Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή όσον αφορά την αμυντική της πολιτική, καθώς η αυξανόμενη γεωπολιτική αβεβαιότητα και οι νέες προκλήσεις ασφάλειας αναγκάζουν τα κράτη μέλη να επανεξετάσουν τη στάση τους απέναντι στη συλλογική άμυνα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 ανέδειξε τις ελλείψεις της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας, ενώ η επιθετική στάση του Ντόναλντ Τραμπ και οι διεθνείς εντάσεις δημιουργούν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο περιβάλλον που απαιτεί συντονισμένη απάντηση από την ΕΕ.
Σε αυτό το πλαίσιο, προωθείται η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ένωσης, εστιάζοντας σε τρεις άξονες: την αμυντική συνεργασία, την αύξηση των δαπανών και την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας. Η ενίσχυση της συνεργασίας αφορά τη βελτίωση του στρατιωτικού σχεδιασμού, της επιχειρησιακής ετοιμότητας και της ανταλλαγής πληροφοριών. Παρότι υπάρχουν ήδη μηχανισμοί, όπως η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO), η νέα πρόταση στοχεύει στη δημιουργία κοινών στρατιωτικών μονάδων και στην εναρμόνιση των στρατιωτικών δογμάτων.
Η αύξηση των αμυντικών δαπανών είναι κρίσιμη, καθώς, παρά τις σημαντικές επενδύσεις, η κατανομή των πόρων παραμένει κατακερματισμένη. Η δημιουργία ευρωπαϊκού αμυντικού ταμείου για ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων, εκπαίδευση προσωπικού και ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας σε κρίσιμες περιοχές, θα βελτίωνε την αποδοτικότητα των επενδύσεων και θα μείωνε τις εξαρτήσεις από τρίτες χώρες. Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας είναι επίσης απαραίτητη. Απαιτούνται κίνητρα για την ανάπτυξη ευρωπαϊκών αμυντικών τεχνολογιών, την προώθηση κοινών εξοπλιστικών προγραμμάτων και την ενίσχυση της καινοτομίας. Αυτό θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης από εξωτερικές δυνάμεις και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Ωστόσο, υπάρχουν προκλήσεις. Ένα από τα κύρια ζητήματα είναι η πολιτική βούληση των κρατών μελών, καθώς η άμυνα παραμένει ένας τομέας στενά συνδεδεμένος με την εθνική κυριαρχία. Ορισμένες χώρες, όπως η Ουγγαρία και η Αυστρία, εμφανίζονται επιφυλακτικές απέναντι στην προοπτική μιας πιο ενοποιημένης ευρωπαϊκής άμυνας, φοβούμενες ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια εθνικού ελέγχου. Επιπλέον, η Γερμανία, παρά τη δέσμευσή της για αύξηση των αμυντικών δαπανών, διατηρεί μια πιο μετριοπαθή στάση όσον αφορά τη στρατιωτική εμπλοκή της ΕΕ σε διεθνείς συγκρούσεις. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα αφορά τη χρηματοδότηση της πρότασης. Η απαιτούμενη χρηματοδότηση συναντά αντιστάσεις, ιδίως από χώρες με αυστηρές δημοσιονομικές πολιτικές. Για να διασφαλιστεί η επιτυχία, η ΕΕ πρέπει να αναπτύξει έναν μηχανισμό επιμερισμού των δαπανών και να ενισχύσει τη συνεργασία μέσω της PESCO και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας.
Η αναβάθμιση της ευρωπαϊκής άμυνας αποτελεί ιστορική ευκαιρία για την ΕΕ να ενισχύσει την ασφάλειά της και να αποκτήσει μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία. Παρά τις προκλήσεις, η ανάγκη για μια πιο ισχυρή και ανεξάρτητη Ευρώπη καθιστά τη μεταρρύθμιση αυτή αναπόφευκτη.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
