Η επιδημία των fake news και η ρωσική προπαγάνδα - Οι δράσεις της ΕΕ και οι θέσεις του Ευρωκοινοβουλίου

 

Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήρθαν αντιμέτωπα με μια πρωτοφανή επιδημία παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων που απειλούν την αξιοπιστία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και τον αδιάβλητο χαρακτήρα των εκλογών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και υπονομεύουν την κυριαρχία των λαών και ορισμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την ασφάλεια και τη σταθερότητα της Ευρώπης αλλά και τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών.

Το σκάνδαλο της Cambridge Analytica που αφορούσε την κατάχρηση δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών του facebook, με στόχο τον επηρεασμό πολιτών και ψηφοφόρων τόσο στις αμερικανικές εκλογές του 2016 όσο και στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα του Brexit στη Βρετανία, ανέδειξε τους μεγάλους κινδύνους που δημιούργησε η ανάπτυξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Ενδεικτικό είναι ότι οι έξι στις δέκα ειδήσεις που κοινοποιούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν καν αναγνωσθεί προηγουμένως από τον χρήστη που τις κοινοποίησε. 85% περίπου των Ευρωπαίων θεωρούν τις ψευδείς ειδήσεις πρόβλημα στη χώρα τους, ενώ 83% θεωρούν ότι αποτελούν πρόβλημα για τη δημοκρατία εν γένει.

Ρωσική προπαγάνδα

Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχουν εκφράσει σοβαρές ανησυχίες για τον «εξαιρετικά επικίνδυνο χαρακτήρα της ρωσικής προπαγάνδας», η οποία αποτελεί την κύρια πηγή παραπληροφόρησης στην Ευρώπη, με τα καταγεγραμμένα περιστατικά από τον Ιανουάριο του 2019 (998) να έχουν διπλασιαστεί σε σύγκριση με το 2018 (434).

Η διασπορά των fake news και η παραπληροφόρηση ως ένα μέσο διεξαγωγής υβριδικού πολέμου κατά των ευρωπαϊκών κρατών, που έχει στόχο να επηρεάσει τις εκλογές και να ενισχύσει αποσταθεροποιητικές, αντιευρωπαϊκές και ακροδεξιές ομάδες που απειλούν τη δημοκρατία και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ανέδειξαν επίσης την ανάγκη ανάληψης αποτελεσματικής δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Δράσεις τη ΕΕ

Από το 2015 η ΕΕ ανέλαβε δράση κατά των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, με τη σύσταση της East StratCom Task Force από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης για την αποτελεσματική ενημέρωση των γειτονικών χωρών στα ανατολικά της σύνορα σχετικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Τον Οκτώβριο του 2018, πριν τις ευρωπαϊκές εκλογές, οι Facebook, Google, Twitter και Mozilla υπέγραψαν τον Κώδικα Δεοντολογίας για την Παραπληροφόρηση, με τη Microsoft να ακολουθεί το 2019, μέσω του οποίου συμφώνησαν εθελοντικά να συμμορφωθούν με πρότυπα αυτοελέγχου εναντίον της παραπληροφόρησης. Και τον Δεκέμβριο του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε Σχέδιο Δράσης κατά της Παραπληροφόρησης.

Ψήφισμα Ευρωκοινοβουλίου

Ακολούθησε το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 10ης Οκτωβρίου 2019 σχετικά με την ξένη παρέμβαση σε εκλογικές διαδικασίες και την παραπληροφόρηση σε εθνικές και ευρωπαϊκές δημοκρατικές διαδικασίες, με το οποίο μεταξύ άλλων εξέφραζε τη βαθιά του ανησυχία «για τον εξαιρετικά επικίνδυνο χαρακτήρα της ρωσικής προπαγάνδας ειδικότερα, και καλούσε την Επιτροπή και το Συμβούλιο να θέσουν σε εφαρμογή μια αποτελεσματική και λεπτομερή στρατηγική, ώστε να αντιμετωπιστούν με ταχύ και άρτιο τρόπο οι στρατηγικές παραπληροφόρησης».

Καλούσε επίσης «όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για να εξασφαλίσουν ότι η δημοκρατική διαδικασία, καθώς και οι εκλογές προστατεύονται από την ξένη παρέμβαση, κρατική ή μη, και από τη χειραγώγηση».

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε επισημάνει «την ανάγκη να βελτιωθούν από μικρή ηλικία ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας και η αγωγή του πολίτη μέσω του πολιτισμού και της σχολικής εκπαίδευσης, έτσι ώστε να μπορούν εκείνοι στους οποίους στοχεύουν οι εκστρατείες παραπληροφόρησης να εντοπίζουν τις μεροληπτικές πληροφορίες». Ως εκ τούτου ενθάρρυνε «τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν στα σχολικά τους προγράμματα ειδικά μαθήματα σχετικά με τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας, καθώς και να αναπτύξουν ενημερωτικές εκστρατείες με στόχο τις ομάδες του πληθυσμού που είναι πιο ευάλωτες στην παραπληροφόρηση».

Εξέφραζε ταυτόχρονα την ανησυχία του για την εξάρτηση της ΕΕ από ξένες τεχνολογίες και λογισμικά, υπογραμμίζοντας την ανάγκη η ΕΕ να καταβάλει προσπάθειες για να αυξήσει τις δικές της ικανότητες, ώστε να περιορίσει τις ευκαιρίες για κακόβουλη παρέμβαση από ξένους παράγοντες στις εκλογικές διαδικασίες.

Νέες εξελίξεις στο Ευρωκοινοβούλιο

Σημαντική κοινοβουλευτική δράση στο θέμα των fake news αναπτύσσει στο Ευρωκοινοβούλιο ο ευρωβουλευτής του Δημοκρατικού Συναγερμού και μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος Λουκάς Φουρλάς ως εισηγητής (rapporteur) στην Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας ενός πολύ σημαντικού σχεδίου γνωμοδότησης σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετώπισε η ελευθερία του Τύπου εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού.

Όπως δήλωσε ο ίδιος ο ευρωβουλευτής στον «Π», γίνεται μια προσπάθεια απαγόρευσης της αθέμιτης χρήσης των δικαστικών αγωγών για λίβελλο κατά δημοσιογράφων από οικονομικά ισχυρές φυσικές και νομικές οντότητες που στόχο έχουν να φιμώσουν τον Τύπο.

«Ταυτόχρονα», ανέφερε ο κ. Φουρλάς, «η γνωμοδότηση εκφράζει ανησυχίες για τον αρνητικό αντίκτυπο της πανδημίας του κορωνοϊού στη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόνοια, προειδοποιώντας τις κυβερνήσεις ώστε να αποφύγουν τη λογοκρισία και τους περιορισμούς κατά των δημοσιογράφων και της ενημέρωσης». Συστήνει, επίσης, τη στήριξη και την ενίσχυση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας με χρηματοδότηση μέσα από ευρωπαϊκά κονδύλια, ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για άσκησή της όπως είναι για παράδειγμα η εξασφάλιση εισοδήματος για όσους επιλέγουν την οδό της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. «Αυτό ενισχύει την πολυφωνία των μέσων μαζικής ενημέρωσης», τόνισε.

Επιπρόσθετα, η γνωμοδότηση ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικά μέτρα που να εξασφαλίσουν καλύτερη προστασία της προσωπικής ασφάλειας των δημοσιογράφων και ιδίως αυτών που ασκούν ανεξάρτητη διερευνητική δημοσιογραφία.

Ρητορική μίσους

Σε ό,τι αφορά τα fake news η γνωμοδότηση εκφράζει ανησυχία για την αύξηση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο κατά της ελευθερίας του Τύπου και της έκφρασης. Τονίζει μάλιστα την ανάγκη για καλύτερη συνεργασία μεταξύ αρχών και παρόχων υπηρεσιών διαδικτυακών εφαρμογών, προκειμένου να καταπολεμηθούν τα fake news και η ρητορική μίσους που αποσταθεροποιούν τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ελευθερία του Τύπου.

Σημειώνεται, τέλος, ότι το σχέδιο γνωμοδότησης αποτελεί μια σύσταση της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας προς την Επιτροπή Νομικών Θεμάτων και Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με την οποία τους ζητείται να προχωρήσουν σε νομοθεσίες οι οποίες να διασφαλίζουν όλα τα πιο πάνω.

Πώς να εντοπίζετε τις ψευδείς ειδήσεις

Μάλιστα το Ευρωκοινοβούλιο σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος έχει ετοιμάσει μια πολύ χρήσιμη και κατατοπιστική πυξίδα που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τα fake news.

Ως πρώτο βήμα ελέγχουμε το περιεχόμενο της είδησης και κατά πόσον είναι ακριβή τα στοιχεία και οι αριθμοί που δίνονται ή αν είναι μεροληπτικό το κείμενο. Στη συνέχεα ελέγχουμε την πηγή και το μέσο ενημέρωσης αν είναι γνωστό σε εμάς και ποιος βρίσκεται πίσω του. Ακολούθως ελέγχουμε τον συντάκτη, αν είναι υπαρκτό πρόσωπο ή το όνομα είναι πλαστό και άρα υπάρχει πιθανότητα να είναι ψευδή και τα υπόλοιπα στοιχεία του κειμένου. Ως τέταρτο βήμα ελέγχουμε αν είναι αξιόπιστες οι πηγές που χρησιμοποιεί ο συντάκτης και αν οι εμπειρογνώμονες που αναφέρονται στο κείμενο είναι πραγματικοί ειδικοί. Στη συνέχεια ελέγχουμε τις εικόνες αν έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλο πλαίσιο και άρα έχουν στόχο να μας παραπλανήσουν.

Μάλιστα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μας καλεί να σκεφτόμαστε το ενδεχόμενο να είναι διαστρέβλωση γεγονότων προτού κοινοποιήσουμε μια είδηση ή πληροφορία και ένας τρόπος εξακρίβωσης είναι η κάλυψή της από τα αξιόπιστα μέσα ενημέρωσης. Μας καλεί επίσης να αμφισβητήσουμε τις προκαταλήψεις μας και μας προτρέπει να ενημερωνόμαστε για τις μεθόδους που χρησιμοποιούν όσοι διασπείρουν παραπληροφόρηση και να ενημερώνουμε τους άλλους όταν εντοπίζουμε ψευδείς ειδήσεις.