Του ανταποκριτή του «Π» στις Βρυξέλλες
Μία σπάνια, αν όχι πρωτοφανής, θεσμική ρωγμή φαίνεται να δημιουργείται από την απόφαση που πάρθηκε από το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η καταδίκη της Κομισιόν για την άρνησή της να δώσει στη δημοσιότητα τα μηνύματα μεταξύ της Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν και του διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά, συνιστά μία νομική και πολιτική καταιγίδα που απειλεί να κλονίσει, όχι μόνο το κύρος του θεσμικού οργάνου, αλλά και την ίδια την Ένωση.
Το ιστορικό
Η υπόθεση, ευρύτερα γνωστή ως «Pfizergate», έχει τις ρίζες της στην πανδημία COVID-19. Την άνοιξη του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την ηγεσία της Φον ντερ Λάιεν, διαπραγματεύτηκε και υπέγραψε τη μεγαλύτερη συμφωνία προμήθειας εμβολίων που έχει συνάψει ποτέ η ΕΕ, ύψους 35 δισ. ευρώ, που αναλογούν σε 1,8 δισ. δόσεις εμβολίων.
Το 2022, η δημοσιογράφος των New York Times, Ματίνα Στεβί Γκρίντεφ, υπέβαλε επίσημο αίτημα πρόσβασης στα μηνύματα ανάμεσα στη Φον ντερ Λάιεν και τον Μπουρλά. Η απάντηση της Κομισιόν ήταν πως τα μηνύματα, είτε δεν υφίστανται είτε δεν συνιστούν «επίσημα έγγραφα» με την έννοια των εσωτερικών κανονισμών.
Η δημοσιογράφος, αλλά και ο αμερικανικός δημοσιογραφικός όμιλος New York Times, οδήγησαν την υπόθεση στο Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ στο Λουξεμβούργο, το οποίο έχει την αρμοδιότητα να ελέγξει τη νομιμότητα των πράξεων των τριών κύριων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
Κατά τη διάρκεια της δίκης, η ενάγουσα πλευρά προσκόμισε τεκμήρια για την ύπαρξη γραπτών μηνυμάτων, παράγοντας που έγειρε την πλάστιγγα για την απόφαση του δικαστηρίου.
Στην απόφαση της 14ης Μαΐου, το Γενικό Δικαστήριο καταδίκασε την Κομισιόν για παραβίαση της αρχής της χρηστής διοίκησης και των θεμελιωδών υποχρεώσεων διαφάνειας, καλώντας την μάλιστα να αναλάβει τα δικαστικά έξοδα.
Από την πλευρά της, η Κομισιόν προχώρησε στη δημοσιοποίηση μίας λιτής ανακοίνωσης, υπογραμμίζοντας πως θα μελετήσει προσεκτικά την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου και θα αποφασίσει για τα επόμενά της βήματα. Προς τούτο, η Επιτροπή θα εκδώσει νέα απόφαση που θα παρέχει μία πιο λεπτομερή εξήγηση.
Η συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη για την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία έχει να διαχειριστεί την πιο εύθραυστη προεδρία της Επιτροπής κατά την τελευταία 20ετία, λόγω της ισχνής πλειοψηφίας που είχε λάβει πέρσι.
Πλέον, όμως, η υπόθεση «Pfizergate» προσφέρει άφθονα πολιτικά πυρομαχικά σε αντιπάλους της από όλο το φάσμα, από την Αριστερά μέχρι την ακροδεξιά, επιχειρώντας να καταρρίψουν το βασικό της προεκλογικό αφήγημα, αυτό της διαφάνειας και της υπευθυνότητας.
Επιπλέον, η μετάθεση του επικεφαλής νομικού συμβούλου της Επιτροπής, Ντανιέλ Καγεχά Κρέσπο, στην Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Ισπανία, που ανακοινώθηκε λίγες ώρες μετά την απόφαση του δικαστηρίου, δημιούργησε νέες αντιδράσεις και καχυποψίες. Αν και η Κομισιόν επιμένει ότι η κίνηση δεν σχετίζεται με το σκάνδαλο, η χρονική σύμπτωση γεννά πολιτικά ερωτήματα και θεωρίες περί «ανταμοιβής».
Ο πολιτικός απόηχος
Η απόφαση του δικαστηρίου προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων στις Βρυξέλλες και ευρύτερα. Οι αντιδράσεις υπήρξαν έντονες, τόσο από την αντιπολίτευση εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσο και από ευρωβουλευτές της Κεντροαριστεράς και του φιλελεύθερου χώρου, που παραδοσιακά στηρίζουν την πρόεδρο της Κομισιόν.
Δεκάδες ευρωβουλευτές που προέρχονται από την Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών και της φιλελεύθερης ομάδας «Ανανεώστε την Ευρώπη», τονίζουν πως η διαφάνεια και η λογοδοσία είναι θεμελιώδη στοιχεία της δημοκρατίας και πως δεν πρέπει να εμπαίζει κανείς με αυτά. Η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα εντός του Ευρωκοινοβουλίου, «Πατριώτες για την Ευρώπη», με ηγέτη τον Γάλλο ακροδεξιό Ζορντάν Μπαρντελά, τονίζει πως έχουν παραβιαστεί οι νόμοι περί διαφάνειας και απαιτούν πλήρη έρευνα. Οι Πράσινοι/ Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία, τονίζουν πως η διαφάνεια και η δημοκρατική λογοδοσία δεν πρέπει να ασκούνται κεκλεισμένων των θυρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πως οι δημόσιες συμβάσεις θα πρέπει να περνούν από κατάλληλες διαδικασίες και να είναι ανοιχτές σε έλεγχο από τους δημοσιογράφους. Από την πλευρά της, η ομάδα της Αριστεράς στο Ευρωκοινοβούλιο υπογραμμίζει πως η αδιαφάνεια των εν λόγω συναλλαγών ισοδυναμεί με διαφθορά στα υψηλότερα επίπεδα των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, ζητώντας την άμεση σύσταση ενός ανεξάρτητου οργάνου δεοντολογίας.
Μέχρι στιγμής, η μεγαλύτερη πολιτική ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, κρατάει σιγή ιχθύος αναφορικά με το όλο ζήτημα. Θα θεωρούσε κανείς πως το ΕΛΚ θα είχε προβεί σε μία τοποθέτηση, καθώς η πρόεδρος της Κομισιόν προέρχεται από τους κόλπους του, όντας μέλος του γερμανικού κόμματος «Χριστιανοδημοκρατική Ένωση» (CDU).
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η ομάδα «Ευρώπη των Κυρίαρχων Εθνών» και οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές, ομάδα που συμμετέχει το κόμμα της Ιταλίδας Πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι και το ΕΛΑΜ.
Η σκιά της εισαγγελικής έρευνας
Από το 2022 η υπόθεση έχει περιπλεχθεί και με ποινική διάσταση, καθώς η Ευρωπαϊκή Εισαγγελέα (EPPO) διεξάγει προκαταρκτική ποινική έρευνα για τις συμβάσεις προμήθειας εμβολίων, μετά τη λήψη ενός εξαιρετικά μεγάλου αριθμού αναφορών και καταγγελιών. Ανάλογα με τα εθνικά νομικά πλαίσια και τους κανόνες διατήρησης δεδομένων, ενδέχεται να αναζητηθούν τα επίμαχα μηνύματα μέσω παρόχων τηλεπικοινωνιών εφαρμογών, ακόμη και στην περίπτωση που έχουν διαγραφεί.
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα δοθούν αυτόματα στη δημοσιότητα, αλλά προσθέτει μία επιπλέον πίεση στην Κομισιόν, η οποία πλέον δεν ελέγχει πλήρως τη μοίρα της υπόθεσης.
Σημειώνεται ότι, η Εισαγγελεία δεν μπορεί να δημοσιεύσει περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με αυτήν την έρευνα, προκειμένου να μην τεθεί σε κίνδυνο το αποτέλεσμά της.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Η Κομισιόν έχει προθεσμία δύο μηνών από την ημερομηνία έκδοσης της απόφασης για να ασκήσει έφεση. Ωστόσο, ακόμη και αν το πράξει, το πολιτικό κόστος φαίνεται πως δύσκολα θα περιοριστεί.
Η υπόθεση των γραπτών μηνυμάτων μεταξύ της Φον ντερ Λάιεν και του CEO της Pfizer, ήρθε να προστεθεί σε ένα ήδη τεταμένο πολιτικό κλίμα, με την απόφαση του δικαστηρίου να επιβεβαιώνει τις υποψίες που αιωρούνταν.
Η υπόθεση «Pfizergate», δεν αφορά μόνο την τύχη ορισμένων μηνυμάτων. Αφορά το κατά πόσον ένα κύριο θεσμικό όργανο της ΕΕ είναι διατεθειμένο να τηρεί τις ίδιες τις αρχές στις οποίες βασίζεται διαχρονικά η Ένωση, όπως η λογοδοσία, η δημοκρατία, η διαφάνεια και ο σεβασμός του κράτους δικαίου.
