Θα ανέμενε κανείς ότι το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την πρώιμη βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα, θα ήταν αρκετό για να παγιωθεί η αντίληψη ότι ο συνδυασμός δημοκρατίας και ελεύθερης οικονομίας αποτελούν το βέλτιστο μοντέλο λειτουργίας μιας χώρας και μιας κοινωνίας. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος που οι δημοκρατικές και ελεύθερες οικονομικά χώρες του δυτικού κόσμου καλωσόρισαν, κατά κάποιο τρόπο, την ένταξη στο διεθνές εμπορικό σύστημα την Κίνα, καθώς και τη Ρωσία στα τέλη του 20ού αιώνα, παρά τις όποιες ελλείψεις τους, εντάσσοντάς τες στους, τότε ισχυρούς, θεσμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου αλλά και του G7. Άλλωστε, η πρόθεση όλων, τότε, ήταν η δημιουργία και η εδραίωση ενός παγκοσμιοποιημένου μηχανισμού συναλλαγών, εμπορίου, ροών και δικτύων παραγωγής που θα οδηγούσε, όπως προέβλεπαν, στην παγίωση του πλουραλισμού και του υγιούς οικονομικού ανταγωνισμού.
Αντί αυτού, σήμερα, βλέπουμε τη δημοκρατία να βρίσκεται σε κρίση που συμπαρασύρει την εύρυθμη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, διεθνώς. Από τη μία, η Κίνα και η Ρωσία δεν εκδημοκρατικοποιήθηκαν και από την άλλη, τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι ΗΠΑ ρέπουν προς τον αυταρχισμό. Οι λόγοι που οδήγησαν τα πράγματα εδώ που βρίσκονται σήμερα είναι πολλοί. Κάποιοι αφορούν τον λανθασμένο/ελλειμματικό τρόπο με τον οποίο επιχειρήθηκε από τις ΗΠΑ και τα κράτη μέλη της τότε ΕΕ η προώθηση της παγκοσμιοποίησης. Κάποιοι άλλοι λόγοι αφορούν τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα εσωτερικά συστήματα κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης στη Ρωσία και στην Κίνα απέτυχαν να αναμορφωθούν και να προσαρμοστούν εγκαίρως στις νεοφανείς, για εκείνες τις κοινωνίες, συνθήκες πλουραλισμού και ελεύθερης αγοράς. Τέλος, κάποιοι άλλοι λόγοι σχετίζονται με τις δομικές αδυναμίες των κρατών του αναπτυσσόμενου κόσμου και της ανερμάτιστης διάχυσης των προβλημάτων τους διεθνώς. Αυτά όμως δεν θα μας απασχολήσουν εδώ σήμερα.
Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι η οικονομική κρίση που προκύπτει από την ποιοτική διάβρωση της δημοκρατίας, ως πολιτεύματος και τρόπου λειτουργίας μιας χώρας, καθώς και την απερίσκεπτη και επικίνδυνα μονοσήμαντη επικοινωνιακή μόχλευση των μηχανισμών της (δημοκρατίας) από τις σύγχρονες πολιτικές ηγεσίες. Ηγεσίες που, όταν δεν αποτελούνται από δεδηλωμένους λαοπλάνους και ριζοσπάστες, καταλήγουν, παρά ταύτα, να αντιγράφουν τους δεύτερους με την ψευδαίσθηση ότι έτσι θα καταφέρουν να τους αντιμετωπίσουν.
Η δημοκρατία, για να τα πάρουμε από την αρχή, δεν είναι μόνο ο μηχανισμός του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, της αρχής ένας άνθρωπος μία ψήφος, της ελευθερίας της έκφρασης και πολλών άλλων που κάποτε μαθαίναμε και πρέπει να ξαναμάθουμε, αλλά και πολλά άλλα, με προεξέχοντα εκείνα της διαφάνειας, του ελέγχου και της λογοδοσίας σε συνθήκες κράτους δικαίου. Ο βαθμός επιτυχούς εφαρμογής αυτών των προνοιών καθορίζει και την ποιότητα της δημοκρατίας. Προσέξτε αυτό το σημείο, επειδή ενώ γνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι για τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, εν τούτοις το ξεχνάμε όλο και πιο συχνά.
Η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει με βέλτιστο τρόπο χωρίς τη διαφάνεια, τον έλεγχο και τη λογοδοσία σε κράτος δικαίου, επειδή στην απουσία τους δεν μπορεί να επιδιωχθεί, αποτελεσματικά, η δημιουργία συνθηκών πλήρους πληροφόρησης που χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικός ανταγωνισμός. Και χωρίς πραγματικό ανταγωνισμό δεν έχουμε την πρέπουσα κατανομή των περιορισμένων μας πόρων και τον έλεγχο της πολιτικής ισχύος, που χρειάζονται για την επίτευξη κοινωνικής προόδου και οικονομικής ανάπτυξης, που, υποτίθεται, αποτελούν το μέλημα της δημοκρατικής πολιτείας.
Μπορεί ένας επιχειρηματίας, όπως και ένας πολιτικός, να θέλει να δημιουργήσει συνθήκες περιορισμού του ανταγωνισμού για να αποκτήσει πρόσκαιρα και παροδικά πλεονεκτήματα, αλλά η «δουλειά» της σωστά ρυθμισμένης αγοράς και θεσμοθετημένης πολιτείας είναι να τον εμποδίσει από το να ξεπεράσει τα όρια, και να παρεμβαίνει με διορθώσεις ώστε να συνεχίζει η επιδίωξη του βέλτιστου σε όλα τα επίπεδα.
Και αυτά τα όρια, επαναλαμβάνεται, είναι εκείνα της διαφάνειας, του ελέγχου και της λογοδοσίας σε κράτος δικαίου. Στην απουσία των οποίων, μπορεί μια επιχείρηση, ή μία οικονομία και ένα κράτος να αναπτυχθεί, μπορεί να δώσει και λύσεις, αλλά η ανάπτυξη δεν θα είναι βιώσιμη και ισόρροπη. Και η απουσία βιωσιμότητας και ισορροπίας οδηγεί πάντοτε στις γνωστές, πλέον και σε εμάς, κοινωνικές ανισότητες και στις στρεβλώσεις της αγοράς, που με τη σειρά τους εντείνουν την απογοήτευση και απελπισία των λαών που, τελικώς, αντιδρούν, ενίοτε με «επαναστάσεις» του TikTok και της «λαμπρατζιάς», και άλλοτε με εξεγέρσεις και βία, αφού, όμως, προηγουμένως περάσουν από τα χέρα ριζοσπαστών λαοπλάνων που καταλήγουν να εξελίσσονται σε δικτάτορες και δυνάστες…
