Οδηγός για αδιάφθορους στο Δημόσιο - Οι πληροφοριοδότες, οι λομπίστες και τα δώρα

Ενίσχυση των μηχανισμών κατά της διαφθοράς στη Δημόσια Υπηρεσία προβλέπει ο νέος Οδηγός Συμπεριφοράς και Δεοντολογίας των δημοσίων υπαλλήλων. Συγκεκριμένα, καθιερώνονται σαφείς υποχρεώσεις αναφοράς περιστατικών διαφθοράς ή δωροδοκίας, θεσπίζεται προστασία για τους πληροφοριοδότες (whistleblowers), επιβάλλεται η καταγγελία για επηρεασμό, με τους υπαλλήλους σε θέσεις ευθύνης λήψης αποφάσεων να είναι υποχρεωμένοι να δηλώνουν τις επικοινωνίες-συναντήσεις τους με λομπίστες, οι οποίοι προωθούν οικονομικά συμφέροντα. Πρόσθετα, στον νέο Οδηγό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα πρόληψης, εντοπισμού και αντιμετώπισης περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων, ενώ για τα δώρα επιβάλλεται, πλέον, η άμεση αναφορά κάθε προσφοράς στον προϊστάμενο για διαχείριση βάσει καθορισμένης διαδικασίας. Ο νέος Οδηγός δεσμεύει ρητά το σύνολο των υπαλλήλων, μόνιμους και συμβασιούχους, διασφαλίζοντας καθολική εφαρμογή των κανόνων δεοντολογίας.

 Σύμφωνα με το Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού του Υπουργείου Οικονομικών, ο νέος Οδηγός αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο που θα συμβάλει στην πληρέστερη ενημέρωση των δημοσίων υπαλλήλων για το πλαίσιο των κανόνων επαγγελματικής συμπεριφοράς και των υποχρεώσεών τους κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, με σκοπό, αφενός, την καλύτερη και πιο αποτελεσματική εξυπηρέτηση των πολιτών και, αφετέρου, την ενίσχυση του κράτους δικαίου και των αρχών της λογοδοσίας, της διαφάνειας, της αξιοκρατίας και κατ' επέκταση του δημοσίου συμφέροντος.

«Ισότητα»: Aναγκαιότητα η επαρκής ενημέρωση 

Ο πρόεδρος της Παγκύπριας Συντεχνίας «Ισότητα», Πρόδρομος Χριστοφή, με χθεσινές του δηλώσεις στον «Π», χαιρέτισε την έκδοση του νέου αναβαθμισμένου Οδηγού Συμπεριφοράς και Δεοντολογίας των δημοσίων υπαλλήλων. Αναφέροντας, ωστόσο, ότι η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος δεν εξαντλείται στην απλή έκδοση μιας εγκυκλίου. «Είναι επιτακτική ανάγκη, και καλούμε το Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού σε στενή συνεργασία με τα υπουργεία, τις υπηρεσίες και τα τμήματα, να υπερβούν την τυπική διαδικασία. Οφείλουν να αναζητήσουν και να εφαρμόσουν καινοτόμους και πρακτικούς τρόπους ώστε το περιεχόμενο του νέου Οδηγού όχι, απλώς, να γνωστοποιηθεί αλλά να γίνει κτήμα κάθε εργαζομένου», τόνισε ο κ. Χριστοφή. Επισημαίνοντας, παράλληλα, πως η ουσιαστική κατανόηση και εμπέδωση των αρχών και προτύπων συμπεριφοράς από το σύνολο του προσωπικού είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την πραγματική αναβάθμιση της Δημόσιας Υπηρεσίας και την οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης με τον πολίτη. «Η επένδυση στην ενημέρωση και την εκπαίδευση των δημοσίων υπαλλήλων πάνω στις νέες αυτές αρχές δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα», υπέδειξε ο κ. Χριστοφή.

Οι οδηγίες

Ο νέος Οδηγός καταρτίστηκε στο πλαίσιο προώθησης ενεργειών για εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Υπηρεσίας, λαμβάνοντας υπόψη τις νομοθετικές και λοιπές εξελίξεις που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια σε θέματα πρόληψης, εντοπισμού και αντιμετώπισης περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων και διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο Οδηγός δίνει τις ακόλουθες οδηγίες προς τους υπαλλήλους του Δημοσίου:

1 Αμεροληψία, αντικειμενικότητα και αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων. Ο δημόσιος υπάλληλος οφείλει:

• Να ασκεί τα καθήκοντά του με αμερόληπτο και δίκαιο τρόπο στη βάση αντικειμενικών κριτηρίων και με ουδετερότητα.
• Να μην επηρεάζεται από αλλότρια ή προσωπικά κίνητρα κατά την άσκηση των καθηκόντων του.
• Να αποφεύγει κάθε μορφής ευνοϊκή μεταχείριση και να μένει ανεπηρέαστος από εξωθεσμικές παρεμβάσεις.
• Να αιτείται την εξαίρεσή του και να μην αναλαμβάνει την επίλυση θέματος ή να συμμετέχει στην έκδοση πράξεων αν ο ίδιος έχει πρόδηλο συμφέρον από την έκβαση της απόφασης ή αφορά πρόσωπα με τα οποία ο ίδιος έχει ιδιάζουσα σχέση, φιλική ή εχθρική, ή συγγένεια μέχρι και του τέταρτου βαθμού.

2 Πρόληψη και καταπολέμηση φαινομένων διαφθοράς. Η διαφθορά, που αφορά την κατάχρηση εξουσίας για προσωπικό/ιδιωτικό όφελος, εμφανίζεται σε διάφορες μορφές, όπως η δωροδοκία, η απάτη, ο νεποτισμός και η κατάχρηση δημόσιων πόρων. Ο δημόσιος υπάλληλος έχει τις ακόλουθες υποχρεώσεις:

• Αν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του διαπιστώνει ή έχει εύλογη αιτία να πιστεύει ότι έχει τελεστεί πράξη διαφθοράς ή δωροδοκίας από άλλον υπάλληλο οφείλει να το αναφέρει εγγράφως στην οικεία αρμόδια Αρχή στην οποία υπάγεται, δίδοντας όλα τα αναγκαία στοιχεία προς υποστήριξη του ισχυρισμού του.
• Σε περίπτωση που έχει λάβει γνώση ή έχουν περιέλθει στην αντίληψή του πληροφορίες από τις οποίες ενδεχομένως να προκύπτουν συγκεκριμένες παραβάσεις, όπως είναι πράξεις ή παραλείψεις που σχετίζονται με διάπραξη ή πιθανή διάπραξη ποινικού αδικήματος και, ιδιαίτερα, αδικημάτων διαφθοράς από φυσικό ή νομικό πρόσωπο οφείλει να το αναφέρει/υποβάλει σχετική καταγγελία είτε μέσω εσωτερικού δίαυλου αναφοράς (εντός της υπηρεσίας στην οποία υπηρετεί, στο πρόσωπο που έχει οριστεί ως υπεύθυνος παραλαβής εσωτερικών καταγγελιών) είτε σε αρμόδια Αρχή, μέσω εξωτερικού δίαυλου αναφοράς, όπως είναι η ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς ή η Αστυνομία.

Στα πρόσωπα που καταγγέλλουν τις παραβάσεις («πληροφοριοδότες») παρέχεται υψηλό επίπεδο προστασίας μέσω παροχής μέτρων στήριξης και απαγόρευσης αντιποίνων ή εκδικητικών συμπεριφορών εναντίον τους, π.χ. από προϊστάμενους ή συναδέλφους.

• Δημόσιος υπάλληλος που έχει προσεγγισθεί από άλλο άτομο με σκοπό τον επηρεασμό του κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του σε σχέση με διαδικασία πρόσληψης, διορισμού, προαγωγής, τοποθέτησης, μετάθεσης ή άσκησης πειθαρχικής εξουσίας σε κρατική υπηρεσία, υπέρ του ιδίου ή κάποιου άλλου, οφείλει όπως καταγγείλει το πρόσωπο αυτό στην Αστυνομία εντός τριών ημερών από τη διάπραξη του αδικήματος. Παράλειψη υποβολής έγκαιρης καταγγελίας δύναται, με την έγκριση του Γενικού Εισαγγελέα, να οδηγήσει στην ποινική δίωξη του δημόσιου υπαλλήλου για το αδίκημα του επηρεασμού αρμόδιας Αρχής.
• Δημόσιος υπάλληλος που συμμετέχει στη διαδικασία λήψης δημόσιων αποφάσεων, δηλαδή απαφάσεων επί ζητημάτων που άπτονται της Εκτελεστικής ή και της Νομοθετικής Εξουσίας και στις οποίες έχει αρμοδιότητα να αρχίσει τέτοια διαδικασία ή να διαμορφώσει το περιεχόμενο τους ή να καθορίσει την τελική έκβασή τους, πρέπει να συμπληρώσει και να υποβάλει έντυπο στην ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς για κάθε επικοινωνία που είχε μαζί του πρόσωπο-λομπίστας με σκοπό την εμπλοκή του σε διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων.

3 Δώρα, απόκτηση οφέλους και φιλοξενία. Απαγορεύεται δημόσιος υπάλληλος να:

• Αποκτήσει κινητή ή ακίνητη ιδιοκτησία εκμεταλλευόμενος προς τούτο τη θέση του ή να κατέχει τέτοια ιδιοκτησία όταν το συμφέρον του σ' αυτή συγκρούεται με τα δημόσια καθήκοντά του.
• Λαμβάνει ή δίδει οποιαδήποτε δώρα, όπως χρήματα, αγαθά, δωρεάν ταξίδια, εκπτώσεις, διευκολύνσεις, φιλοξενία ή άλλα προσωπικά ωφελήματα.
• Ζητά ή αποδέχεται οποιασδήποτε μορφής όφελος σε αντάλλαγμα επηρεασμού της άσκησης των καθηκόντων του.

Σε κάθε περίπτωση όπου προσφερθεί δώρο, ο δημόσιος υπάλληλος έχει υποχρέωση να το αναφέρει στον προϊστάμενό του για να τύχει χειρισμού σύμφωνα με τον καθορισμένο τρόπο.

4 Ασυμβίβαστο - Ιδιωτική απασχόληση και συμμετοχή σε εταιρείες. Δεν επιτρέπεται σε δημόσιο υπάλληλο να συμμετέχει στη διοίκηση οποιασδήποτε ιδιωτικής εταιρείας, ούτε να κατέχει μετοχές σε αυτήν, εκτός εάν λάβει σχετική άδεια από τον υπουργό Οικονομικών, με όρους και προϋποθέσεις που θα καθορίσει.

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ο δημόσιος υπάλληλος δύναται να λάβει σχετική άδεια από τον υπουργό Εργασίας για μερική ιδιωτική απασχόληση εφόσον η απασχόληση αυτή δεν είναι ασυμβίβαστη ή συγκρούεται με οποιονδήποτε τρόπο με τα καθήκοντά του στη Δημόσια Υπηρεσία και με τη φύση των αρμοδιοτήτων της υπηρεσίας που υπηρετεί.