Μερικές εκατοντάδες γρίβνιες, μια αγγελία στο Telegram που υπόσχεται εύκολο χρήμα και ένας πόλεμος που μπαίνει στον τέταρτο χρόνο του. Αυτό είναι, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Politico, το εκρηκτικό μείγμα που επιτρέπει στο Κρεμλίνο να στρατολογεί Ουκρανούς για κατασκοπεία και συνεργασία με τον εχθρό. Στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκονται η Ολένα δεκαεννέα ετών και ο Μπόγκνταν είκοσι δύο ετών. Το νεαρό ζευγάρι βαδίζει προς τη δίκη του για εσχάτη προδοσία, αποτελώντας μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου μηχανισμού ρωσικής διείσδυσης στο εσωτερικό της Ουκρανίας.
Με χειροπέδες και υπό τη συνοδεία οπλισμένων πρακτόρων της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας οι δύο νέοι συναντιούνται για πρώτη φορά μετά από έναν μήνα μέσα σε κέντρο κράτησης. Παραδέχονται ότι συνεργάστηκαν με ρωσικά δίκτυα και ελπίζουν ότι με αυτή την αποδοχή θα εξασφαλίσουν ποινή δεκαπέντε ετών αντί για ισόβια. Η SBU τους κατηγορεί ότι τοποθέτησαν κρυφές κάμερες σε αστυνομικό τμήμα και σε σιδηροδρομική γραμμή που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά δυτικών όπλων και ότι ετοίμαζαν την αποκάλυψη θέσεων αντιαεροπορικής άμυνας σε περιοχές του Κιέβου και του Τσερνίχιβ. Συνελήφθησαν λίγο πριν μεταβιβάσουν τις κρίσιμες αυτές πληροφορίες στη ρωσική πλευρά.
Όπως περιγράφει η Ολένα όλα άρχισαν σχεδόν αθώα με μια αγγελία στο κανάλι Jobs in Kyiv που υπόσχονταν εύκολες δουλειές και άμεση πληρωμή. Σε μια χώρα εξαντλημένη από τον πόλεμο και την ακρίβεια η υπόσχεση ενός επιπλέον εισοδήματος φάνηκε δελεαστική. Ο Μπόγκνταν θυμάται ότι ήθελαν να ζήσουν μαζί αλλά ήταν χρεωμένοι. Εκείνη δούλευε ως μαγείρισσα σε ταχυφαγείο έως και δεκαέξι ώρες την ημέρα για ελάχιστο μισθό ενώ εκείνος έκανε περιστασιακά μεροκάματα. Οι πρώτες αποστολές έμοιαζαν αθώες, όπως φωτογράφιση ραφιών σε σούπερ μάρκετ και καταγραφή τιμών. Όσο όμως περνούσε ο καιρός οι εντολές γίνονταν πιο ύποπτες. Τους ζητήθηκε να βάλουν κάμερα κοντά σε αστυνομικό τμήμα και αργότερα σε σιδηροδρομική γραμμή από όπου περνούν φορτία δυτικών όπλων. Η τελευταία αποστολή ήταν η εντοπισμός θέσεων αντιαεροπορικής άμυνας στην ευρύτερη περιοχή του Κιέβου.
Ο Μπόγκνταν παραδέχεται ότι κατάλαβε γρήγορα πως πίσω από τις εντολές κρύβονταν ρωσικές υπηρεσίες αλλά επέλεξε να σκεφτεί θετικά και να μην σταματήσει. Η Ολένα προσθέτει ότι όταν σκέφτηκαν να κόψουν κάθε επαφή ένιωσε φόβο γιατί όσοι τους έδιναν εντολές δεν άφηναν κανέναν να αποχωρήσει εύκολα.
Σύμφωνα με αξιωματούχο της SBU η αμοιβή καθορίζεται με βάση τη δυσκολία της αποστολής και κυμαίνεται από μερικές εκατοντάδες έως λίγες χιλιάδες γρίβνιες. Οι πληρωμές για την Ολένα και τον Μπόγκνταν ήταν μεταξύ τετρακοσίων και τριών χιλιάδων γριβνιών δηλαδή από οκτώ έως εξήντα δύο ευρώ. Παρά τις αποστολές το ζευγάρι συνέχιζε να βρίσκεται σε οικονομική ασφυξία. Οι μικροί κρίκοι όπως αυτοί αναλαμβάνουν φωτογράφιση στρατιωτικών και ενεργειακών υποδομών, καταγραφή κινήσεων στρατευμάτων αλλά και εμπρησμούς ή μικρές σαμποτάζ που βοηθούν τον καθορισμό στόχων για πυραύλους και drones.
Στελέχη της SBU σημειώνουν ότι μετά από τέσσερα χρόνια πολέμου η ιδεολογική συμπάθεια προς τη Ρωσία δεν αποτελεί πλέον τον βασικό λόγο στρατολόγησης. Τη θέση της έχει πάρει η ανάγκη για επιβίωση αφού οι περισσότεροι που στρατολογούνται είναι άνθρωποι φτωχοί, απελπισμένοι και χωρίς σταθερό εισόδημα.
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Politico δείχνουν το μέγεθος της εσωτερικής απειλής. Πάνω από είκοσι τέσσερις χιλιάδες υποθέσεις εγκλημάτων κατά της εθνικής ασφάλειας έχουν διερευνηθεί από τον Φεβρουάριο του 2022. Περισσότερες από τέσσερις χιλιάδες αφορούν εσχάτη προδοσία και περισσότερες από δύο χιλιάδες τριακόσιες έχουν φτάσει στα δικαστήρια. Παράλληλα το Κρατικό Γραφείο Ερευνών έχει καταγράψει χίλιες πεντακόσιες υποθέσεις για προδοσία εις βάρος αξιωματούχων, δικαστών, στρατιωτικών και στελεχών υπηρεσιών ασφαλείας. Οι ουκρανικές αρχές περιγράφουν ένα εκτεταμένο δίκτυο που η Μόσχα χρηματοδοτεί για να αποσταθεροποιήσει τη χώρα από τα μέσα με κατασκοπία, κυβερνοεπιχειρήσεις και αξιοποίηση της κοινωνικής φτώχειας.
Σε μια άλλη κατηγορία βρίσκονται οι κάτοικοι των κατεχόμενων περιοχών. Η Χάνα Ρασαμαχίνα από τη ΜΚΟ Media Initiative for Human Rights προειδοποιεί ότι οι δίκες για συνεργασία με τον εχθρό δεν μπορούν να αγνοήσουν το ζήτημα της επιβίωσης. Τονίζει ότι πολλοί από όσους κατηγορούνται προσπαθούσαν απλώς να ζήσουν υπό ρωσική κατοχή αφού όποιος έμεινε εκεί αναγκαστικά ήρθε σε επαφή με τις κατοχικές αρχές για να βρει δουλειά ή τροφή. Όσοι έχουν πόρους προσλαμβάνουν έμπειρους δικηγόρους και συχνά αποδομούν τις κατηγορίες. Οι οικονομικά αδύναμοι όμως καταλήγουν αντιμέτωποι με δικαστήρια που δέχονται σχεδόν όλες τις θέσεις της εισαγγελίας, κάτι που οδηγεί πολλούς να επιλέξουν παραδοχή ενοχής με την ελπίδα μειωμένης ποινής.
Για την Ολένα και τον Μπόγκνταν το μέλλον έχει ήδη παγώσει. Αποδέχονται ότι δύσκολα θα βρεθούν ξανά εκτός φυλακής πριν περάσουν δεκαπέντε χρόνια. Τα σχέδια ζωής τους μετατίθενται για μετά την έκτιση της ποινής όταν ελπίζουν ότι θα ξανασμίξουν. Ο Μπόγκνταν απορρίπτει το ενδεχόμενο αποφυλάκισης με αντάλλαγμα την κατάταξη στον ουκρανικό στρατό και λέει ότι προτιμά τη φυλακή γιατί όπως άκουσε από άλλους κρατούμενους όποιος πάει στο μέτωπο δεν γυρίζει εύκολα πίσω και δεν θέλει να χάσει τη ζωή του άδικα.
