Ένα χρονό μετά το περσινό πολιτικό και οικονομικό θρίλερ για τους όρους της κυπριακής συμμετοχής στην υλοποίηση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Κύπρου, ένα θρίλερ που δοκίμασε και τις διμερείς σχέσεις Αθήνας - Λευκωσίας, το φιλόδοξο ενεργειακό σχέδιο Great Sea Interconnector έχει μπλεχτεί στα δίχτυα των αξιώσεων της Τουρκίας η οποία υποστηρίζει ότι έχει λόγο και ρόλο σε ό,τι συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πηγές από Ελλάδα και Κύπρο με γνώση των εξελίξεων αναφέρουν στον «Π» ότι η πολιτική απόφαση είναι το έργο να κρατηθεί εν κινήσει, ακόμη και αν οι εργασίες δεν προχωρούν όπως έχει προγραμματιστεί. Η απόφαση της οριστικής διακοπής δεν είναι καν στο τραπέζι, ούτε ως σενάριο, καθώς θα αποτελούσε ομολογία αποδοχής των αξιώσεων της Τουρκίας και απεμπόλησης κυριαρχικών δικαιωμάτων, τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Κύπρο.
Ο «Π» πληροφορείται ότι για όλα τα παραπάνω είχαν τηλεφωνική επικοινωνία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης με τον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, με τις δύο κυβερνήσεις να συναινούν ως προς την πολιτική αναγκαιότητα να προχωρήσει το έργο.
Ελληνικές διπλωματικές πηγές εξέφρασαν χθες (ΚΥΠΕ) τη βεβαιότητα ότι η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας- Κύπρου θα πραγματοποιηθεί, προσθέτοντας ότι δεν μπορεί να γίνει ηλεκτρική διασύνδεση των κατεχόμενων με την Τουρκία.
Τα 125 εκατ. ευρώ
Εφόσον το έργο παραμένει ενεργό είναι αναγκαίο να διευθετηθούν και οι οικονομικές εκκρεμότητες απέναντι στον φορέα υλοποίησης, τον ΑΔΜΗΕ, στη βάση του «Πλαισίου Κατανόησης περί Αμοιβαίας Ανάληψης Δεσμεύσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ελληνικής κυβέρνησης ως προς τα περαιτέρω βήματα αναφορικά με το Έργο ΕΚΕ 2.6.2 που αφορά στην Ηλεκτρική Διασύνδεση Κύπρου Κρήτης» που υπεγράφη στις 20 Σεπτεμβρίου του 2024 από τους υπουργούς Ενέργειας των δύο χωρών.
Το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου αποφάσισε στις 17 Σεπτεμβρίου 2024 τη διάθεση μέγιστου ποσού 125 εκατ. ευρώ, το οποίο θα κατανεμηθεί σε πέντε ετήσιες δόσεις των 25 εκατ. ευρώ έκαστη, από την 1η Ιανουαρίου 2025 έως την 31η Δεκεμβρίου 2029.
O προϋπολογισμός προβλέπει σχετική δαπάνη, αλλά δεν έχουν εκδοθεί οι σχετικές αποφάσεις από την ΡΑΕΚ, με το Υπουργείο Οικονομικών να εμφανιζόταν την περασμένη εβδομάδα αντίθετο να ανάψει το πράσινο φως για πληρωμές για ένα έργο που δεν προχωρά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η NEXANS συνεχίζει να κατασκευάζει το καλώδιο, η παραγγελία είναι ενεργή, και πληρώνεται για τις εργασίες της.
Ο υπουργός Ενέργειας, Γιώργος Παπαναστασίου, μιλώντας στο «Πρωινό Δρομολόγιο» του ΡΙΚ, διέψευσε ότι υπάρχει διαφορά με το Υπουργείο Οικονομικών, καθώς και τα σχετικά δημοσιεύματα. Εξήγησε ότι το Υπουργείο Οικονομικών υπέβαλε εύλογες ερωτήσεις στο Υπουργείο Ενέργειας, οι οποίες και θα απαντηθούν, και υπενθύμισε ότι υπάρχει απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου η οποία υποδεικνύει στο Υπουργείο Ενέργειας να υπογράψει το πλαίσιο κατανόησης και στο Υπουργείο Οικονομικών να εξεύρει τους πόρους. Σε ό,τι αφορά τη ΡΑΕΚ, μπορεί να απορρίψει μόνο την καταβολή εξόδων που δεν θεωρούνται εύλογα.
Πληροφορίες του «Π» αναφέρουν ότι το ΥΠΟΙΚ ζήτησε να ενημερωθεί για την πρόοδο του έργου και τις δαπάνες που έγιναν, όπως προβλέπει η διακρατική συμφωνία. Αυτό που φαίνεται να λείπει είναι η τεκμηρίωση των δαπανών οι οποίες με την απόφαση της ΡΑΕΚ θα ανακτηθούν από τους καταναλωτές, με τον κυπριακό προϋπολογισμό να καλύπτει τη σχετική δαπάνη προκειμένου να μην προστεθεί κόστος στους λογαριασμούς της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η διακρατική συμφωνία αναφέρει ότι το ποσό των 125 εκατ. ευρώ αφορά αποκλειστικά, κατόπιν έκδοσης απόφασης από τη ΡΑΕΚ, σε ανάκτηση εσόδων του φορέα υλοποίησης, με κεφαλαιοποίηση της διαφοράς από το πραγματικό έσοδο (και απόδοση μετά την ηλέκτριση) που εγκρίνεται συνεπεία της κατασκευής του έργου κατά τη διάρκεια της κατασκευής του.
Τι θα γίνει με την Τουρκία
Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι οικονομικό ή τεχνοκρατικό (τα ζητήματα αυτά λύθηκαν με τη διακρατική συμφωνία), αλλά η στάση της Τουρκίας.
Ενα χρόνο μετά, εκ του αποτελέσματος η ελληνική πλευρά φαίνεται να υποτίμησε την αντίδραση της Άγκυρας, η οποία ουσιαστικά οδήγησε στο πάγωμα των εργασιών έρευνας στον βυθό για την πόντιση του καλωδίου στα διεθνή ύδατα της Κρήτης. Στο μεταξύ προέκυψαν νέα θέματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τις θαλάσσιες ζώνες σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, με τελευταίο επεισόδιο τη στάση της Λιβύης, που αμφισβητεί την ελληνική ΑΟΖ στα νότια της Κρήτης και την ανακοίνωση από την Ελλάδα της χάραξης θαλάσσιων πάρκων σε Ιόνιο και Νότιο Αιγαίο. Άτυπα έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο πακέτο αξιώσεων από την Άγκυρα, μέρος των οποίων αποτελεί και το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης.
Η αντίδραση της Τουρκίας για τα θαλάσσια πάρκα κινείται στο πνεύμα ανάλογων τοποθετήσεών της. Τούρκοι αξιωματούχοι ανέφεραν στο πρακτορείο Anadolu ότι «αυτή η εξέλιξη θεωρείται ως μια νέα προσπάθεια της Ελλάδας να διαταράξει το status quo και μαζί με το νομικό καθεστώς τόνισαν τη σημασία του να μην παρεμποδίζεται η ελευθερία και η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, ειδικά σε μια ημίκλειστη θάλασσα όπως το Αιγαίο Πέλαγος, και να μην παραβιάζονται τα άλλα δικαιώματα της Τουρκίας».
Οι αξιωματούχοι τονίζουν ότι η Τουρκία, όπως έχει κάνει μέχρι στιγμής, δεν θα αποδεχτεί καμία πιθανή de facto κατάσταση που μπορεί να δημιουργήσει η Ελλάδα σε γεωγραφικούς σχηματισμούς με αμφισβητούμενο καθεστώς στο Αιγαίο Πέλαγος.
Η πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, η οποία δέχεται έντονη πίεση στο εσωτερικό μετά τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο των αγροτικών επιδοτήσεων, είναι να δείχνει ότι δεν υποκύπτει τις αξιώσεις της Τουρκίας και συνεχίζει τον σχεδιασμό για έργα και δράσεις στο Αιγαίο. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και επανάληψη της θέσης ότι η ηλεκτρική διασύνδεση θα γίνει. Ωστόσο, δεν γίνεται αναφορά στο πώς θα αντιμετωπιστεί επί του πεδίου η αντίδραση της Τουρκίας. Στην περίπτωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης υπάρχει ένα πρακτικό πρόβλημα, καθώς με την υφιστάμενη κατάσταση υπάρχει ο κίνδυνος να ολοκληρωθεί η κατασκευή του καλωδίου από την NEXANS χωρίς να έχουν γίνει εργασίες στη θάλασσα.
Το πιο αδύναμο σημείο των ισχυρισμών της Τουρκίας είναι ότι το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης δεν απαιτεί αδειοδότηση από κάποιο κράτος ή Αρχή. Σύμωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), στην ανοικτή θάλασσα (πέραν των εθνικών δικαιοδοσιών), όλα τα κράτη απολαμβάνουν ελευθερία πόντισης υποβρύχιων καλωδίων, με την υποχρέωση να λαμβάνουν υπόψη ήδη υπάρχοντα καλώδια και τις ανάγκες να διατηρείται η ομαλή λειτουργία και επισκευή αυτών. Μάλιστα η χάραξη διαδρομής καλωδίων δεν απαιτεί τη συναίνεση του παράκτιου κράτους.
Η Ευρώπη
Σε ό,τι αφορά τη στάση της ΕΕ, το έργο παραμένει ενεργό και από την πλευρά της Ευρωπαΐκής Επιτροπής.
Σήμερα, Τετάρτη, θα πραγματοποιηθεί νέα τηλεδιάσκεψη υπό τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της ΕΕ, στην οποία θα εξεταστούν οι οικονομικές εκκρεμότητες και ειδικότερα οι ενέργειες της ΡΑΕΚ σχετικά με την απόδοση των εξόδων τα οποία έχει αιτηθεί ο φορέας υλοποίησης. Σημειώνεται ότι η αντίστοιχη ελληνική Αρχή, η ΡΑΑΕΥ. έχει εκδώσει απόφαση για απόδοση εσόδου στον ΑΔΜΗΕ χρεώνοντας τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας των καταναλωτών.
Αν και μέχρι στιγμής δεν έχει διαφανεί καμία δυναμική αντίδραση υπέρ της συνέχισης του έργου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει στείλει επιστολή στην οποία αναφέρει ότι θα προστατεύσει το έργο πολιτικά και διπλωματικά, η Επιτροπή δεσμεύεται από απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την ηλεκτρική διασύνδεση όλων των κρατών μελών. Σήμερα το μόνο κράτος μέλος της Ευρωπαΐκής Ενωσης που δεν είναι διασυνδεδεμένο με την ηπειρωτική Ευρώπη είναι η Κύπρος και γι' αυτό έχει εγκριθεί μία γενναία ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για την υλοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Ευρώπη. Το όλο έργο παραμένει στον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
