Τις πολιτικές επιδομάτων τέκνου που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταγράφει έρευνα της Υπηρεσίας Ερευνών, Μελετών και Εκδόσεων της Βουλής που ετοιμάστηκε μετά από αίτημα του βουλευτή Νίκου Κέττηρου, με σκοπό την ενίσχυση της τεκμηρίωσης για ενδεχόμενες μεταρρυθμίσεις στο κυπριακό σύστημα επιδόματος τέκνου.
Η συγκριτική ανάλυση των οικογενειακών επιδομάτων στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποκαλύπτει δύο κύριες φιλοσοφίες κοινωνικής πολιτικής: Tα καθολικά συστήματα παροχών που λειτουργούν χωρίς εισοδηματικά κριτήρια και τα στοχευμένα συστήματα παροχών που συνδέουν το ύψος και τη χορήγηση των επιδομάτων με το οικογενειακό εισόδημα ή και με την οικογενειακή περιουσία γενικότερα .
Στο πλαίσιο της έρευνας, στάλθηκε σχετικό ερωτηματολόγιο στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Κοινοβουλευτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ECPRD), με το ακόλουθο ερώτημα: Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος επιδόματος τέκνου στη χώρα σας βάσει των εξής παραμέτρων:
1. Των κριτηρίων επιλεξιμότητας (π.χ. εισοδηματικά, κοινωνικά, οικογενειακής κατάστασης κ.λπ.).
2. Του ύψους και της μορφής του επιδόματος (π.χ. κατ’ αποκοπήν, κλιμακωτό, ανά τέκνο κ.λπ.).
3. Της διαδικασίας υποβολής της αίτησης και καταβολής του επιδόματος.
4. Τυχόν ειδικές ρυθμίσεις ή πρόσθετες παροχές για τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες.
Κριτήρια επιλεξιμότητας
Τα καθολικά συστήματα, που εφαρμόζονται σε χώρες όπως το Λουξεμβούργο, η Γερμανία, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Εσθονία, εστιάζουν στην οριζόντια στήριξη όλων των οικογενειών με παιδιά, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης.
Αντίθετα, χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Κροατία και η Γαλλία υιοθετούν πιο επιλεκτικές μορφές ενίσχυσης, με εισοδηματικά όρια, διαφοροποίηση ανάλογα με τη σύνθεση της οικογένειας και πρόσθετα συμπληρωματικά επιδόματα για μονογονεϊκές ή πολύτεκνες οικογένειες.
Σε ορισμένα κράτη, όπως η Ιταλία και η Ολλανδία, έχει αναπτυχθεί ένα μικτό μοντέλο, το οποίο συνδυάζει καθολική βασική παροχή με στοχευμένα συμπληρώματα για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες βάσει εισοδηματικών κριτηρίων.
Πέραν των εισοδηματικών προϋποθέσεων, σε αρκετά κράτη μέλη η επιλεξιμότητα επηρεάζεται από πρόσθετα κοινωνικά και οικογενειακά κριτήρια, όπως η ηλικία των τέκνων, η σύνθεση της οικογένειας, ο αριθμός των εξαρτώμενων παιδιών, καθώς και το καθεστώς επιμέλειας (σχέση αιτούντος με τέκνο) ή η ύπαρξη αναπηρίας.
Επιπλέον, η νόμιμη και μόνιμη διαμονή του αιτούντος και των τέκνων στη χώρα αποτελεί πάγια προϋπόθεση επιλεξιμότητας σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη.
Ύψος και μορφή επιδόματος
Στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου καταγράφονται τα υψηλότερα ποσά οικογενειακών επιδομάτων κυριαρχεί η εφαρμογή καθολικών συστημάτων ενίσχυσης.
Το επίδομα είναι χρηματικό ποσό και καταβάλλεται συνήθως μηνιαίως, με εξαίρεση τη Βουλγαρία που μπορεί να καταβληθεί και σε είδος (υπηρεσίες και αγαθά).
Ενδεικτικά, στο Λουξεμβούργο το βασικό μηνιαίο ποσό ανέρχεται σε €307,35 ανά παιδί, με πρόσθετες προσαυξήσεις ανάλογα με την ηλικία του τέκνου, ενώ στη Γερμανία το 5 αντίστοιχο επίδομα ανέρχεται σε €255 μηνιαίως για κάθε παιδί, χωρίς εισοδηματικά κριτήρια.
Διαδικασία αίτησης και καταβολής
Η διαδικασία χορήγησης των οικογενειακών επιδομάτων διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών, κυρίως ως προς τον βαθμό αυτοματοποίησης και τη γραφειοκρατική επιβάρυνση.
Η υποβολή της αίτησης μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε σε έντυπη μορφή είτε ηλεκτρονικά μέσω πλατφόρμας.
Σε χώρες με ανεπτυγμένες ψηφιακές υποδομές, όπως η Εσθονία, και η Αυστρία, η καταβολή του επιδόματος γίνεται αυτόματα, βάσει των εθνικών μητρώων πληθυσμού και γεννήσεων, χωρίς να απαιτείται ενεργή αίτηση από τον δικαιούχο. Σε αρκετές χώρες απαιτείται υποβολή της αίτησης μόνο για την πρώτη φορά και ακολούθως, εάν μεταβληθεί η σύνθεση της οικογένειας.
Αντίθετα, σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, η καταβολή του επιδόματος προϋποθέτει ετήσια αίτηση.
Οικογένειες με τρία ή περισσότερα τέκνα
Στη μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών ο αριθμός των παιδιών αποτελεί κρίσιμο παράγοντα προσαύξησης του επιδόματος. Οι περισσότερες χώρες προβλέπουν αυξημένα ποσά για τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες, είτε μέσω άμεσης προσαύξησης είτε μέσω επιπλέον κοινωνικών ενισχύσεων (φοροαπαλλαγές, στεγαστικά επιδόματα, παροχές για παιδική μέριμνα κ.ά.).
Ενδεικτικές περιπτώσεις
Η Ουγγαρία και η Πολωνία ξεχωρίζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την έκταση και την ένταση της οικογενειακής τους πολιτικής. Και στις δύο χώρες η δημογραφική στήριξη αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα, με ένα ολοκληρωμένο σύστημα καθολικών και στοχευμένων παροχών που υπερβαίνει το πλαίσιο του απλού επιδόματος τέκνου. Στην Ουγγαρία εφαρμόζεται ένα από τα πιο γενναιόδωρα και πολυεπίπεδα μοντέλα στην Ευρώπη.
Ενδεικτικά, οι μητέρες με τέσσερα ή περισσότερα παιδιά απαλλάσσονται εφ’ όρου ζωής από τον φόρο εισοδήματος, οι νέες μητέρες έως 30 ετών απολαμβάνουν πλήρη φοροαπαλλαγή, ενώ λειτουργεί ένα ευρύ φάσμα επιδομάτων γέννησης, φροντίδας και στέγασης που συνδέουν την οικογενειακή πολιτική με την κοινωνική κατοικία και την περιφερειακή ανάπτυξη.
Αντίστοιχα, στην Πολωνία, το καθολικό πρόγραμμα «Family 6 800+» προβλέπει μηνιαία παροχή €185 για κάθε παιδί, ανεξαρτήτως εισοδήματος. Tο μέτρο συμπληρώνεται από εφάπαξ επιδόματα γέννησης, ενίσχυση για την έναρξη της σχολικής χρονιάς και παροχές γονικής φροντίδας για παιδιά κάτω των τριών ετών κ.ά
Κυπριακή Δημοκρατία
Στην Κυπριακή Δημοκρατία το επίδομα τέκνου παραχωρείται σύμφωνα με τις διατάξεις του περί Παροχής Επιδόματος Τέκνου Νόμου και του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004.
Δικαιούχοι είναι οικογένειες με εξαρτώμενα τέκνα, νοουμένου ότι πληρούν τις προϋποθέσεις διαμονής και τα οικονομικά κριτήρια που προνοούνται στη σχετική νομοθεσία.
1. Κριτήρια επιλεξιμότητας:
α. Διαμονή: Η οικογένεια πρέπει να έχει νόμιμη και συνεχή διαμονή στις περιοχές που τελούν υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, για τουλάχιστον πέντε έτη πριν από την αίτηση.
β. Οικογενειακή περιουσία: Η συνολική αξία των περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας δεν πρέπει να υπερβαίνει τα €1.200.000 (εκτός αν η οικογένεια έχει 5 ή περισσότερα εξαρτώμενα τέκνα).
γ. Οικογενειακό εισόδημα:
i. €49.000 για οικογένειες με 1 τέκνο.
ii. €59.000 για οικογένειες με 2 τέκνα.
iii. Προσαύξηση του επιδόματος κατά €5.000 για κάθε επιπλέον τέκνο.
iv. Δεν εφαρμόζεται εισοδηματικό όριο για οικογένειες με 5 ή περισσότερα εξαρτώμενα τέκνα.
Ύψος και μορφή του επιδόματος
Το επίδομα τέκνου καταβάλλεται ετησίως σε οικογένειες με 1 ή 2 εξαρτώμενα τέκνα και σε μηνιαία βάση για οικογένειες με 3 ή περισσότερα τέκνα, μετά την παρέλευση του πρώτου τετραμήνου κάθε έτους και εφόσον έχει εξεταστεί η σχετική αίτηση (άρθρο 5(1) του Νόμου).
Εισόδημα από 0 - €19.500,00:
α. 1 τέκνο: € 599
β. 2 τέκνα: € 718,18
γ. 3 τέκνα: € 1.317,18
δ. 4 τέκνα ή περισσότερα: € 2.111,77
Εισόδημα από €19.501 μέχρι €39.000,00
α. 1 τέκνο: € 535,84
β. 2 τέκνα: € 655,02
γ. 3 τέκνα: € 1.254,02
δ. 4 τέκνα ή περισσότερα: € 1.922,29
Εισόδημα από €39.000,01 μέχρι €49.000,00
α. 1 τέκνο: € 478,79
β. 2 τέκνα: € 478,79
γ. 3 τέκνα: € 957,58
δ. 4 τέκνα ή περισσότερα: € 1.588,15
Εισόδημα από €49.000,01 μέχρι €59.000,00
α. 1 τέκνο: € 0,00
β. 2 τέκνα: € 434,98
γ. 3 τέκνα: € 869,97
δ. 4 τέκνα ή περισσότερα: € 1.430,25
Διαδικασία αίτησης και καταβολής
Το επίδομα καταβάλλεται κατόπιν ετήσιας αίτησης, η οποία περιλαμβάνει τεκμηρίωση εισοδήματος και στοιχείων διαμονής. Η αίτηση αξιολογείται από τις αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες και το επίδομα παραχωρείται με τραπεζική κατάθεση.
Ειδική μέριμνα για τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες
Οικογένειες με 3 ή περισσότερα τέκνα τυγχάνουν ευνοϊκότερης μεταχείρισης, με υψηλότερα εισοδηματικά όρια. Συγκεκριμένα:
α. €64.000 για οικογένειες με 3 εξαρτώμενα τέκνα,
β. €69.000 για οικογένειες με 4 εξαρτώμενα τέκνα και
γ. χωρίς οποιοδήποτε ανώτατο εισοδηματικό όριο όταν η οικογένεια έχει 5 ή περισσότερα εξαρτώμενα τέκνα.
