Το Ευρωκοινοβούλιο έστειλε ένα σαφές πολιτικό μήνυμα υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας στην Κύπρο, εγκρίνοντας τροπολογία που αφορά τη Χερσόνησο του Ακάμα. Η τροπολογία υπερψηφίστηκε από την ολομέλεια της Ευρωβουλής (22/05), στο πλαίσιο της ετήσιας Έκθεσης της Επιτροπής Αναφορών, όπου αναδεικνύει τις ανησυχίες που έχουν εκφραστεί επανειλημμένα κατά τα τελευταία χρόνια για την ανάγκη πλήρους εφαρμογής του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου στην Κύπρο και δη στη Χερσόνησο.
Πιο συγκεκριμένα, στην τροπολογία τονίζεται ότι ο Ακάμας αντιμετωπίζει επί δεκαετίες επανειλημμένες συστημικές παραβιάσεις της Οδηγίας για τους Οικότοπους και της Οδηγίας για τα Πτηνά.
Η τροπολογία επαινεί το ουσιαστικό έργο που έχει επιτελέσει η Επιτροπή Αναφορών σχετικά με τις ενημερώσεις που αφορούν τη Χερσόνησο του Ακάμα. «Την περιοχή με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην Κύπρο», όπως τονίζεται.
Προσθέτει πως στο γενικό πλαίσιο δεν υφίστανται αποτελεσματικά και νομικώς δεσμευτικά μέτρα για την προστασία της εν λόγω περιοχής. Η τροπολογία έλαβε υπ' όψιν τα πρόσφατα σχέδια που υποβλήθηκαν από τις αρμόδιες κυπριακές Αρχές, που προκάλεσαν «καταστροφικές επιπτώσεις στα πολύ ευάλωτα φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής», κατά παράβαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ.
Υπογραμμίζει ότι, σε συνέχεια του έργου της Επιτροπής Αναφορών σχετικά με το θέμα αυτό, στις 13 Μαρτίου 2024, η Κομισιόν αποφάσισε να παραπέμψει την Κύπρο στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω της μη συμμόρφωσης των κυπριακών αρχών με την Οδηγία για τους Οικότοπους.
Το Ευρωκοινοβούλιο εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι, κατά το διάστημα που έχει παρέλθει από την εν λόγω απόφαση, το οποίο υπερβαίνει το ένα έτος, η Κομισιόν δεν υπέβαλε φάκελο στο Δικαστήριο της ΕΕ, με αποτέλεσμα να μην κινήσει επισήμως τη νομική διαδικασία.
Σε σχετική επικοινωνία που είχε ο «Π», με πηγές εντός της Κομισιόν, έλαβε απάντηση πως δεν μπορεί να σχολιάζει εν εξελίξει διαδικασίες παράβασης των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, δεν προκύπτει προς το παρόν νεότερη πληροφόρηση για την ακριβή ημερομηνία κατάθεσης του φακέλου στο δικαστήριο, παραμένοντας υπό το καθεστώς της «ενεργής υπόθεσης παράβασης».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η τροπολογία κατατέθηκε από την Ισπανίδα ευρωβουλεύτρια Ana Miranda Paz, εξ ονόματος των Πρασίνων, περνώντας με σχετική δυσκολία από την ολομέλεια. Συγκεκριμένα, έλαβε 263 ψήφους υπέρ, μεταξύ αυτών και του Φειδία Παναγιώτου, ενώ 108 τάχθηκαν κατά και 222 ευρωβουλευτές τήρησαν αποχή, περιλαμβανομένων των Μιχάλη Χατζηπαντέλα και Γεάδη Γεάδη.
Η σχετική Έκθεση, που έχει υπερψηφιστεί, φέρει την υπογραφή του Ρουμάνου ευρωβουλευτή Gheorghe Falcă, προερχόμενος από την πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Από τη βάση στην κορυφή
Η πρωτοβουλία για την ανάδειξη του ζητήματος της Χερσονήσου του Ακάμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο ξεκίνησε από τις κυπριακές περιβαλλοντικές οργανώσεις Terra Cypria και «Φίλοι της Γης Κύπρου», οι οποίες ανέλαβαν καθοριστικό ρόλο στην τεκμηρίωση και κοινοποίηση των παραβάσεων της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Μέσα από στοχευμένες τοποθετήσεις προς την Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι οργανώσεις αυτές ανέδειξαν το πρόβλημα που επικρατεί στον Ακάμα. Από τη μη εφαρμογή των μέτρων προστασίας μέχρι τις επιπτώσεις που προκύπτουν από αναπτύξεις εντός των περιοχών Natura 2000.
Χρόνιο περιβαλλοντικό «έλλειμμα»
Η Χερσόνησος του Ακάμα δεν είναι απλώς μία περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους αλλά ένα οικολογικό κεφάλαιο για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Φιλοξενεί σπάνια και απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας, καθώς και μοναδικά μικρο-οικοσυστήματα, ενώ αποτελεί κρίσιμο κρίκο στο δίκτυο Natura 2000. Παρά την ένταξη της Χερσονήσου στο εν λόγω δίκτυο προστατευόμενων περιοχών, η εφαρμογή των σχετικών ευρωπαϊκών νομοθεσιών αποδεικνύεται εδώ και χρόνια αποσπασματική.
Πριν από έναν χρόνο, η Κομισιόν είχε εκδώσει ανακοίνωση σχετικά με την παραπομπή της Κύπρου για παραβίαση της Οδηγίας για τους Οικότοπους. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, η Κύπρος είχε ορίσει μεν 37 περιοχές ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (Special Areas of Conservation), ωστόσο δεν είχε ακόμη καθορίσει τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας για τις 28 από αυτές. Επιπλέον, για πέντε περιοχές οι στόχοι διατήρησης κρίθηκαν ανεπαρκείς, γεγονός που σημαίνει πως τα είδη και οι οικότοποι σε αυτές τις περιοχές δεν τυγχάνουν της απαραίτητης προστασίας.
Η πορεία της παραβίασης είναι μακρά. Από τον Ιούνιο του 2021, η Κομισιόν είχε στείλει επιστολή επίσημης κοινοποίησης προς τις κυπριακές Αρχές, ακολουθούμενη από αιτιολογημένη γνώμη τον Απρίλιο του επόμενου έτους, στην οποία καλούσε την Κυπριακή Δημοκρατία να ευθυγραμμίσει τις πολιτικές της με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αν και σημειώθηκε κάποια πρόοδος ως προς τις διαδικασίες χαρακτηρισμού των περιοχών, η Κομισιόν εκτίμησε ότι οι ενέργειες της Λευκωσίας δεν ήταν επαρκείς για την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Η Οδηγία για τους Οικότοπους (92/43/EEC) αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου για τη βιοποικιλότητα. Από κοινού με την Οδηγία για τα Πτηνά (2009/147/EC), θεσμοθετεί τη δημιουργία και λειτουργία του Δικτύου Natura 2000. Κάθε κράτος μέλος υποχρεούται να υποδείξει περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας και να προχωρήσει στην υιοθέτηση ειδικών μέτρων διατήρησης. Με βάση την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τη Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, η προστασία και αποκατάσταση της φύσης αποτελούν βασική προτεραιότητα και σημαντικό πολιτικό πυλώνα για την Ένωση.
Ωστόσο, η Κύπρος φαίνεται να υστερεί σημαντικά. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης, η γραφειοκρατική καθυστέρηση και οι τοπικές πιέσεις για ανάπτυξη έχουν ως αποτέλεσμα την ατελή εφαρμογή των απαιτήσεων του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού δικαίου. Ενδεικτικές είναι οι περιπτώσεις αδειοδότησης έργων μέσα ή κοντά σε περιοχές Natura 2000, χωρίς επαρκή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Επίσης, η απουσία ενός ειλικρινούς διαλόγου με τις τοπικές Αρχές και γενικά με τους κατοίκους δημιουργεί μία «γκρίζα» κατάσταση, διαιωνίζοντας τα ζητήματα, χωρίς να λαμβάνεται μία επωφελής απόφαση τόσο για το περιβάλλον όσο και για τους ανθρώπους.
Από τη νομοθεσία στην εφαρμογή
Περιπτώσεις σαν τον Ακάμα συναντάμε δυστυχώς και σε άλλα κράτη μέλη, όπως την περίπτωση της Πολωνίας. Συγκεκριμένα, το 2016 η πολωνική κυβέρνηση ενέκρινε εκτεταμένες υλοτομίες σε ένα από τα μεγαλύτερα δάση της Ευρώπης, αυτό της Μπιαλοβιέζα, το οποίο είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000. Οι ενέργειες αυτές κινητοποίησαν τους μηχανισμούς της ΕΕ, την Greenpeace αλλά και την UNESCO. Η Κομισιόν προσέφυγε στο Δικαστήριο της ΕΕ, το οποίο αποφάνθηκε ότι η Πολωνία παραβίασε το δίκαιο της Ένωσης. Παρά την απόφαση, η αποκατάσταση του δάσους παραμένει αμφιλεγόμενη από δεκάδες επιστήμονες και ειδικούς.
Ως εκ τούτου, καταδεικνύεται ένα κοινό πρόβλημα, έχοντας φυσικά διαφορετικά επίπεδα από κράτος σε κράτος. Παρατηρείται μία ασυμμετρία μεταξύ της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας και της πολιτικής βούλησης σε εθνικό επίπεδο για την εφαρμογή της. Παρά το γεγονός ότι τα κράτη οφείλουν να προστατεύουν νομικά τις περιοχές Natura 2000, στην πράξη συχνά οι οικονομικές και πολιτικές πιέσεις θέτουν σε δεύτερη μοίρα το περιβάλλον.
