Αδυναμίες στη διαχείριση των υδάτινων πόρων της Κυπριακής Δημοκρατίας έρχεται να καταλογίσει στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων ακόμη μία -η τρίτη στη σειρά από τον περασμένο Απρίλιο και σε περίοδο υδατικής κρίσης- Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας. Μετά τις θεματικές «Η προσαρμογή της διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων στην κλιματική αλλαγή» (29/04/2025) και «Η διαχείριση των υδάτινων πόρων στην Κύπρο» (30/09/2025), η νέα Έκθεση, η οποία δημοσιεύθηκε την Τρίτη υπό τον τίτλο «Έλεγχος Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων» έρχεται να φωτίσει σοβαρές παραλείψεις, οι οποίες σε περίοδο παρατεταμένης λειψυδρίας προκαλούν την κοινωνία και το δημόσιο αίσθημα.
Ανοχή σε υπεραντλήσεις από ιδιώτες
Ένα τρανταχτό παράδειγμα συνιστά η μη εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων για την αντιμετώπιση υπεραντλήσεων σημαντικών ποσοτήτων νερού από δύο ιδιωτικές εταιρείες στη Λεμεσό, οι οποίες, σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται χωρίς επαρκή έλεγχο, με κίνδυνο για την υδροφορία των περιοχών όπου αυτές δραστηριοποιούνται. Την ίδια ώρα εντοπίζονται περιπτώσεις υπερκατανάλωσης και μη τιμολόγησης νερού από επιχειρήσεις, καθώς και μη έγκαιρη προώθηση έργων ενίσχυσης της υδατικής επάρκειας σε περιοχές, όπως η Πόλη Χρυσοχούς και η Τυλληρία, παρά την ολοκλήρωση σχετικής μελέτης από το 2022.
Η τρίτη Έκθεση της Ελεγκτικής για το υδατικό πρόβλημα, αποσκοπεί στην εξακρίβωση του βαθμού συμμόρφωσης του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων με ευρήματα και συστάσεις προηγούμενων σχετικών ελέγχων, που διενεργήθηκαν κατά την περίοδο 2020 - 2023 και την εξέταση νέων θεμάτων και καταγγελιών που λήφθηκαν. «Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη για καλύτερη οργάνωση, αυστηρότερη εποπτεία και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των πόρων του ΤΑΥ», τονίζει στο εισαγωγικό σημείωμα ο Γενικός Ελεγκτής Ανδρέας Παπακωνσταντίνου.
Κενά στην παρακολούθηση της κατανάλωσης
Μία άλλη θεματική, όπου τα ευρήματα «βγάζουν μάτι» αφορά παραλείψεις και αστοχίες στην καταμέτρηση και τιμολόγηση του νερού ύδρευσης. Για παράδειγμα, σε δύο κομβικά σημεία εισαγωγής (Σταυροβουνίου και Τερσεφάνου), που αντιπροσωπεύουν το 64% της κατανάλωσης της επαρχίας Λευκωσίας, δεν γίνονταν τακτικοί έλεγχοι, με αποτέλεσμα η Ελεγκτική να συστήνει στο ΤΑΥ όπως ελέγχει την ακρίβεια των υδρομετρητών στα υπό αναφορά σημεία εισαγωγής, σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Επίσης για την ίδια θεματική παρατηρήθηκαν μη αιτιολογημένες από το ΤΑΥ διακυμάνσεις στις συγκρίσεις των ενδείξεων των υδρομετρητών σε διαφορετικούς μήνες. Η σύσταση της Ελεγκτικής στην Έκθεση είναι όπως το ΤΑΥ διερευνά τις περιπτώσεις σημαντικών διακυμάνσεων, ώστε να εντοπίζονται τυχόν βλάβες.
Οι αιφνιδιαστικοί έλεγχοι δεν διενεργούνταν στη βάση προγράμματος, ούτε τεκμηριώνονται τα αποτελέσματά τους.
Το ΤΑΥ δεν είχε πρόσβαση στους υδρομετρητές του Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας Λεμεσού, ούτε στο σύστημα τηλεμετρίας του Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας Λάρνακας, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διασφαλιστεί η ακρίβεια των ποσοτήτων που τιμολογούνται.
Τέλος, το μηχανογραφημένο Σύστημα Τιμολόγησης Νερού παρουσιάζει αδυναμίες, κυρίως σε σχέση με τα δικαιώματα και τους κωδικούς πρόσβασης.
Στα 106,8 εκατομμύρια Ευρώ τα ανείσπρακτα ποσά
Σοβαρές αδυναμίες εντοπίζει η Ελεγκτική και στην είσπραξη των ποσών, κυρίως από τις Αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στη λήψη νομικών μέτρων για την είσπραξη οφειλών. Συγκεκριμένα διαφάνηκε ότι τα καθυστερημένα έσοδα του ΤΑΥ στις 31.12.2023 ανήλθαν στα €147,7εκ., σε σύγκριση με €137,1εκ. στις 31.12.2022, δηλαδή σημειώθηκε αύξηση ύψους €10,6εκ. ή ποσοστό 7,7%. Τα €69,2εκ. αφορούσαν σε συσσωρευμένες οφειλές για νερό που παραχωρήθηκε για σκοπούς ύδρευσης, κυρίως στις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης (€46,3 εκ.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε άλλο σημείο της Έκθεσης δίνεται η πληροφόρηση ότι τα εισπρακτέα ποσά για σκοπούς ύδρευσης και άρδευσης, μη περιλαμβανομένης της αξίας του νερού που διατέθηκε σε Τουρκοκύπριους, για το οποίο δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία, ανήλθαν, στις 31.12.2024, στα €106,8εκ.
Η λήψη νομικών μέτρων
Όσον αφορά τις αδυναμίες στη λήψη νομικών μέτρων για την είσπραξη οφειλών, η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπιστώνει ότι το ΤΑΥ πρόχωρησε με μεγάλη καθυστέρηση στη λήψη νομικών μέτρων εναντίον ορισμένων Δήμων και Κοινοτήτων των επαρχιών Λευκωσίας, Λάρνακας και Αμμοχώστου για την είσπραξη οφειλών που προέκυψαν από την κατανάλωση νερού ύδρευσης, ενώ για τις καθυστερημένες οφειλές τοπικών Αρχών των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου δεν λήφθηκαν καθόλου νομικά μέτρα.
€58,1 εκ. αφορούν νερό σε Τουρκοκύπριους
Στα εισπρακτέα ποσά μέχρι τις 31.12.2023 περιλαμβάνεται ποσό ύψους €58,1εκ., που αφορά στην αξία νερού που διαχρονικά παραχωρείται σε Τουρκοκύπριους καταναλωτές σε συγκεκριμένες κατεχόμενες περιοχές Λευκωσίας, Αμμοχώστου, Πύλας και Μελούσιας), αλλά δεν τιμολογείται, βάσει πολιτικής απόφασης. Σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, το ΤΑΥ έχει αποταθεί τον Σεπτέμβριο του 2016 στο Υπουργείο Εξωτερικών για καθοδήγηση, εφόσον το ποσό αυτό δεν αναμένεται να εισπραχθεί, ωστόσο μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, δεν είχε λάβει σχετική απάντηση.
Σε απάντηση για το ζήτημα της διάθεσης νερού σε Τουρκοκύπριους, το ΤΑΥ διευκρίνισε ότι το θέμα έχει τύχει διερεύνησης από τη Διεύθυνση Χρηματιοικονομικής Διαχείρισης του Υπουργείου Γεωργίας και δόθηκαν οδηγίες όπως τα ποσά αυτά διαγραφούν από τα Εισπρακτέα ποσά από την Πλατφόρμα Κλεισίματος Έτους και πλέον να μην περιλαμβάνονται στην κατάσταση καθυστερημένων εσόδων.
Υπεραντλήσεις θέτουν σε κίνδυνο τη ζώνη υδροφορίας
Επιστρέφοντας στο κεφάλαιο της Έκθεσης, το οποίο θίγει το ζήτημα των υπεραντλήσεων από εγκεκριμένες γεωτρήσεις δύο συγκεκριμένων συνδεδεμένων Εταιρειών, η Ελεγκτική γνωστοποιεί ότι αυτές βρίσκονται στο Μοναγρούλλι Λεμεσού και ότι εξέδωσε στο παρελθόν Ειδική Έκθεση (ΤΑΥ/01/2020). Παράλληλα προειδοποιεί ότι οι υπεραντλήσεις, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα, θέτουν σε κίνδυνο τη ζώνη υδροφορίας της περιοχής. Στη συνέχεια καταλογίζει στο ΤΑΥ τα εξής:
- Δεν έλαβε αποτελεσματικά μέτρα, με βάση τις δυνατότητες που του παρέχονται από τη νομοθεσία, για τερματισμό της υπεράντλησης (πέραν των όποιων νομικών μέτρων).
- Δεν έλαβε νομικά μέτρα εναντίον της μίας εταιρείας για όλες τις περιόδους κατά τις οποίες υπερέβαινε επανειλημμένα το επιτρεπόμενο όριο άντλησης νερού, ενώ για τη δεύτερη εταιρεία δεν έλαβε καθόλου νομικά μέτρα.
- Στην εταιρεία που λήφθηκαν νομικά μέτρα, το Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού, με αποφάσεις του ημερ. 26.4.2021 και 25.9.2023, επέβαλε πρόστιμο ύψους €400 και €2.000, αναφέροντας ως ελαφρυντικό παράγοντα, ότι δεν είχε προηγούμενες καταδίκες καθώς και την παραδοχή και πλήρη συμμόρφωσή της. Εδώ η Ελεγξτική σημειώνει ότι «επισημάνθηκε από την Υπηρεσία μας ότι, κατά την ημερομηνία λήψης της δεύτερης απόφασης, η υπό αναφορά Εταιρεία συνέχιζε να υπεραντλεί ποσότητες νερού και βαρυνόταν ήδη με καταδίκη στη βάση της απόφασης ημερ. 26.4.2021, κάτι που προφανώς το ΤΑΥ απέτυχε να αναδείξει ενώπιον του Δικαστηρίου, πριν τη λήψη της απόφασης».
Δυσανάλογη κατανομή νερού και πιθανή ευνοϊκή μεταχείριση
Η Έκθεση τονίζει ότι οι πιο πάνω εταιρείες χρησιμοποιούν, επίσης, για την άρδευση των φυτειών τους στην περιοχή Κόρνου και Δελίκηπου, νερό από το φράγμα Λευκάρων. Από τον έλεγχο της Ελεγκτικής προκύπτουν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:
- Το ΤΑΥ δεν προέβη σε επαναξιολόγηση της μέγιστης ετήσιας ποσότητας νερού ύψους 200.000 κ.μ. που εγκρίθηκε, κατ΄εξαίρεση, το 2012, για μεταφορά νερού από το φράγμα Λευκάρων σε δεξαμενές της εταιρείας για την άρδευση των φυτειών της στον Κόρνο, που βρίσκονται εκτός της αρδευτικής περιοχής που καλύπτει το υπό αναφορά φράγμα.
- Κατά τα έτη 2018-2023 οι δύο Εταιρείες κατανάλωσαν, συνολικά, το 28% μέχρι 41% της συνολικής ποσότητας νερού που καταναλώθηκε από το Κυβερνητικό Υδατικό Έργο Λευκάρων, αναδεικνύοντας πρόβλημα δυσανάλογης κατανομής νερού για σκοπούς άρδευσης και πιθανή ευνοϊκή μεταχείριση.
Την ίδια ώρα, από επισκόπηση της βάσης δεδομένων του ΤΑΥ όσον αφορά στις γεωτρήσεις που βρίσκονται στην περιοχή Μοναγρουλίου, η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπιστώνει ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, δεν υπήρχαν καταγραμμένες οι ενδείξεις των υδρομετρητών των γεωτρήσεων, με κίνδυνο να δημιουργούνται συνεχείς υπεραντλήσεις, που να θέτουν σε κίνδυνο τη ζώνη υδροφορίας της περιοχής .
Σχολιάζοντας τα πιο πάνω ευρήματα, το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων απάντησε ότι υιοθετεί πλήρως τις συστάσεις της Ελεγκτικής Υπηρεσίας και θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την εφαρμογή τους.
Τους καταβάλλονταν οδοιπορικά, ενώ υπήρχαν διαθέσιμα υπηρεσιακά οχήματα
Μετά από εξέταση καταγγελίας (Οκτώβριος 2023) για χρήση ιδιωτικών οχημάτων από δύο υπαλλήλους του Επαρχακού Γραφείου Λάρνακας για υπηρεσιακό σκοπό, με αποτέλεσμα να αιτούνται οδοιπορικά, διαπιστώθηκε ότι τα υπηρεσιακά οχήματα του Επαρχιακού Γραφείου Λάρνακας δεν χρησιμοποιούνταν με τρόπο που να διασφαλίζει την αποδοτική και οικονομική λειτουργία του Τμήματος. Διαπιστώθηκε ότι, κατά την περίοδο Μαΐου-Ιουλίου 2023, καταβλήθηκαν οδοιπορικά σε υπαλλήλους για χρήση ιδιωτικών οχημάτων για υπηρεσιακούς λόγους, ενώ από το σύστημα καταγραφής κίνησης των οχημάτων φαίνεται ότι υπήρχαν διαθέσιμα μέχρι και τέσσερα υπηρεσιακά οχήματα.
Καταγγελία για αλόγιστη διαχείριση δημοσίου χρήματος στις κινητές μονάδες αφαλάτωσης – Η μονάδα των €20εκ. που λειτούργησε μόνο... 5 μήνες
Για το τέλος της Έκθεσης η Ελεγκτική Υπηρεσία κράτησε τη διερεύνηση καταγγελίας (Μάρτιος 2025) για αλόγιστη διαχείριση δημοσίου χρήματος στις κινητές μονάδες αφαλάτωσης στην Κύπρο, για να ασκήσει κριτική στις ενέργειες του κράτους σε περιόδους λειψυδρίας, βλέποντας «σπασμωδικές κινήσεις για αντιμετώπιση του προβλήματος».
Σύμφωνα με την Έκθεση, στην υπό αναφορά καταγγελία, προτάχθηκε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα η κινητή μονάδα αφαλάτωσης στα Κούκλια, το κόστος ανέγερσης της οποίας ξεπέρασε τα €20εκ., ενώ λειτούργησε μόνο για μερικούς μήνες (22 Νοεμβρίου 2010 – 11 Απριλίου 2011). Επίσης, καταγράφεται ότι η υπό αναφορά μονάδα παραμένει σε αχρηστία από το 2011, καθώς κρίθηκε μη αναγκαία, και ότι ο εξοπλισμός της, αξίας εκατομμυρίων ευρώ, βρέθηκε εγκαταλελειμμένος σε χωράφια μετά την αποσυναρμολόγησή της.
Για το συγκεκριμένο θέμα, το Υπουργείο Γεωργίας απάντησε με επιστολή του προς την Ελεγκτική ημερομηνίας 7.11.2025, με την Ελεγκτική Υπηρεσία να κρίνει ακολούθως «ότι η συγκεκριμένη περίπτωση αναδεικνύει για ακόμη μια φορά το πρόβλημα έλλειψης επαρκούς και καλά σχεδιασμένου στρατηγικού πλάνου, με αποτέλεσμα το κράτος κατά καιρούς λειψυδρίας να προβαίνει σε σπασμωδικές κινήσεις για αντιμετώπιση του προβλήματος».
Διαβάστε ολόκληρη την Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας ΕΔΩ.
