«Δύσκολα μπορώ να πειστώ ότι ο Τ/Κ ηγέτης επιδιώκει κάτι διαφορετικό από χωριστή κρατική υπόσταση», αναφέρει ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Άρης Κωνσταντινίδης, όσον αφορά την επιμονή του Ερσίν Τατάρ να θέτει την κυριαρχική ισότητα ως προϋπόθεση για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό. Εξηγεί ωστόσο ότι η έννοια της κυριαρχίας είναι πολυδιάστατη και «μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα, σε διαφορετικά contexts και σε διαφορετικές περιόδους». Απαντά επίσης εάν θα θεωρηθεί παράνομη πράξη η απόσχιση των Τ/Κ μετά τη λύση του Κυπριακού, και δίνει παραδείγματα άλλων χωρών.
Ποιος είναι ο ορισμός της έννοιας «κυριαρχία»;
Η έννοια της κυριαρχίας είναι πολυδιάστατη, δεν είναι μονοσήμαντη. Μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα, σε διαφορετικά contexts και σε διαφορετικές περιόδους. Για παράδειγμα, μιλάμε για εξωτερική και εσωτερική κυριαρχία ή για περιορισμένη κυριαρχία για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ο όρος χρησιμοποιείται και σε ομοσπονδιακά συστήματα με διάφορες παραλλαγές που έχουν διαφορετικό και αμφιλεγόμενο νόημα και περιεχόμενο σε διάφορα ομοσπονδιακά κράτη. Ειδικά στο διεθνές δίκαιο όμως, η κυριαρχία είναι μία θεμελιώδης αρχή που συνήθως ταυτίζεται με την κρατική κυριαρχία, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ανεξάρτητα κυρίαρχα κράτη που δεν υπόκεινται σε κάποια υπέρτερη εξουσία πέραν των κανόνων και των θεσμών του διεθνούς δικαίου και, ως εκ τούτου, είναι κυρίαρχα. Άρα στο διεθνές δίκαιο η έννοια της κυριαρχίας συνδέεται με την έννοια της κρατικής υπόστασης.
Τι σημαίνει η κυριαρχία στην περίπτωση του Κυπριακού, έτσι όπως τη θέτει ο Τ/Κ ηγέτης, Ερσίν Τατάρ;
Στο συγκείμενο της Κύπρου, όπου υπάρχει μία αποσχιστική οντότητα η οποία εδώ και 42 χρόνια έχει κηρύξει ανεξαρτησία και ισχυρίζεται ότι είναι κράτος και όπου ο νυν ηγέτης της αρνείται το ομοσπονδιακό πλαίσιο επίλυσης του Κυπριακού και διεκδικεί κυριαρχική ισότητα, δύσκολα μπορώ να πειστώ ότι ο Τ/Κ ηγέτης επιδιώκει κάτι διαφορετικό από χωριστή κρατική υπόσταση.
Αυτό τι σημαίνει στο πλαίσιο του Κυπριακού;
Σημαίνει ότι θέλει ένα ανεξάρτητο τ/κ κράτος, δηλαδή λύση δύο κρατών που ούτως ή άλλως επαγγέλλεται. Επειδή όμως κατά καιρούς ο Ερσίν Τατάρ άφησε να νοηθεί ότι ίσως να εννοεί κάτι άλλο από ξεχωριστό τ/κ κράτος, το οποίο όμως δεν προσδιορίζει για να αντιληφθούμε και εμείς τι είναι αυτό και πρέπει να υποθέτουμε τι μπορεί να είναι, αυτό το άλλο, θα μπορούσε να είναι η εξέλιξη της παρούσας κατάστασης υπό τη μορφή μιας συνομοσπονδιακής λύσης. Δηλαδή, κατά την πιθανή αυτή εκδοχή της τ/κ άποψης, δύο ανεξάρτητα κράτη να ενωθούν και να συνεργαστούν σε κάποια ζητήματα. Δηλαδή να μην υπάρχουν δύο αυθύπαρκτα ξεχωριστά κράτη στην Κύπρο αλλά μια συνομοσπονδία που θα αποτελεί την ένωση δύο τέτοιων κρατών που, κατά την τ/κ άποψη, ήδη υφίστανται. Πρέπει όμως να σημειώσουμε εδώ ότι δεν υπάρχει σήμερα διεθνώς κράτος που να είναι συνομοσπονδία, υπό την έννοια ότι έχει προκύψει ως ένωση υφιστάμενων ανεξάρτητων κρατών. Έχουν υπάρξει λίγες τέτοιες περιπτώσεις πριν από μερικές δεκαετίες, όπως για παράδειγμα η Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία που είχε ιδρυθεί το 1958 με την ένωση της Αιγύπτου και της Συρίας και διήρκεσε μέχρι το 1971. Κατ' όνομα συνομοσπονδία σήμερα είναι η Ελβετία (Swiss Confederation) αλλά επί της ουσίας λειτουργεί ως ομοσπονδία. Εάν λοιπόν ο κ. Τατάρ δεν εννοεί δυο ξεχωριστά κράτη, τότε, το αφήνει νεφελώδες και άρα εμείς μπορούμε απλά να κάνουμε υποθέσεις.
Αρμοδιότητες και κυριαρχία
Υπάρχει το ενδεχόμενο να θέλει να διαπραγματευτεί τον χαρακτήρα του συμφωνημένου πλαισίου λύσης με περισσότερες αρμοδιότητες στα συνιστώντα μέρη;
Ο κ. Τατάρ, κατά τα λεγόμενά του, αρνείται γενικά τη λύση της ομοσπονδίας, συμπεριλαμβανομένης μιας χαλαρής ή αποκεντρωμένης εκδοχής της, όπως είχε προτείνει ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης. Δεν είμαι σίγουρος εάν ο Τ/Κ ηγέτης έχει μια σαφή ξεκάθαρη εικόνα του τι ακριβώς εννοεί ο ίδιος, εάν εννοεί κάτι διαφορετικό από λύση δύο κρατών. Ίσως ηθελημένα και εσκεμμένα να το αφήνει να αιωρείται έτσι, για να μπορεί να ελίσσεται. Βέβαια για την ώρα δεν φαίνεται να ελίσσεται. Μιλάει διαρκώς για τη λύση δύο κρατών και την κυριαρχική ισότητα που στο συγκείμενο της Κύπρου δεν φαίνεται να μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό.
Η κυριαρχία δεν θα υπήρχε στην περίπτωση μιας ομοσπονδίας με δύο συνιστώντα μέρη τα οποία έχουν αρμοδιότητες στη δική τους επικράτεια;
Νοουμένου ότι η έννοια της κυριαρχίας έχει πολυδιάστατο νόημα σε διάφορα πλαίσια, σε ορισμένα ομοσπονδιακά συστήματα γίνεται αναφορά στις συνιστώσες πολιτείες ως κυρίαρχες οντότητες εντός της ομοσπονδίας, υπό την έννοια ότι ασκούν αυτόνομα και έχουν τον τελευταίο λόγο για μία σειρά από αρμοδιότητες με βάση το ομοσπονδιακό σύνταγμα. Ωστόσο, αυτή η έννοια της κυριαρχίας δεν πρέπει να συγχέεται με την κυριαρχία που απολαμβάνουν τα ανεξάρτητα κράτη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Οποιοσδήποτε συσχετισμός των δύο στο πλαίσιο του Κυπριακού, εάν αυτό αφήνει να εννοηθεί ο κ. Τατάρ μιλώντας για κυριαρχική ισότητα, είναι εκ του πονηρού και για τον λόγο αυτόν θεωρώ ότι η χρήση της έννοιας της (τ/κ) κυριαρχίας είναι επικίνδυνη και θα πρέπει να αποφευχθεί. Αποτελεί τον προθάλαμο για νομιμοποίηση λύσης δύο κρατών.
Υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο κρατιδίων μιας ομοσπονδίας και των δύο κρατών με κυριαρχική ισότητα όπως το θέτει ο Τ/Κ ηγέτης;
Ο κ. Τατάρ δεν μιλά για δύο πολιτείες με κυριαρχική ισότητα αλλά για δύο κράτη. Προτάσσει επίσης την αποδοχή της κυριαρχικής ισότητας στη βάση της σημερινής παράνομης κατάστασης ως προϋπόθεση για την επίλυση του Κυπριακού. Αυτό έλεγε και ο Ντενκτάς πριν κάποιες δεκαετίες και το έλεγε ακριβώς επειδή ήθελε να στοιχειοθετήσει ότι για τον λόγο αυτόν οι Τ/Κ έχουν δικό τους ανεξάρτητο κράτος που το έχουν ανακηρύξει το 1983. Με αυτή τη λογική είναι που λέω ότι δεν είναι αθώες αυτές οι διεκδικήσεις. Στο πλαίσιο της Κύπρου, όπου μια αποσχιστική οντότητα εδώ και 42 χρόνια θέλει να είναι ανεξάρτητη και επιδιώκει την αναγνώριση, το νόημα είναι αυτό. Ωστόσο, σε ένα εντελώς θεωρητικό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι και κάτι άλλο.
Υπάρχει το ενδεχόμενο η θέση για κυριαρχική ισότητα να εκφράζει τη φοβία τους να δεσμευτούν ξανά σε ένα κοινό μέλλον, φοβούμενοι ότι μπορεί να συμβούν τα ίδια, έχοντας δηλαδή την αντίληψη ότι είναι τα θύματα της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας;
Προσωπικά δεν το βλέπω με αυτόν τον τρόπο αλλά θεωρώ ότι τίθεται εκ του πονηρού, έτσι όπως εκφράζεται από τον κ. Τατάρ σήμερα αλλά και στο παρελθόν από τον Ντενκτάς, που σκοπό έχει να διασφαλίσει είτε το μέγιστο δυνατό σε μια πιθανή λύση είτε τη συνέχιση ή και νομιμοποίηση της παρούσας παράνομης κατάστασης. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων από το 2014 έως το 2017, η ελληνοκυπριακή πλευρά υπό τον Ανδρέα Μαυρογιάννη είχε προτείνει μία σειρά από μηχανισμούς που αποσκοπούσαν στο να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους και να διασφαλίσουν ότι σε μία ομοσπονδιακή Κύπρο δεν θα επαναληφθούν οι καταστάσεις που, κατά την άποψη των Τ/Κ, τους θυματοποίησαν. Θεωρώ ότι η αντιμετώπιση των όποιων τραυμάτων της τ/κ κοινότητας δεν θα επέλθει με την αποδοχή από τους Ελληνοκύπριους της κυριαρχικής ισότητας η οποία, σε κάθε περίπτωση, είναι πρόσφατο εφεύρημα.
Η στάση του ΟΗΕ
Ναι αλλά προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η Προσωπική Απεσταλμένη του ΓΓ του ΟΗΕ στην Κύπρο, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, κρατά ίσες αποστάσεις στη συνέντευξη που έδωσε στον «Π», ενώ και γενικά ο ΟΗΕ αποφεύγει να σχολιάσει τη θέση της τ/κ πλευράς για κυριαρχική ισότητα που είναι εκ του πονηρού και ξεφεύγει του συμφωνημένου πλαισίου λύσης.
Η άποψή μου είναι ότι ο ΟΗΕ δεν έχει πει τον τελευταίο του λόγο σε αυτό το θέμα. Φαίνεται ότι κρατά ίσες αποστάσεις γιατί ακόμη προσπαθεί να δημιουργήσει ή να συντηρήσει ένα θετικό κλίμα, με στόχο την επανέναρξη των συνομιλιών για την επίτευξη λύσης. Σκοπός του ΟΗΕ στην παρούσα φάση είναι να ξεπεραστεί το αδιέξοδο και να επιτευχθεί η επίλυση του Κυπριακού. Αυτή η εντολή έχει δοθεί στην κ. Ολγκίν. Τόσο ο ΟΗΕ όσο και η απεσταλμένη του ΓΓ θα κριθούν εκ του αποτελέσματος. Ας μην μας διαφεύγει επίσης ότι ο ΟΗΕ είναι ένας κατ’ εξοχήν πολιτικός οργανισμός, δεν είναι δικαστήριο, αν και προφανώς οφείλει να λειτουργεί στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.
Εάν δεν το κάνει ούτε ύστερα;
Αν δεν το κάνει ούτε σε περίπτωση αποτυχίας, τότε, κατά την άποψή μου, δεν θα έχει κάνει καλά τη δουλειά του. Ωστόσο, δεν θα μεμφθώ τον ΟΗΕ και την κ. Ολγκίν ότι τώρα κρατούν ίσες αποστάσεις, με την έννοια ότι ακόμη συντηρούν ελπίδες για να φτάσουν σε μία λύση και αν έβγαιναν τώρα και απέδιδαν ευθύνες θα απομακρύνονταν από αυτόν τον στόχο. Δεν είμαι όμως σίγουρος ότι δεν το κάνουν στις κατ’ ιδίαν επαφές που έχουν με την κάθε πλευρά. Θυμάμαι στη Γενεύη το 2021 ότι ο Γενικός Γραμματέας στο τέλος της άτυπης διάσκεψης είχε πει ότι λειτουργεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Ο Γενικός Γραμματέας και η κ. Ολγκίν δεν ενεργούν αυτόνομα αλλά στη βάση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας, που αταλάντευτα από το 1990 υποστηρίζουν λύση δικοινοτικής και διζωνικής ομοσπονδίας, με πολιτική ισότητα. Για τον λόγο αυτόν οι Τουρκοκύπριοι και η Τουρκία θέλουν πλέον να φύγουν από το πλαίσιο των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Άρα αυτή η θέση του Τατάρ είναι το ίδιο με το να ερχόταν η ε/κ πλευρά και να έλεγε ότι θέλω ένωση με την Ελλάδα;
Το αντίστοιχο των δύο κρατών που ζητά η Τουρκία και ο σημερινός Τ/Κ ηγέτης είναι η θέση που εξέφραζε η ε/κ πλευρά το 1964, όπου στην έκθεση Γκάλο Πλάζα το αίτημα δεν ήταν η ένωση με την Ελλάδα αλλά το ενιαίο κράτος στο οποίο οι Τ/Κ θα είχαν δικαιώματα ως μειονότητα και όχι πολιτική ισότητα. Η ομοσπονδία είναι ο συμβιβασμός των δύο αυτών θέσεων που έχει γίνει δεκτός στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας από το 1990 μέχρι σήμερα. Η ομοσπονδία φυσικά και όχι η συνομοσπονδία, που είναι ένωση υφιστάμενων κρατών.
Θα μπορούσε η έννοια της κυριαρχίας να έχει λειτουργικό χαρακτήρα, όπως είχε η ομοσπονδία στην Κυπριακή Δημοκρατία;
Στο πλαίσιο μιας διαπραγμάτευσης για ομοσπονδιακή λύση, θεωρητικά θα μπορούσε να δοθεί στην έννοια της κυριαρχίας το όποιο περιεχόμενο συμφωνηθεί από τα μέρη μέσα στο ευρύ πλαίσιο της έννοιας που προαναφέρθηκε, καθώς μάλιστα η έννοια της κυριαρχίας απαντάται με διαφορετικό περιεχόμενο σε διάφορα ομοσπονδιακά συστήματα. Αυτό βέβαια θα πρέπει να γίνει όχι ως ακαδημαϊκή άσκηση αλλά έχοντας υπόψη το διαχρονικό αίτημα των Τ/Κ για χωριστή κρατική οντότητα και τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται για την υπόσταση και ακεραιότητα μίας ομοσπονδιακής Κύπρου.
Θα μπορούσε να ικανοποιηθεί η τ/κ πλευρά μέσα από την εποικοδομητική ασάφεια, όπου ο κ. Τατάρ να λέει στην τ/κ κοινότητα ότι κερδίσαμε την κυριαρχία αλλά να ισχύει το συμφωνημένο πλαίσιο και να είναι λειτουργική η εφαρμογή της;
Δεν αποκλείεται. Θα μπορούσε μια λύση όπως το Σχέδιο Ανάν να ερμηνευτεί από τον κ. Τατάρ ότι εκχωρεί κυριαρχική ισότητα στους Τ/Κ. Είναι τόσο εύπλαστη η έννοια της κυριαρχίας στα διάφορα πλαίσια που απαντάται όταν τίθεται εκτός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου που θα μπορούσε ο κ. Τατάρ να ισχυριστεί ότι υιοθετήθηκε η θέση του, χωρίς αυτό να έχει ουσιαστικά συμβεί.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που θα είχε επικαλεστεί σε μια τέτοια περίπτωση;
Θα μπορούσε να πει ότι έχουν μία σειρά από αρμοδιότητες οι οποίες είναι αποκλειστικά δικές τους και άρα, υπό αυτή την έννοια, ασκούνται κατά τρόπο κυριαρχικό. Δεν υπάρχει δηλαδή κάποια ανώτερη εξουσία που δικαιούται να τους υποδείξει πώς θα ασκούν τις αρμοδιότητες αυτές. Αυτά που σε κάποιο βαθμό ούτως ή άλλως είχαν οι Τ/Κ ήδη στο Σύνταγμα του 1960, όπως η Εκπαίδευση, η υγεία και μια σειρά από άλλα θέματα που δεν θα είναι αρμοδιότητες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Αν ήθελε δηλαδή να ερμηνεύσει τη συμφωνία λύσης με τρόπο που θα πουλήσει στους Τ/Κ μια επιτυχία, ίσως θα μπορούσε να το κάνει. Όλες αυτές οι συλλογιστικές βέβαια παραγνωρίζουν ότι υπάρχει ένας τελικός κριτής, που είναι το ομοσπονδιακό δικαστήριο ή και δικαστήρια εκτός Κύπρου.
Αυτό θα μπορούσε να το επεκτείνει και στην έννοια της πολιτικής ισότητας στο Υπουργικό Συμβούλιο σε ομοσπονδιακό επίπεδο;
Κάπου εδώ παίζουμε με τις λέξεις. Για αυτό θα επανέλθω σε αυτά που έλεγα στην αρχή. Η αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας στο συγκείμενο της Κύπρου, έτσι όπως το θέτει ο κ. Τατάρ, στο δικό μου μυαλό δεν μπορεί να παραπέμπει παρά μόνο στο αίτημα για δύο κράτη, τη νομιμοποίηση δηλαδή της σημερινής παράνομης αποσχιστικής οντότητας ή τη δυνατότητα να υπάρχουν εύκολα δύο κράτη μετά από μια λύση. Θεωρώ ότι αυτή είναι η ορθή πρόσληψη του αιτήματος για κυριαρχική ισότητα. Και για αυτόν τον λόγο θεωρώ ότι η ε/κ πλευρά δεν πρέπει να το δεχτεί. Επειδή όμως είναι εύπλαστη η έννοια της κυριαρχίας, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ενδεχομένως να ισχυρίζεται και να διεκδικεί και διάφορα άλλα πράγματα.
Απόσχιση
Αυτό που υποστηρίζει ο κ. Τατάρ στο πλαίσιο της Κύπρου θα μπορούσε να παραπέμπει και στο δικαίωμα της νόμιμης απόσχισης;
Η λογική του Ντενκτάς για συνομοσπονδία ήταν ότι θα ενώνονταν τα δύο ανεξάρτητα κράτη που σύμφωνα με την τ/κ άποψη υπάρχουν στην Κύπρο, δηλαδή η ελληνοκυπριακή διοίκηση της νότιας Κύπρου και η «τουρκική δημοκρατία της βόρειας Κύπρου». Αυτές λοιπόν οι δύο, κατά την άποψη των Τ/Κ, ανεξάρτητες οντότητες θα ενώνονταν σε μία συνομοσπονδία και ανά πάσα στιγμή όποια θέλει αποχωρεί και διατηρεί την ανεξαρτησία που εξαρχής είχε. Αυτή είναι διαχρονικά η άποψή τους από την ανακήρυξη του ψευδοκράτους το 1983.
Σε μία ενδεχόμενη συνομοσπονδία απαγορεύεται στο ένα μέρος από τα δύο ή τα τρία ή τα τέσσερα να αποχωρήσει;
Μπορεί να απαγορευτεί στο πλαίσιο της συμφωνίας και στο σύνταγμα.
Και, άρα, θα είναι παράνομο το κράτος που θα αποχωρήσει;
Μπορεί να είναι παράνομο στο πλαίσιο της μεταξύ τους συμφωνίας και με βάση το σύνταγμα και το εθνικό δίκαιο αλλά είναι αμφισβητούμενο ότι θα είναι παράνομο κατά το γενικό διεθνές δίκαιο. Αναλόγως με τον τρόπο που θα γίνει. Για παράδειγμα, το Διεθνές Δικαστήριο στη γνωμοδότηση για το Κόσοβο του 2010 έκρινε ότι δεν υπήρχε κανόνας στο διεθνές δίκαιο που να απαγορεύει την κήρυξη ανεξαρτησίας (Declaration of Independence) του Κοσόβου το 2008. Εξ ου και περισσότερα από 100 κράτη έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος.
Άρα ενδεχομένως η θέση για κυριαρχική ισότητα να είναι αποτέλεσμα του φόβου τους ότι μπορεί να ξαναβρεθούν στο ίδιο σημείο που είναι σήμερα;
Προφανώς θέλουν να διασφαλίσουν πως, ό,τι και να γίνει, εντέλει θα μπορούν να έχουν ένα ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο κράτος διεθνώς. Για τον λόγο αυτόν δεν μπορεί η ελληνοκυπριακή πλευρά να αποδεχτεί τη θέση της κυριαρχικής ισότητας.
Η ελληνοκυπριακή πλευρά θεωρεί ότι σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα υπάρχει αντικίνητρο για την τουρκοκυπριακή κοινότητα και θα υπάρχουν φυγόκεντρες τάσεις;
Προφανώς, διότι η προοπτική ενός ανεξάρτητου και αναγνωρισμένου κράτους θα λειτουργεί ως αντικίνητρο να θελήσουν να ζήσουν μαζί με τους Ελληνοκύπριους σε μια ομοσπονδία και, άρα, θα ενθαρρύνονται οι φυγόκεντρες τάσεις και με την πρώτη ευκαιρία θα κηρύξουν ανεξαρτησία ξανά και τότε θα είναι πιο εύκολο να αναγνωριστεί, διότι τότε δεν θα τους βαραίνει η τουρκική εισβολή και κατοχή εδάφους επί του οποίου κήρυξαν ανεξαρτησία το 1983.
Σε αυτή την περίπτωση η απόσχιση θα είναι παράνομη;
Λογικά θα είναι παράνομη με βάση τη συμφωνία που θα έχουν συνάψει με τους Ε/Κ και με βάση το ομοσπονδιακό σύνταγμα.
Είναι τελικά παράνομη η απόσχιση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο;
Ο ακαδημαϊκός Άρης Κωνσταντινίδης απαντά στον «Π» και πώς το διεθνές δίκαιο αντιμετωπίζει το θέμα της απόσχισης, αν δηλαδή την επιτρέπει ή την απαγορεύει
Κατά την κρατούσα άποψη, το διεθνές δίκαιο ούτε επιτρέπει ούτε απαγορεύει την απόσχιση εάν αυτή δεν συνδέεται με κάποια σοβαρή παραβίαση κανόνων του διεθνούς δικαίου, όπως στην περίπτωση της Κύπρου, όπου η απόσχιση το 1983 έγινε επί του κατεχόμενου εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, που ήταν απότοκο της παράνομης τουρκικής εισβολής. Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, όπως στην περίπτωση του Κοσόβου, το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε ότι η κήρυξη της ανεξαρτησίας δεν παραβίασε κανόνα του διεθνούς δικαίου. Συνεπώς, αν μία απόσχιση προκύψει χωρίς ξένη στρατιωτική επέμβαση θα έχουμε μια αμφιλεγόμενη κατάσταση που αφενός μεν θα απαγορεύεται από το εθνικό δίκαιο, δηλαδή το ομοσπονδιακό σύνταγμα και τη συμφωνία των μερών, αλλά είναι αμφιλεγόμενο εάν θα απαγορεύεται από το γενικό διεθνές δίκαιο.
Το δικαίωμα της απόσχισης δεν θα μπορούσε να ρυθμιστεί με κάποιον τρόπο ώστε να ορίζεται πότε και πώς μπορεί να ασκηθεί; Αν, για παράδειγμα, επικρατούσαν συνθήκες βίας και καταπίεσης.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει εάν το συμφωνήσουν τα μέρη. Είναι κάτι το οποίο έχει γίνει, για παράδειγμα, στην Αιθιοπία που είναι ομοσπονδιακό κράτος. Υπάρχει η δυνατότητα, με βάση μια διαδικασία που προνοείται από το σύνταγμα, κάποια από τις πολιτείες της Αιθιοπίας να αποσχισθεί νόμιμα εάν ακολουθηθεί η διαδικασία. Όπως επίσης υπήρξε στο παρελθόν η περίπτωση της Ομοσπονδίας της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, όπου με βάση συνταγματική πρόνοια προέκυψε νόμιμη και συνταγματική αποχώρηση του Μαυροβουνίου από την ομοσπονδία με τους Σέρβους μέσα από δημοψήφισμα και το Μαυροβούνιο έγινε ανεξάρτητο κράτος. Αυτό θα μπορούσε να γίνει αν συμφωνηθεί στο ομοσπονδιακό σύνταγμα.
Και θα μπορούσε να ερμηνευθεί και ως κυριαρχική ισότητα;
Στην υποθετική περίπτωση που η ε/κ πλευρά δεχόταν τη δυνατότητα νόμιμης απόσχισης με βάση διαδικασία που θα προβλεπόταν στο ομοσπονδιακό σύνταγμα, η τ/κ πλευρά θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι έγινε εμμέσως δεκτή η κυριαρχική της ισότητα.
