Καταπέλτης για τις υπάρχουσες αδυναμίες στον τρόπο διαχείρισης των υδάτινων πόρων από το κράτος είναι τα ευρήματα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, τα οποία είναι ικανά να καταδείξουν και να περιγράψουν ακροθιγώς τους κύριους λόγους για τους οποίους οδηγηθήκαμε στη σημερινή εικόνα, όπου το καλοκαίρι προδιαγράφεται υδατικά αβέβαιο.
Η υπεράντληση από τα φράγματα με τη βούλα του Υπουργικού Συμβουλίου την περίοδο 2017 – 2023, ώστε σήμερα αυτά να είναι «στεγνά» και να αναζητείται σανίδα σωτηρίας από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, για να μην γίνουν περικοπές στην ύδρευση το καλοκαίρι, «βγάζει μάτι» σε ειδική έκθεση με θέμα «Η Προσαρμογή της Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων στην Κλιματική Αλλαγή», όπου ελεγχόμενοι φορείς είναι το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και το Τμήμα Περιβάλλοντος.
Συγκεκριμένα, τόσο για τα φράγματα στο Σύστημα Νότιου Αγωγού όσο και στο Έργου Πάφου, δηλαδή τα δύο μεγάλα υδατικά έργα της Κύπρου, η Ελεγκτική Υπηρεσία εντοπίζει ότι η ποσότητα που εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο για αξιοποίηση, όσο και η ποσότητα που τελικά καταναλώθηκε, υπερέβαινε την ποσότητα που καθορίζεται με βάση τους δείκτες αποθεμάτων, ενώ, όπως τονίζει, θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη ότι τα επόμενα έτη ενδεχομένως να χαρακτηρίζονταν από ανομβρία, όπως και έγινε. Ειδικότερα, για το Σύστημα του Νότιου Αγωγού, το 2020 η πρόταση για προβλεπόμενη απόληψη υπερέβαινε κατά 22,5 εκ. κ.μ. την προβλεπόμενη ποσότητα, ενώ το ίδιο έτος και η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 16,5 εκ. κ.μ. την προβλεπόμενη απόληψη με βάση τους σχετικούς δείκτες. Κατά αντίστοιχο τρόπο, αλλά σε μικρότερο βαθμό, παρουσιάστηκε υπέρβαση για τα φράγματα του Έργου Πάφου.
Στην έκθεση παρουσιάζονται και άλλα προβλήματα, με τον Γενικό Ελεγκτή, Ανδρέα Παπακωνσταντίνου, να οδηγείται σε προσωπικό του σημείωμα στο συμπέρασμα ότι η Κυπριακή Δημοκρατία, παρά τις διαχρονικές προσπάθειες, φαίνεται ότι δεν έχει ακόμη εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αποτελεσματικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
«Διαχρονικά η Κυπριακή Δημοκρατία λειτουργεί περισσότερο πυροσβεστικά αντί προληπτικά με κίνδυνο υψηλότερο οικονομικό κόστος και μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση», αναφέρει σε άλλο σημείο.
8% εξάτμιση
Όσον αφορά το πεδίο των φραγμάτων, η έκθεση σημειώνει ότι η εξάτμιση, η οποία σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις ανέρχεται στο 8%, αποτελεί έναν από τους κυριότερους λόγους απώλειας νερού. Η Ελεγκτική Υπηρεσία συστήνει στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων να εξετάσει την εφαρμογή νέων τεχνολογιών, όπως η τοποθέτηση πλωτών φωτοβολταϊκών συστημάτων που μπορούν να μειώσουν την εξάτμιση, να εξοικονομήσουν νερό και να παραγάγουν ηλεκτρική ενέργεια για τη μείωση του κόστους λειτουργίας.
Αφαλάτωση
Στο πεδίο της αφαλάτωσης, γίνεται ειδική αναφορά στη μονάδα στο Βασιλικό, για να καταδείξει μία σημαντική εκκρεμότητα στη διασύνδεση όλων των μονάδων αφαλάτωσης με τα συστήματα ύδρευσης, όπως είναι οι σχεδιασμοί του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων. Σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, το έργο της σύνδεσης της συγκεκριμένης μονάδας με το δίκτυο ύδρευσης βρίσκεται υπό κατασκευή με καθυστερήσεις οκτώ περίπου χρόνων, με αποτέλεσμα το αφαλατωμένο νερό που παράγεται να διοχετεύεται στο Σύστημα του Νοτίου Αγωγού και να προκύπτει η ανάγκη για επαναδυίλισή του.
Εξάλλου, με σκοπό την κάλυψη προσωρινών αναγκών σε περιπτώσεις όπως η καταστροφή στη μονάδα αφαλάτωσης στην Πάφο τον περασμένο Δεκέμβριο, η Ελεγκτική Υπηρεσία καλεί το ΤΑΥ να καταρτίσει στρατηγικό σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών. Για τον σκοπό αυτό θα μπορούσαν να τύχουν αξιοποίησης οι κινητές μονάδες αφαλάτωσης που αποκτήθηκαν πρόσφατα από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, προσθέτει.
Απορρίψεις στη θάλασσα
Συγχρόνως ζητά από το ΤΑΥ να βελτιώσει την αξιοποίηση ανακυκλωμένου νερού και να περιορίσει τις απορρίψεις στη θάλασσα. «Από το σύνολο του ανακυκλωμένου νερού που παράχθηκε το 2023 από τους σταθμούς, αξιοποιήθηκε για άρδευση μόνο το 62,43% (από το οποίο το 14,21% αντιπροσωπεύει ατιμολόγητο νερό) λόγω έλλειψης των αναγκαίων υποδομών αποθήκευσης, μεταφοράς και διανομής, με αποτέλεσμα το υπόλοιπο να διοχετεύεται, είτε για εμπλουτισμό υπογείων υδάτων, είτε σε ποταμό, είτε και στη θάλασσα», αναφέρει. Η επαρχία Πάφου παρουσιάζει, διαχρονικά, το χαμηλότερο ποσοστό αξιοποίησης του ανακυκλωμένου νερού. Επιπλέον, στις επαρχίες Λεμεσού και Λάρνακας, σημαντικό μέρος της παραγόμενης ποσότητας του ανακυκλωμένου νερού (10%) καταλήγει στη θάλασσα.
Γεωτρήσεις
Σε σχέση με τα υπόγεια ύδατα, η Υπηρεσία καταγράφει αλόγιστη χρήση νερού από γεωτρήσεις από τοπικές Αρχές, ακόμα και όταν υπάρχουν διαθέσιμες ποσότητες νερού στα φράγματα, δηλαδή σε περιόδους πολυομβρίας, λόγω του χαμηλότερου κόστους του, καθώς επίσης μη εφαρμογή τηλεμετρικών οργάνων για εντοπισμό των υπερβάσεων άντλησης σε σχέση με τα όρια που τίθενται στους όρους αδειοδότησης. Παράλληλα διαπιστώνει ότι δεν υπάρχουν στο ΤΑΥ διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τον συνολικό αριθμό υδρομετρητών που είναι εγκατεστημένοι παγκύπρια, σημειώνοντας ότι το ΤΑΥ δεν μπορεί να εντοπίζει τις υπερβάσεις, προχωρώντας στην έγκαιρη λήψη μέτρων.
Τιμολόγηση
Όσον αφορά την τιμολογιακή πολιτική στην ύδρευση, αυτή δεν εφαρμόζεται με τρόπο δίκαιο και ομοιόμορφο παγκύπρια. Όπως τονίζει, η τιμολόγηση θα έπρεπε να αντανακλά την πραγματική αξία του νερού, ώστε να ενθαρρύνει την εξοικονόμηση και τη βιώσιμη διαχείρισή του, μειώνοντας την πίεση στους υδάτινους πόρους σε περιόδους ξηρασίας.
Άλλα προβλήματα που καταγράφει η έκθεση, είναι οι σημαντικές απώλειες νερού λόγω εξασθενημένου δικτύου, η πολύ χαμηλή ανάκτηση κόστους στην άρδευση, η μη προσαρμογή των καλλιεργειών σε λιγότερο υδροβόρες καλλιέργειες, η λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης με συμβατικά καύσιμα, η μη σύνδεση όλων των κοινοτήτων με σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων, η μη σύνδεση όλων των νοικοκυριών με το αποχετευτικό σύστημα, η κακή ποιότητα ανακυκλωμένου νερού, ο χαμηλός ρυθμός υλοποίησης έργων υποδομής ύψους €1,2 δισ., η μη ενιαία διαχείριση των φραγμάτων, καθώς και η έλλειψη ευελιξίας λόγω μη διασύνδεσης μεταξύ υδατικών έργων.
Η Ελεγκτική Υπηρεσία κάνει αναφορά και στις δύο προειδοποιητικές επιστολές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (19.04.2023 και 14.11.2024) προς την Κυπριακή Δημοκρατία, η πρώτη για τη συλλογή, επεξεργασία και απόρριψη των αστικών λυμάτων και η δεύτερη για τη μη περιοδική επανεξέταση των αδειών που εκδίδει για τα ύδατα.
Η θέση της κυβέρνησης
Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, σχολιάζοντας την έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, επιβεβαιώνει την ορθότητα της απόφασης της κυβέρνησης του Προέδρου Χριστοδουλίδη για τερματισμό της μειωμένης χρήσης των αφαλατώσεων κατά τις χρονιές που υπήρχε πολυομβρία ώστε να διατηρούνται επαρκείς ποσότητες στα φράγματα για να ικανοποιούν τις ανάγκες και των γεωργών.
«Οι συστάσεις της Ελεγκτικής Υπηρεσίας από μία πρώτη ανάγνωση που έγινε, αξιολογούνται ως πολύ χρήσιμες. Σημειώνουμε ότι ήδη είναι σε εξέλιξη από τον περασμένο Οκτώβριο η μελέτη για την αναθεώρηση της υδατικής πολιτικής με στόχο τη διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής διαχείρισης των υδατικών πόρων, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τη ζήτηση και τη διαθεσιμότητα νερού, τη μείωση απωλειών στα δίκτυα και την εξισορρόπηση του υδατικού ισοζυγίου. Ταυτόχρονα, οι συστάσεις λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην αναθεώρηση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη από τον Νοέμβριο του 2023. Την ίδια στιγμή το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, μαζί με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, προχωρά με τη διεξαγωγή σχετικής μελέτης για την προσαρμογή της κυπριακής γεωργίας στα νέα δεδομένα και την απεξάρτησή της από τις καιρικές συνθήκες μέσω χρηματοδότησης μόνιμων υποδομών, αξιοποίηση της τεχνολογίας αλλά και διαφοροποιήσεων στις καλλιέργειες», σημειώνει το υπουργείο.
Σε ό,τι αφορά τις υποδομές για αξιοποίηση του ανακυκλωμένου νερού, υπενθυμίζει ότι η Κύπρος βρίσκεται σε καθεστώς παράβασης από το 2012. «Είναι γι’ αυτό τον λόγο που στο Εθνικό Επενδυτικό Πλάνο Υδατικών Έργων καταγράφονται όλες οι απαραίτητες υποδομές προκειμένου να υπάρξει συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές Οδηγίες, αλλά και αύξηση του ανακτημένου νερού και των σχετικών υποδομών προς όφελος των αγροτών και αγροτισσών», προσθέτει.
