Την απουσία ενός στερεού συστήματος πρόληψης, αντιμετώπισης και διαχείρισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών έφερε αυτές τις μέρες στο προσκήνιο η προαναγγελία από τον υπουργό Εσωτερικών, Κωνσταντίνο Ιωάννου, για δημιουργία «Νέου Εθνικού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας», μετά από έγκριση την περασμένη Τετάρτη από το Υπουργικό Συμβούλιο. Τα τελευταία χρόνια οι κρίσεις που καταγράφηκαν στο νησί, αλλά και στη γειτονική περιοχή, κατέδειξαν σοβαρά κενά και αδυναμίες του κράτους εις βάρος της εδραίωσης -σε εύλογο βαθμό- του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών. Η εμπειρία κατέδειξε ότι μέχρι σήμερα η Κυπριακή Δημοκρατία λαμβάνει αποσπασματικά μέτρα και δεν έχει διαβάσει σωστά τις προκλήσεις που επιβάλλουν πλέον οι πραγματικότητες της κλιματικής αλλαγής.
Χρονικά δεν χρειάζεται να μεταφερθούμε πολύ μακριά. Ας απομονώσουμε την περίοδο Ιουλίου 2023 – Ιουνίου 2024, δηλαδή τον κύκλο ενός χρόνου, όπου συσσωρεύτηκαν κρίσεις, όπως αυτές τις οποίες καλείται να διαχειριστεί καλύτερα ο νέος μηχανισμός. Τότε η κυπριακή κοινωνία έβλεπε για μέρες ένα φλεγόμενο εργοστάσιο ανακύκλωσης (Γέρι, 16 Ιουλίου 2023), τη μεγάλου μεγέθους πυρκαγιά με σοβαρή απουσία πτητικών (ορεινή Λεμεσός, 6 και 7 Αυγούστου), την πολύνεκρη κακοκαιρία «Daniel» να πλήττει με πλημμύρες χώρες της περιοχής μας (Λιβύη, Ελλάδα, Τουρκία, 5 - 12 Σεπτεμβρίου), την καταστροφική επέλαση δύο ανεμοστρόβιλων μέσα από αστική περιοχή (Λεμεσός, 14 Φεβρουαρίου 2024) και την τελευταία μεγάλη πυρκαγιά, πάλι με μεγάλα κενά στην αεροπυρόσβεση (Πάφος, 11 και 12 Ιουνίου).
Ραβδοσκοπήσεις
Σήμερα το ζητούμενο είναι η Κυπριακή Δημοκρατία να έχει διαδαχθεί από τα λάθη και τις παραλείψεις του παρελθόντος. Προβαίνοντας σε ραβδοσκοπήσεις επί του πεδίου των πιο πάνω κρίσεων, μπορούμε να θυμηθούμε ότι για τους δύο ανεμοστρόβιλους που διέσχισαν πέρυσι τη Λεμεσό, σε καθαρή τύχη οφείλεται το γεγονός ότι δεν προέκυψε μία κρίση δύσκολη στη διαχείρισή της, καθώς υπήρξε σωτήρια η χρονική στιγμή –στις τρεις τα ξημερώματα, όταν οι πολίτες αναπαύονταν– όταν εκδηλώθηκαν, ιδιαίτερα εκείνος που διέσχισε την περιοχή της Γερμασόγειας. Συγκεκριμένες παράμετροι του βαθμού ετοιμότητας της Κύπρου απέναντι σε ακραία και αποδιοργανωτικά καιρικά φαινόμενα, όπως ένας μεγάλης έντασης ανεμοστρόβιλος σε κατοικημένη περιοχή, παράμετροι που ξεκινούν από τα μέσα και τη στελέχωση των αρμόδιων Υπηρεσιών και φτάνουν μέχρι την έγκαιρη ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών, συνηγορούν στο γεγονός ότι ο κρατικός μηχανισμός χρήζει περαιτέρω βελτίωσης, καθώς για την ώρα φαίνεται να αποθέτει τις ελπίδες του στον παράγοντα τύχη για την αποφυγή δυσάρεστων εξελίξεων. Όπως επιβεβαίωνε τότε ιδιώτης μετεωρολόγος, τα ξημερώματα οι καταιγίδες ξεκίνησαν από τον θαλάσσιο χώρο στα ανοιχτά της Πάφου και κινούνταν με υπερβολικά αργή ταχύτητα. Συνεπώς, μέσα από το ραντάρ της Πάφου θα μπορούσε να γίνει γρήγορος εντοπισμός μεσοκυκλώνα μέσα στις καταιγίδες, και να προειδοποιούνταν οι πολίτες για την πιθανότητα ανεμοστρόβιλου, κάτι το οποίο δεν έγινε από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία.
Στην ολοκλήρωση του παζλ της έγκαιρης προειδοποίησης των πολιτών, όχι μόνο για τους ανεμοστρόβιλους αλλά για όλες τις περιπτώσεις ακραίων καιρικών φαινομένων, θα μπορούσε να συμβάλει μέχρι σήμερα το πολυαναμενόμενο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης στα κινητά τηλέφωνα που ανέλαβε να ετοιμάσει η Πολιτική Άμυνα. Αν και στο πρόσφατο παρελθόν θεωρείτο πως θα ήταν διαθέσιμο στις αρχές του 2024, εντούτοις, λόγω κάποιων ενστάσεων που υπήρξαν στις προσφορές έχει καθυστερήσει μέχρι αυτή τη στιγμή η υλοποίηση.
Σε σχέση με τα αντανακλαστικά των αρμόδιων υπηρεσιών αμέσως μετά την επέλαση των ανεμοστρόβιλων και τη διαπίστωση των ζημιών, μπορεί εκείνες τις μέρες να είχε βγει προς τα έξω το μήνυμα της έγκαιρης επέμβασής τους για απεγκλωβισμό κατοίκων από τις οικίες τους, διάνοιξη δρόμων και αποκατάσταση ζημιών, ωστόσο η εικόνα θα ήταν διαφορετική εάν το φαινόμενο παρουσιαζόταν σε ώρες ανθρώπινης δραστηριότητας, ένα σενάριο στο οποίο θα ήταν ορατό το μεγάλο πρόβλημα υποστελέχωσής τους. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, τα μέλη της οποίας συνέδραμαν στους απεγκλωβισμούς κατοίκων από τις οικίες τους. Πολύ καλοί γνώστες των πραγματικοτήτων εντός της Υπηρεσίας, η οποία βαραίνεται από υποστελέχωση, σημείωναν τότε ότι σε περίπτωση εκτενέστερων ζημιών από έναν ανεμοστρόβιλο, λόγω εμφάνισής του κατά τη διάρκεια της ημέρας, θα ήταν ορατά τα κενά.
Εκπαίδευση πολιτών
Μία άλλη παράμετρος της ετοιμότητας μιας χώρας απέναντι σε κρίσεις καιρικών φαινομένων είναι και η εκπαίδευση των πολιτών από την Πολιτεία. Πέρα από τις εκστρατείες στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, είναι επιτακτική ανάγκη να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης από την παιδική ηλικία, στα σχολεία, ώστε να μπορούν να αποκτήσουν οι πολίτες βασικές γνώσεις, όπως σε θέματα Μετεωρολογίας, για να μπορούν, το πιο κύριο, να διαβάζουν και να κατανοούν ένα δελτίο καιρού, μία προειδοποίηση. Μιλώντας στον «Π» για αυτή την πτυχή, ο επικεφαλής επιχειρήσεων του «SupportCΥ» της Τράπεζας Κύπρου, Μάριος Σταύρου, επικαλείται την εμπειρία του από τη μεσογειακή κακοκαιρία «Daniel», η οποία έπληξε τον Σεπτέμβριο του 2024 και την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω της 17 νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές. Ο ίδιος συμμετείχε μαζί με άλλα τρία μέλη της ομάδας του στις προσπάθειες βοήθειας των πλημμυροπαθών στη Θεσσαλία. Έχοντας επίγνωση των δεδομένων στην Κύπρο και έχοντας βιώσει τον αντίκτυπο της καταστροφής στη Θεσσαλία, ο κ. Σταύρου κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την έλλειψη ενημέρωσης των Κυπρίων πολιτών ως προς το πώς να αντιδράσουν σε τέτοιες κρίσεις. «Είναι αναρτημένοι στην ιστοσελίδα του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων οι πλημμυρικοί χάρτες με τις περιοχές υψηλού κινδύνου. Όμως, κανένας κάτοικος αυτών των περιοχών δεν έχει ενημερωθεί για το πώς θα ενεργήσει σε μία πλημμύρα», τόνισε.
«Εάν για παράδειγμα ο ποταμός Πεδιαίος κατεβάσει μεγάλες ποσότητες νερού, όπως ο Πηνειός, και ψηλώσει η στάθμη του νερού, ο κόσμος γνωρίζει τι να κάνει; Δεν γνωρίζει. Κι αυτό το έζησα στη Λάρισα. Θα τρέχουμε εκείνη την ώρα και θα τους λέμε: 'Ξέρετε, ο τάδε δήμος έχει σακιά με άμμους, και θα έρθουμε να σας φέρουμε να βάλετε μπροστά από την πόρτα σας για να μην πλημμυρίσετε. Νύχτες ολόκληρες βλέπαμε τον κόσμο να κάνει αυτό το πράγμα, να βάζει σακιά με άμμο μπροστά από τα υποστατικά του, ενώ μπορούσαν να γίνονταν ενέργειες πριν, διότι είχε εκδοθεί μετεωρολογικό δελτίο. Όπως φάνηκε, ο κόσμος δεν αξιολόγησε σωστά τον κίνδυνο διότι δεν ενημερώθηκε», ανέφερε ο κ. Σταύρου. Την ίδια ώρα τόνισε την ανάγκη για εκπαίδευση των πολιτών σε θέματα κρίσεων από φυσικές καταστροφές από την παιδική ηλικία.
Συντονισμός
Πλέον κύριος στόχος είναι οι κρατικές υπηρεσίες άμεσης ανταπόκρισης σε μία κρίση, όπως η Πολιτική Άμυνα, η Αστυνομία, η Πυροσβεστική, το Τμήμα Δασών, η Υπηρεσία Ασθενοφόρων, οι Επαρχιακές Διοικήσεις, η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, να μπορούν να είναι κάτω από ένα ενιαίο πλαίσιο συνεργασίας για να υπάρχει καλύτερη ανταπόκριση και συντονισμός, δήλωσε στον «Π» ο εκπρόσωπος Τύπου της Πολιτικής Άμυνας, Παναγιώτης Λιασίδης. Τον κεντρικό συντονιστικό ρόλο θα αναλάβει η Πολιτική Άμυνα, η οποία θα μετεξελιχθεί σε Γενική Διοίκηση Πολιτικής Προστασίας. Η νέα δομή θα υλοποιηθεί υπό την καθοδήγηση του γαλλικού οργανισμού Expertise France και με χρηματοδότηση ύψους €700.000 από τη Διεύθυνση Μεταρρυθμίσεων DG REFORM της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η μέλετη του γαλλλικού οργανισμού θα συμβάλει στο να αρχίσει σύντομα η διαδικασια για να ετοιμαστεί το θεσμικό πλαίσιο, ενώ θα καταδείξει και το συνολικό κόστος, σημείωσε.
Παράλληλα, θα συσταθεί Εθνικός Συντονιστής, με αρμοδιότητα, μεταξύ άλλων, τον γενικό συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε περιόδους κρίσης, καθώς και την ενημέρωση της Υπουργικής Ομάδας Χειρισμού Κρίσεων. Ο ρόλος αυτός μπορεί να αναληφθεί από τον εκάστοτε διοικητή της Πολιτικής Άμυνας ή από άλλον εμπειρογνώμονα που δυνατόν να αποφασίσει το Υπουργικό Συμβούλιο. Το νέο πλαίσιο περιλαμβάνει και τη σύσταση Μόνιμου Επιστημονικού Συμβουλίου, το οποίο θα απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες και ακαδημαϊκούς.
Κλιματική κρίση
«Η πρόσφατη απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου είναι ένα ακόμη κομμάτι του παζλ της δημιουργίας ενός σύγχρονου Εθνικού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας στην Κύπρο», δήλωσε στον «Π» ο καθηγητής Εκτίμησης Κινδύνου στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Γιώργος Μπούστρας. «Πρόσφατα υπογράφτηκε η σύμβαση για την ανάπτυξη της 112 νέας γενιάς, με την Πυροσβεστική Υπηρεσία ως πρώτο συμβαλλόμενο και τις υπόλοιπες υπηρεσίες πρώτης ανταπόκρισης να εργάζονται ήδη στη δημιουργία των αναγκαίων προϋποθέσεων ώστε να ακολουθήσουν την Πυροσβεστική. Να μην ξεχνάμε την απόφαση για την ενίσχυση του ιδιόκτητου στόλου εναέριων μέσων κατάσβεσης της Δημοκρατίας σε διψήφιο αριθμό και τη σημαντική απόφαση ανάληψης του πτητικού έργου από την Εθνική Φρουρά με σκοπό τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας αλλά και την ενίσχυση της ασφάλειας πλοϊμότητας», πρόσθεσε.
Την ίδια ώρα βλέπει ότι σκοπός της κυβέρνησης είναι η ανταπόκριση στους αυξημένους κινδύνους που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, η οποία, τόνισε, εξελίσσεται σε κρίση. «Σημαντικότερο βήμα που πρέπει να ακολουθήσει είναι μια πολυδιάστατη εκστρατεία σε κάθε μία και κάθε έναν από εμάς με σκοπό την ευαισθητοποίησή μας σε θέματα πρόληψης αλλά και σε βάθος γενεών την εκπαίδευση, ώστε να παράγουμε λιγότερους κινδύνους για το περιβάλλον», συμπληρωσε ο κ. Μπούστρας.
