Η συμπλήρωση 51 χρόνων από την έναρξη της τουρκικής εισβολής και κατοχής της Κύπρου, καθώς και από το προδοτικό πραξικόπημα που έλαβε χώρα λίγες μέρες πριν, υπενθυμίζει με ζοφερό τρόπο την τραγική διχοτόμηση του νησιού που σημαδεύει τις ζωές των Κυπρίων. Γνωστός ο διαχρονικά θετικός ρόλος του ΟΗΕ και η επιμονή του για την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος, μέσα από μία σειρά ιστορικών γεγονότων και πρωτοβουλιών που λαμβάνει ο Οργανισμός. Από τις δημόσιες τοποθετήσεις του, τα Ψηφίσματα και τις πρωτοβουλίες που έχει λάβει από τη δεκαετία του 1950, μέχρι και τις συνομιλίες που διεξάγονται υπό την αιγίδα του, μπορεί να ειπωθεί πως ο ΟΗΕ είναι ένας σταθερός σύμμαχος της Κύπρου και της θεμελίωσης της ειρήνης.
Η Κυπριακή Δημοκρατία, πέρα από μέλος του ΟΗΕ, εδώ και 21 χρόνια αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μίας δηλαδή περιφερειακής πολιτικής και οικονομικής δύναμης, που μπορεί να καταταχθεί και ως «μεγάλη δύναμη» με την παραδοσιακή έννοια στην παγκόσμια σκακιέρα.
Ποια είναι όμως η θέση και η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη νεότερη ιστορία της ή ακόμη και πριν από τη σύσταση της σημερινής της μορφής, όταν ήταν ακόμη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα;
Η δεκαετία του ‘70
Το 1971 η Κυπριακή Δημοκρατία ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με την ΕΟΚ και το επόμενο έτος υπέγραψε τη Συμφωνία Σύνδεσης, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1973. Η Κυπριακή Δημοκρατία έδειξε ενδιαφέρον προς την ΕΟΚ λόγω και της στροφής του Ηνωμένου Βασιλείου προς αυτήν. Η Συμφωνία αυτή αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά οικονομικές πτυχές και τομείς, χωρίς η ΕΟΚ –τουλάχιστον σε υψηλό επίπεδο– να ασχολείται με την εσωτερική πολιτική αστάθεια που επικρατούσε στη χώρα μας, με μία μόνο εξαίρεση. Όπως αναφέρεται στη Συμφωνία: Οι κανόνες που διέπουν το εμπόριο μεταξύ των συμβαλλομένων μερών δεν δύνανται να εισάγουν καμία διάκριση μεταξύ των κρατών μελών ή μεταξύ υπηκόων ή εταιρειών των εν λόγω κρατών ή υπηκόων και εταιρειών της Κύπρου. Σε αυτό το σημείο, η ΕΟΚ σκιαγραφεί τις δύο κοινότητες του νησιού.
Την επαύριον του πραξικοπήματος, οι «εννιά» της ΕΟΚ (συμπεριλαμβανομένου πλέον και του ΗΒ) εξέφρασαν την ανησυχία τους για τα γεγονότα και επιβεβαίωσαν «την προσήλωσή τους στην ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου και την αντίθεσή τους σε κάθε παρέμβαση, που τις αμφισβητεί». Παράλληλα, στις 22/07 η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (βραχίονας της εξωτερικής πολιτικής της ΕΟΚ) εξέδωσε ανακοίνωση που ζητούσε την αποτελεσματική κατάπαυση του πυρός.
Η ΕΕ στηριζόταν στον ΟΗΕ
Πέρα από κάποιες γενικές ανακοινώσεις και τοποθετήσεις, κατά κύριο λόγο η ΕΟΚ τη δεκαετία του ‘70 δεν ενεπλάκη ενεργά με διπλωματικά μέσα στο Κυπριακό Ζήτημα, αρκούμενη μερικές φορές στη στήριξη των αποφάσεων του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η ΕΟΚ δραστηριοποιήθηκε κυρίως γύρω από ανθρωπιστικά θέματα για τους εκτοπισθέντες και για την παροχή στήριξης, όπως ο Κανονισμός για επισιτιστική βοήθεια για τα τμήματα του πληθυσμού που επλήγησαν από τα «γεγονότα στην Κύπρο» (1976).
ΕΟΚ και Τουρκία
Με τη μονομερή ανακήρυξη του ψευδοκράτους (1983), τα πλέον δέκα κράτη μέλη καταδίκασαν την ενέργεια της Τουρκίας, καλώντας τα «ενδιαφερόμενα μέρη» να ακολουθήσουν την προσέγγιση αυτή.
Η αλλαγή στροφής για πιο ενεργό ρόλο μπορεί να βρεθεί τέσσερα χρόνια αργότερα (1987). Κατά τα μέσα της δεκαετίας του ΄80, η Τουρκία είχε στην πολιτική σκηνή της -ως πρόεδρο και ως Πρωθυπουργό- έναν φιλοδυτικό, τον Τουργκούτ Οζάλ, ο οποίος ήταν ο κύριος υπεύθυνος για την υποβολή της επίσημης αίτησης της χώρας του να γίνει πλήρες μέλος της ΕΟΚ.
Σε αυτό το χρονικό σημείο, άρχισε να γίνεται κατανοητό πως το Κυπριακό Ζήτημα αφορά πιο άμεσα και την ίδια την κοινότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (1988) υιοθετεί σχετικό Ψήφισμα που έχει έντονες αναφορές για το Κυπριακό Ζήτημα. Πιο συγκεκριμένα, στο Ψήφισμα αναφέρεται στην απαράδεκτη κατοχή τμήματος της Κύπρου, καλώντας επίσης την τουρκική κυβέρνηση να δώσει τη συγκατάθεσή της για διευθέτηση του προβλήματος. Σημειώνεται ότι στο Ψήφισμα γίνεται αναφορά για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα στο εσωτερικό της Τουρκίας και για το Κουρδικό.
Έναν χρόνο αργότερα, η Κομισιόν δημοσίευσε τη γνώμη της αναφορικά με την αίτηση προσχώρησης της Τουρκίας στην κοινότητα υπογραμμίζοντας ότι: Η εξέταση των πολιτικών πτυχών της προσχώρησης της Τουρκίας θα ήταν ελλιπής εάν δεν λαμβάνονταν υπόψη οι αρνητικές επιπτώσεις της διαφοράς μεταξύ της Τουρκίας και ενός κράτους μέλους της κοινότητας (σ.σ. Ελλάδα), καθώς και η κατάσταση στην Κύπρο. Το ζήτημα είναι η ενότητα, η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών.
Η γενική προσέγγιση της τότε ΕΟΚ ήταν αρνητική για την ένταξη της Τουρκίας, χρησιμοποιώντας πιθανόν ως «όπλο» στη φαρέτρα της το Κυπριακό Ζήτημα. Ως εκ τούτου, με την επίσημη αίτηση της Τουρκίας, γίνεται αντιληπτή η αναβάθμιση της ΕΟΚ γύρω από το πρόβλημα, χωρίς ακόμη η Κυπριακή Δημοκρατία να αποτελεί κράτος μέλος της.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως, αν και ήταν αρνητική να καταστεί η Τουρκία μέλος, η Κομισιόν ήταν ιδιαίτερα θερμή για την τελωνειακή ένωση.
Η ενταξιακή πορεία και το Κυπριακό
Η ενταξιακή πορεία του κράτους μας, με την τελωνειακή ένωση που υπογράφθηκε το 1987 από τον Σπύρο Κυπριανού και ακολουθούμενη από την επίσημη αίτηση επί κυβέρνησης Γιώργου Βασιλείου (1990), μας άνοιξε την πόρτα να εκμεταλλευτούμε θετικά την Ένωση για την επίλυση του Κυπριακού.
Η Κομισιόν, στη θετική γνώμη της για την αίτηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, συμπεριέλαβε σειρά αναφορών για το Κυπριακό Ζήτημα: H ευρωπαϊκή επιρροή είναι εμφανής στις αξίες που συμμερίζεται ο λαός της Κύπρου. Μια πολιτική διευθέτηση του Κυπριακού Ζητήματος θα χρησίμευε στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής της ταυτότητας και στην ενίσχυση των δεσμών που συνδέουν την Κύπρο με την Ευρώπη.
Η Κομισιόν ανέφερε επίσης ότι η ενσωμάτωση της Κύπρου στην κοινότητα συνεπάγει μία ειρηνική, ισορροπημένη και διαρκή διευθέτηση του Κυπριακού Ζητήματος -μια διευθέτηση που θα επιτρέψει τη συμφιλίωση των δύο κοινοτήτων, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και τη συνεργασία των αντίστοιχων ηγετών τους.
Λαμβάνοντας υπόψη αρκετές τοποθετήσεις και επίσημα έγγραφα της τότε περιόδου, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η κοινότητα-ΕΕ έβλεπε την είσοδο της Κυπριακής Δημοκρατίας ως μία μοναδική ευκαιρία για την επίλυση του Κυπριακού και κατ΄επέκταση μία δική της «νίκη».
2004 και εντεύθεν
Το 2004 μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιστορικό έτος για την Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς έλαβε χώρα η είσοδός της στην ΕΕ και η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος μία εβδομάδα νωρίτερα. Η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν πασιφανής. Σύμφωνα με τις τοποθετήσεις αξιωματούχων της ΕΕ, ήθελαν μία «ενωμένη Κύπρο ως μέλος της ΕΕ, η οποία θα λειτουργούσε ως ασφαλιστικό πλαίσιο για την ειρήνη και τη σταθερότητα» και θεωρούσαν πως η υπερψήφιση του Σχεδίου Ανάν θα ήταν καταλυτικός παράγοντας. Την επαύριο του δημοψηφίσματος, η Κομισιόν εξέφρασε τη λύπη της «για το γεγονός ότι η ελληνοκυπριακή κοινότητα δεν ενέκρινε τη συνολική διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος, αλλά σέβεται τη δημοκρατική απόφαση του λαού».
Σε αυτά τα 21 χρόνια που η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί μέλος της ΕΕ, η Ένωση στηρίζει ενεργά τις συνομιλίες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και παρίσταται ορισμένες φορές, μέσω του εκπροσώπου της Κομισιόν ή του Ύπατου Εκπροσώπου της, στις πολυμερείς διασκέψεις για το Κυπριακό.
