Το μεταλλικό στοιχείο λίθιο, το οποίο είναι γνωστό ως φάρμακο που συστήνεται για την εξισορρόπηση της διάθεσης όσων πάσχουν από διπολική διαταραχή, δίνει τώρα ελπίδες για τη θεραπεία του Αλτσχάιμερ, σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα «εντυπωσιακά ευρήματα» θα βοηθήσουν να ενωθούν τα κομμάτια του παζλ για το Αλτσχάιμερ
Η επιστημονική ομάδα της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ ανακάλυψε ότι το λίθιο, το οποίο υπάρχει στο σώμα μας και στις σωστές ποσότητες φαίνεται να αποτελεί ασπίδα για τον εγκέφαλο, είναι το ίδιο απαραίτητο όπως η βιταμίνη C ή ο σίδηρος. Σε πειράματα με ποντίκια, η μείωσή του στη διατροφή προκάλεσε φλεγμονές και αλλοιώσεις που θυμίζουν Αλτσχάιμερ, ενώ η διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων λιθίου φάνηκε να τον προστατεύει και να επιτρέπει στα κύτταρα να λειτουργούν κανονικά.
Σύμφωνα με την έρευνα που επικαλείται το CNN, το λίθιο δεσμεύεται από τις πλάκες της β-αμυλοειδούς πρωτεΐνης στον εγκέφαλο, μειώνοντας τη διαθεσιμότητά του για τα κύτταρα που καθαρίζουν τις επιβλαβείς ουσίες. Χρησιμοποιώντας μια μορφή λιθίου (lithium orotate) που δεν δεσμεύεται από τις πλάκες, οι επιστήμονες παρατήρησαν αναστροφή των εγκεφαλικών βλαβών.
Αλτσχάιμερ: Τι έδειξε η έρευνα στα ποντίκια
Σε ποντίκια που είχαν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να αναπτύξουν αλλοιώσεις παρόμοιες με αυτές της νόσου Αλτσχάιμερ στους ανθρώπους, η διατροφή με χαμηλό λίθιο επιτάχυνε τη συσσώρευση κολλωδών πρωτεϊνών που σχηματίζουν πλάκες στον εγκέφαλο — τα γνωστά σημάδια της νόσου. Επιπλέον επιτάχυνε την απώλεια μνήμης.
Αντιθέτως, η διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων λιθίου στα ηλικιωμένα ποντίκια τα προστάτεψε από τις εγκεφαλικές αλλοιώσεις που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ. Σύμφωνα με τους ερευντητές, τα ευρήματα προσφέρουν μια ενιαία θεωρία που βοηθά να εξηγηθούν πολλά από τα «κομμάτια του παζλ» που προσπαθούν οι επιστήμονες να ενώσουν επί δεκαετίες.
«Αποτελεί πιθανό υποψήφιο για έναν κοινό μηχανισμό που οδηγεί στον εκφυλισμό πολλών συστημάτων του εγκεφάλου, ο οποίος προηγείται της άνοιας», δήλωσε ο δρ Μπρους Γιάνκνερ, καθηγητής γενετικής στην Ιατρική του Χάρβαρντ και επικεφαλής της μελέτης. «Τα δεδομένα είναι πολύ εντυπωσιακά» πρόσθεσε.
Από την πλευρά του ο νευροεπιστήμονας δρ Άσλεϊ Μπους από το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης στην Αυστραλία χαρακτήρισε τα ευρήματα «πειστικά στοιχεία ότι το λίθιο έχει φυσιολογικό ρόλο και ότι η φυσιολογική γήρανση μπορεί να διαταράσσει τη ρύθμισή του στον εγκέφαλο».
Λίθιο: Ο ρόλος του στον εγκέφαλο
Μελετώντας εγκεφαλικούς ιστούς σε ανθρώπους και ζώα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι β-αμυλοειδείς πλάκες, οι κολλώδεις αποθέσεις που συσσωρεύονται στους εγκεφάλους των ασθενών με Αλτσχάιμερ, δεσμεύουν το λίθιο. Αυτό μειώνει την ποσότητα λιθίου που είναι διαθέσιμη για τα γειτονικά κύτταρα, όπως τα μικρογλοιακά κύτταρα.
Τα μικρογλοιακά κύτταρα είναι οι «σκουπιδιάρηδες» του εγκεφάλου που απομακρύνουν τις βλαβερές πρωτεΐνες. Στα πειράματα, όταν τα ποντίκια είχαν έλλειψη λιθίου, τα μικρογλοιακά τους κύτταρα ήταν λιγότερο ικανά να απομακρύνουν τη β-αμυλοειδή. Όσες περισσότερες τέτοιες πλάκες συσσωρεύονται, τόσο περισσότερο λίθιο δεσμεύεται και τόσο πιο αδύναμο γίνεται το σύστημα καθαρισμού του εγκεφάλου.
Όταν οι ερευνητές δοκίμασαν διαφορετικές ενώσεις λιθίου, βρήκαν ότι το lithium orotate δεν δεσμεύεται από τη β-αμυλοειδή πρωτεΐνη. Όταν το χορήγησαν σε ποντίκια με σημάδια Αλτσχάιμερ, παρατηρήθηκε βελτίωση: Μειώθηκαν οι πλάκες και οι μπλεγμένες ίνες tau, και τα ποντίκια ανέκτησαν τη μνήμη και την ικανότητα να μαθαίνουν.
Αν και το λίθιο βρίσκεται φυσικά στο περιβάλλον, η συνταγογραφούμενη μορφή του μπορεί να αποδειχθεί τοξικό στον θυρεοειδή ή τα νεφρά σε μεγάλες δόσεις. Ωστόσο, τα ποντίκια που έλαβαν lithium orotate σε χαμηλές δόσεις δεν έδειξαν σημάδια τοξικότητας.
«Το ποντίκι δεν είναι άνθρωπος και κανείς δεν πρέπει να βασίζεται μόνο σε μελέτες σε ποντίκια», προειδοποιεί ο Γιάνκνερ εκφράζοντας παράλληλα την ελπίδα ότι σύντομα θα ξεκινήσουν τοξικολογικές δοκιμές σε ανθρώπους.
Επιβεβαίωση παλαιότερων ευρημάτων
Η νέα μελέτη επιβεβαιώνει παλαιότερα στοιχεία που υποδεικνύουν τη σημασία του λιθίου στην Αλτσχάιμερ. Μια μεγάλη δανέζικη μελέτη το 2017 διαπίστωσε ότι άνθρωποι που έπιναν νερό με υψηλότερα επίπεδα λιθίου είχαν μικρότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με άνοια. Μια άλλη μεγάλη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022 βρήκε ότι συμμετέχοντες που λάμβαναν συνταγογραφημένο λίθιο είχαν περίπου τις μισές πιθανότητες να διαγνωστούν με Αλτσχάιμερ σε σχέση με άλλους.
Ωστόσο, το λίθιο είχε «στιγματιστεί» ως ψυχιατρικό φάρμακο και κανείς δεν το είχε εξετάσει ως βασικό στοιχείο της φυσιολογίας του ανθρώπου. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν νέα τεχνολογία για να μετρήσουν τα ίχνη λιθίου σε δείγματα εγκεφαλικού ιστού και αίματος από ηλικιωμένους. Διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα λιθίου ήταν σταθερά χαμηλότερα σε ασθενείς με ήπια νοητική έκπτωση ή Αλτσχάιμερ.
Όταν μείωσαν το λίθιο στη διατροφή των ποντικιών κατά 50%, ο εγκέφαλός τους ανέπτυξε γρήγορα χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ. Επιπλέον, τα γονιδιακά προφίλ των ποντικιών με έλλειψη λιθίου έμοιαζαν εντυπωσιακά με αυτά των ανθρώπων που είχαν Αλτσχάιμερ.
Οι ερευνητές προσπαθούν να κατανοήσουν τώρα γιατί μειώνεται το λίθιο στον εγκέφαλο με την ηλικία. Πιθανές αιτίες περιλαμβάνουν μειωμένη πρόσληψη μέσω της διατροφής, γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι κύριες διατροφικές πηγές λιθίου είναι τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια και ορισμένα μπαχαρικά όπως ο κουρκουμάς και το κύμινο. Ορισμένα μεταλλικά νερά περιέχουν επίσης σημαντικές ποσότητες.
«Πολλές τροφές που ήδη θεωρούνται υγιεινές και προστατευτικές κατά της άνοιας ίσως να είναι ευεργετικές εξαιτίας της περιεκτικότητάς τους σε λίθιο», καταλήγει ο Γιάνκνερ.
