Φόνοι μέρα μεσημέρι, έγκλημα με διεθνείς διασυνδέσεις, οργάνωση εγκλημάτων μέσα από τις φυλακές, φόνοι στις φυλακές, ηλεκτρονικές απάτες, υποθέσεις διαφθοράς, κλιμάκωση της βίας σε διάφορα επίπεδα, ατιμωρησία, αποσπασματική αντιμετώπιση, κοινωνική δυσπιστία, συλλογική αγανάκτηση, διαμόρφωση κουλτούρας εκδίκησης και πολίτες που παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους. Ο Ανδρέας Καπαρδής, ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, επίτιμος καθηγητής Έρευνας στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ και μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών, σκιαγραφεί το έγκλημα στην Κύπρο, μιλά για την καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης, τον δικαιολογημένο φόβο των ανθρώπων αλλά και για το αίσθημα ατιμωρησίας που επικρατεί στην κοινωνία, την ανυπαρξία πολιτικής διαχείρισης μέσα από δοκιμασμένους θεσμούς και εργαλεία και κάνει εισηγήσεις.
Ο όγκος του σοβαρού εγκλήματος στην Κύπρο αυξάνεται διαχρονικά. Την ίδια ώρα διαφοροποιούνται και οι εγκληματίες. Πού έχει αποτύχει η Πολιτεία;
Η έλλειψη μίας εθνικής στρατηγικής για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του εγκλήματος αποτελεί μία πραγματικότητα. Το κράτος τρέχει να προλάβει καταστάσεις αντί να προβλέπει, να προγραμματίζει και να είναι μπροστά. Αυτή η αποτυχία, πιστεύω, αφορά περισσότερο το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρά τη Νομική Υπηρεσία.
Δικαιολογημένη η ανασφάλεια
Πλέον φτάσαμε στο σημείο να γίνονται φόνοι μέρα μεσημέρι. Υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια ανάμεσα στους πολίτες…
Το οργανωμένο έγκλημα υπήρχε διαχρονικά στην Κύπρο και υπάρχει και σήμερα. Και, ναι, είναι δικαιολογημένη η ανασφάλεια των πολιτών με την έννοια ότι δημιουργείται η αντίληψη ότι κινδυνεύουν. Να καθησυχάσουμε όμως τον κόσμο. Ο κίνδυνος στους δρόμους της Κύπρου είναι από τα τροχαία κι όχι από τους φόνους. Όμως η αντίληψη του κόσμου είναι δικαιολογημένη. Υπάρχει πρόβλημα. Και το πρόβλημα απαιτεί μια πιο επαγγελματική επιστημονική προσέγγιση με βάση μια εθνική στρατηγική, που θα τη φτιάξουν οι ειδήμονες και θα την παραδώσουν σε μερικές βδομάδες.
Η δικαιοσύνη του δρόμου
Είναι και μία άλλη αίσθηση που υπάρχει. Η αύξηση του εγκλήματος που διαπράττεται από απλούς, φιλήσυχους και νομοταγείς μέχρι χθες ανθρώπους, που επιλέγουν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους.
Είναι, τεκμηριωμένα, παγκόσμιο το φαινόμενο. Μια από τις συνέπειες του Covid. Ο εγκλεισμός και η καινούργια πραγματικότητα που έφερε μάς έκαναν πιο ανυπόμονους και ευερέθιστους. Εύκολα νευριάζουμε και αντιδράμε. Το βλέπουμε παντού. Είναι πράγματι βαρύ το τίμημα από την ανυπαρξία διαχρονικά μίας στρατηγικής για την αντιμετώπιση του εγκλήματος. Σε μια κοινωνία που γύρω καταρρέουν τα πάντα -είναι ένα μεταβατικό στάδιο, κατά τη γνώμη μου, αυτό που περιγράφω– καταρρέουν οι παραδοσιακοί θεσμοί, οι αξίες, ένας πολίτης νιώθει ευάλωτος όσον αφορά τη δική του ταυτότητα και αξιοπρέπεια. Άρα, έρχεται στο προσκήνιο περισσότερο η έννοια του να διαφυλάξω τη δική μου αξιοπρέπεια, την τιμή, την ταυτότητά μου όταν νιώσω την απειλή. Και υπερ-αντιδρούν βγάζοντας για παράδειγμα μαχαίρι. Στη συζήτηση θα ήθελα να ρίξω ακόμα μια εξήγηση. Ως κοινωνία ποτέ δεν έχουμε επενδύσει, μέσα από την παιδεία, στην επίλυση διαφορών. Δεν διδάσκεται στα σχολεία η ειρηνική επίλυση διαφορών. Έχεις μια διαφορά με κάποιον; Αντί να τον κτυπήσεις ή να τον μαχαιρώσεις, υπάρχουν άλλοι τρόποι να λύσεις τη διαφορά σου. Άρα και η παιδεία παίζει έναν ρόλο και εδώ έχει αποτύχει. Για αυτό βλέπουμε και μέσα στην οικογένεια πολλά τραγικά γεγονότα, με απώλειες των πιο ευάλωτων.
Η καταρράκωση των θεσμών
Από την άλλη είναι και οι θεσμοί που έχουν καταρρακωθεί. Η εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτούς έχει φτάσει στα τάρταρα. Από τη στιγμή που εσείς που έχετε την εξουσία καταπατείτε τον νόμο, μπορώ να το κάνω κι εγώ…
Η παρανομία στην Κύπρο ήταν ανέκαθεν ενδημική. Αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας του τόπου. Ήταν ο νόμος του κατακτητή… Στα νεότερα χρόνια από την περίοδο της οθωμανικής κατοχής μέχρι και την αποικιοκρατία… Κι όταν πλέον εισήλθαμε στην εποχή της ΚΔ είχε μείνει μία τάση προς την παρανομία που εκφράζεται με διάφορους τρόπους. Αυτό που είπατε είναι πολύ σωστό. Ο κόσμος, όταν γύρω του βλέπει ότι οι θεσμοί έχουν καταρρεύσει, δεν έχει εμπιστοσύνη. Κι επειδή η τάση στα ΜΜΕ είναι η παρουσίαση αυτής της κατάστασης με μία δόση υπερβολής και επικέντρωσης μόνο στα αρνητικά, ένα τέτοιο περιβάλλον ενδυναμώνει την αίσθηση και την αντίληψη ότι υπάρχει ανομία. Ότι έχει καταρρεύσει πια το κράτος δικαίου και παίρνεις τον νόμο στα χέρια σου. Άρα από την παρανομία έχουμε περάσει στην ανομία.
Λύσεις υπάρχουν, όραμα;
Το Ευρωβαρόμετρο καταγράφει κάθε χρόνο την έλλειψη της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και ένας εξ αυτών είναι η Δικαιοσύνη. Η καθυστέρηση στην απόδοση της δικαιοσύνης οδηγεί στην ανομία;
Δυστυχώς οι αστικές υποθέσεις παίρνουν 7-8 χρόνια να εκδικαστούν και οι ποινικές 1-2 χρόνια. Αυτά είναι διαχρονικά καρκινώματα του συστήματος. Όπως είχα πει προηγουμένως, το κράτος δεν επενδύει στον εκσυγχρονισμό του. Σήμερα, αν θέλουμε να έχουμε μια μεταρρύθμιση, θα πάνε νομοσχέδια στη Νομική Υπηρεσία, θα πάνε προτάσεις στη Βουλή, στις κοινοβουλευτικές επιτροπές θα κληθούν οι διάφοροι ενδιαφερόμενοι, θα πει ο καθένας τη γνώμη του, θα αφαιρέσουν, θα προσθέσουν και παίρνει χρόνια να γίνει κάτι. Στο εξωτερικό, όπου είχα την τύχη να ζήσω 25 χρόνια και να εργαστώ, αυτό δεν συμβαίνει, τουλάχιστον σε αγγλοσαξονικές χώρες κοινού δικαίου.
Και τι ακριβώς κάνουν εκεί;
Έχουν δύο οντότητες που βοηθούν να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα. Είναι, αφενός, οι επιτροπές για τον εκσυγχρονισμό του δικαίου, στελεχωμένες με υψηλού επιπέδου εμπειρογνώμονες. Και, αφετέρου, έχουν αυτό που αποκαλούμε task force. Όταν υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα στην κοινωνία και φωνάζει για λύσεις, σε αυτές τις χώρες δεν βασίζονται στους πολιτικούς και στα Κοινοβούλια. Ορίζεται μια επιτελική επιτροπή εμπειρογνωμόνων, με συγκεκριμένη εντολή σε σύντομο χρονικό διάστημα να δώσει εισηγήσεις με λύσεις. Είχα την τύχη να είμαι μέλος τέτοιων οντοτήτων στο εξωτερικό και το συστήνω ανεπιφύλακτα.
Εμείς τους δείξαμε τον τρόπο αλλά…
Αυτό που λέτε μου φέρνει στο μυαλό την αδυναμία διαχείρισης της βίας στα γήπεδα και του χουλιγκανισμού τα τελευταία 30 χρόνια. Με τεράστια καθυστέρηση υιοθετήθηκε η κάρτα φιλάθλου αλλά το πρόβλημα του χουλιγκανισμού μεταφέρθηκε εκτός γηπέδων…
Την περίοδο 2010 με 2016 εφαρμόστηκε στη Λευκωσία -είχε ξεκινήσει από τον Δήμο Λατσιών- ένα πολύ ενδιαφέρον παρεμβατικό πρόγραμμα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς των νέων. Από εκείνη την εμπειρία προέκυψε ένα σύγγραμμα, το οποίο δημοσιεύτηκε διεθνώς, για το πώς αντιμετωπίζεις πολυμετωπικά και ταυτόχρονα ένα πρόβλημα, όπως είναι, π.χ., η αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων εντός και εκτός του σχολείου. Το πρόγραμμα αυτό σήμερα εφαρμόζεται στη Γερμανία και στις σκανδιναβικές χώρες. Συνάδελφος εγκληματολόγος στη Νορβηγία πριν λίγο καιρό επικοινώνησε μαζί μου και, «Αντρέα», μου λέει, «το πρόγραμμα που ξεκίνησε στην Κύπρο τώρα εφαρμόζεται και στις σκανδιναβικές χώρες».
Στην Κύπρο εφαρμόζεται;
Εφαρμόστηκε τότε… Υπάρχουν γνώσεις, υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης, δεν είμαστε στο έρμαιο αυτών των φαινομένων. Φτάνει να υπάρχει πολιτική βούληση.
Κεντρικές Φυλακές
Σε μία συνέντευξη, που κάναμε πριν από 15 χρόνια, είχαμε συζητήσει τα εγκλήματα που διαπράττονται μέσα από τις φυλακές. Σήμερα το θέμα παραμένει επίκαιρο. Σαν να μην πέρασε μια μέρα…
Το Ίδρυμα έχει περάσει και περνά μια κρίση. Είναι και θέμα ηγεσίας. Ένας από τους θεσμούς που έχει καταρρακωθεί είναι και η ηγεσία των Κεντρικών Φυλακών. Συνέχεια αλλάζουν διευθυντές… Αλλά και ο πληθυσμός των φυλακών έχει διαφοροποιηθεί πάρα πολύ. Και επίσης το ηθικό των δεσμοφυλάκων είναι χαμηλό. Άρα, η λύση θα πρέπει να είναι λίγο πιο ολιστική. Το Ίδρυμα πρέπει να αξιολογηθεί. Πρέπει να δοθεί εμπεριστατωμένη απάντηση γιατί αποτυγχάνει.
Εδώ δεν καταφέραμε να έχουμε ένα ηλεκτρονικό σύστημα για μπλοκάρισμα των κινητών τηλεφώνων μέσα στις φυλακές…
Για να λειτουργούν τηλέφωνα υπάρχει διαφθορά στο Ίδρυμα. Εκεί πρέπει να λάβουμε μέτρα. Και αν κάποιος είναι διεφθαρμένος να πάει σπίτι του.
Εσείς τι εισηγείστε;
Απαιτείται καταρχάς μία αποτελεσματική Διεύθυνση εντός των φυλακών. Μετά μια εθνική στρατηγική με μέτρα άμεσα, μεσοπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα, που να επενδύσει όχι μόνο στην καταστολή αλλά και στην πρόληψη. Μια πρώτη εισήγηση εκ μέρους μου, από την εμπειρία που είχα πριν από πολλά χρόνια στο Ίδρυμα (σ.σ. διετέλεσε διευθυντής των Κεντρικών Φυλακών το 1991 για 13 μήνες), μια απλή προσέγγιση, που θα λύσει μερικά από τα προβλήματα, είναι η εισαγωγή του θεσμού της διοίκησης με μικρές μονάδες. Όλες αυτές οι μεγάλες πτέρυγες να μετατραπούν σε μικρότερες μονάδες και κάθε εβδομάδα οι ένοικοί τους να αλλάζουν εκ περιτροπής. Αυτό έχει πολλά πλεονεκτήματα.
Καλή εξέλιξη το FBI αν…
Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι κάνουμε πως σοκαριζόμαστε, λέμε «θα πάρουμε μέτρα» αλλά αυτά τα μέτρα δεν είναι ολιστικά, είναι αποσπασματικές λύσεις. Μέχρι να τα ξαναβρούμε μπροστά μας και πάλι από την αρχή.
Έτσι είναι. Βλέπουμε τα ίδια φαινόμενα να επανέρχονται, μετά ξεχνιέται κι έρχεται μια άλλη ιστοριούλα, ύστερα μια άλλη ιστοριούλα γίνεται επίκαιρη, ξεχνιέται και πάμε παρακάτω. Έτσι λειτουργεί μια κοινωνία που δεν είναι σοβαρή στον 21ο αιώνα. Μας αξίζει μια καλύτερη Κύπρος, αξίζει στους νέους μας ένα καλύτερο μέλλον. Υπάρχει εμπειρογνωμοσύνη, έχουμε άξια άτομα, χρειάζεται, όπως έχω πει, μια εθνική στρατηγική που θα καταρτιστεί από εμπειρογνώμονες αξιοποιώντας άτομα από το διεθνές τοπίο με τέτοιες γνώσεις που έχουν πετύχει στις χώρες τους. Για παράδειγμα, πολύ πετυχημένη στην αντιμετώπιση του εγκλήματος είναι η Σιγκαπούρη. Πάντως η ίδρυση στην Κύπρο ενός Σώματος στην Αστυνομία τύπου FBI είναι καλή εξέλιξη. Αν γίνει σωστά. Να θυμόμαστε ότι το FBI ερευνά ακόμα και τον Πρόεδρο της Αμερικής. Θα έχει τέτοιες εξουσίες; Θα έχει τέτοια στήριξη; Αν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά θα είναι μια υπέροχη εξέλιξη.
