Kοινωνιολογική ανάλυση της απόφασης του Αν. Δικαστηρίου

Τον Νοέμβριο του 2010 η πολιτεία Queensland στην Αυστραλία έζησε μια από τις πιο καταστροφικές πλημμύρες στην ιστορία της, τόσο σε απώλεια ανθρώπινων ζωών όσο και σε οικονομικές συνέπειες, οι οποίες ήταν άνευ προηγουμένου. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποφάσισε τότε σε συνεννόηση και με όλες τις πολιτείες ότι το κόστος της ανασύστασης της οικονομικής δραστηριότητας στην πολιτεία Queensland θα επωμισθούν ισότιμα όλοι οι Αυστραλοί. Η απόφαση αυτή εδράζεται στη νόρμα της διανεμητικής δικαιοσύνης. Δηλαδή ότι κατανέμεται γενικά ο επιμερισμός του κόστους και του οφέλους στην κοινωνία. Η αυστραλιανή κυβέρνηση αποφάσισε την κοινοπολιτειακή διάχυση του κόστους ισότιμα, μεταξύ άλλων, για να διατηρήσει και να προστατέψει και την κοινωνική αλληλεγγύη της χώρας, αλλά ταυτόχρονα επεδίωκε να μην αποξενώσει πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά την πληγείσα πολιτεία.

Στα δικά μας. Τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, η πρακτική εφαρμογή της διανεμητικής δικαιοσύνης είναι υπό την αίρεση του συστήματος της κοινωνικής διαστρωμάτωσης (όπως ανέδειξε η περίπτωση της πολιτείας Queensland). Της θεσμικής ανισότητας δηλαδή ως προς την πρόσβαση σε σημαντικά αγαθά όπως ο πλούτος, η πολιτική ισχύς και επιρροή και το κοινωνικό στάτους-γόητρο. Το κράτος στην καπιταλιστική κοινωνία ως γενική κοινωνιολογική παρατήρηση εκφράζει συσχετισμούς δύναμης. Στο πλαίσιο αυτό απολαμβάνει την πολιτική επιλογή σε κρίσιμες συγκυρίες για τη συλλογική διαφύλαξη των συμφερόντων του κεφαλαίου αλλά και των ίδιων των μηχανισμών του να κινείται μεταξύ του πολιτικού και του νομικιστικού. Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου για τις αποκοπές του Δημοσίου συνιστά μια τέτοια περίπτωση. Ιδιαίτερα όταν ένας από τους μηχανισμούς του, η δικαστική εξουσία, φρόντισε από το 2015 να διαφυλάξει τα συμφέροντά της και να εξαιρέσει τον εαυτό της από τις όποιες αποκοπές, επικαλούμενη τη συνταγματική πρόνοια περί (του τεχνητού εκ των πραγμάτων κατά την άποψή μου) διαχωρισμού των τριών εξουσιών, αφού και οι τρεις αυτές εξουσίες λειτουργούν συντεταγμένα στο πλαίσιο της αναπαραγωγής και της προστασίας των συμφερόντων του κεφαλαίου και της ολιγαρχίας.

Γιατί κοινωνιολογικά είναι επικίνδυνη αυτή η απόφαση; Το κρίσιμο σημείο δεν είναι η απαλλαγή της παρούσας κυβέρνησης από την υποχρέωση να αποκαταστήσει άμεσα τις αποκοπές του Δημοσίου. Η απόφαση αυτή κατά τον αφυπηρετούντα γεν. εισαγγελέα (που δεν κατάφερε να κερδίσει μια ουσιαστική δίκη κατά του τραπεζικού κεφαλαίου και που αρνήθηκε να δώσει χάρη στον ετοιμοθάνατο μακαρίτη Κώστα Παπακώστα) έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί νομικό προηγούμενο. Απελευθερώνει ουσιαστικά τους κρατικούς μηχανισμούς όποτε το κρίνουν σκόπιμο, τηρώντας προσχηματικά και συμβολικά τον πυρήνα δήθεν του Άρθρου 23 του Συντάγματος, να λειτουργούν περιοριστικά ως προς τα δικαιώματα των εργαζομένων. Διότι αν νομίζουν ή πιστεύουν ορισμένοι ότι αφορά μόνο τους εργαζομένους στο Δημόσιο, πλανώνται πλάνην οικτράν. Η απόφαση αυτή θέτει περιορισμούς στην ευρύτερη πολιτική διαδικασία διεκδίκησης δικαιωμάτων, και ενισχύει μηχανισμούς καταστρατήγησης με την πρώτη ευκαιρία των εργασιακών σχέσεων. Η απόφαση αυτή βάζει πλέον εκβιαστικά ετσιθελικές παραμέτρους και ουσιαστικά ακυρώνει τον θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Εμπορευματικοποιεί απόλυτα την εργασία. Το κάθε νομικό προϊόν είναι κατεξοχήν πολιτικό και εκφράζει συσχετισμούς δύναμης, όπως η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου υποδηλοί. Σε μια ευνομούμενη κοινωνία που ζει μια de facto κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω πανδημίας, που τελεί σε περιορισμό και δεν δύναται να αντιδράσει, δεν κρίνονται μεσούσης της κρίσης τόσο σημαντικές αποφάσεις. Αυτό αναδεικνύει πόσο αδίστακτες είναι οι θεσμικές κλίκες που σε περιόδους κρίσεων βρίσκουν διαύλους συνεννόησης ως προς τον περιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Το κράτος επιβεβαιώνει πανηγυρικά την ιστορική και ζωοδόχο στήριξή του προς το κεφαλαίο, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τον ρόλο του συλλογικού κεφαλαιοκράτη στην παρούσα συγκυρία. Καθότι το κεφαλαίο, όπως έλεγε ο μοναδικός Κάρολος Μαρξ, προϋποθέτει τη μισθωτή εργασία και η μισθωτή εργασία προϋποθέτει το κεφάλαιο. Αυτή τη στιγμή το κράτος υποκαθιστά και απαλλάσσει προσωρινά το κεφαλαίο ως εργοδότη και από την πίεση να χρησιμοποιήσει υφιστάμενα αποθέματα-κέρδη του με στόχο τη συντήρησή του. Να μην διαφεύγει κανενός ότι το μερίδιο των επιχειρήσεων στο εθνικό εισόδημα είναι γύρω στο 45% και ισοδυναμεί με το 95% του συνολικού εισοδήματος της μισθωτής εργασίας. Οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα θα αναπολούν τα χρόνια του μνημονίου. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός ότι το κυπριακό κεφαλαίο με εκφραστή κατά κύριο λόγο την ΟΕΒ απαιτούσε τη συνταγματική αποδυνάμωση του Άρθρου 23 και που προφανώς η θεσμική φράξια του Ανωτάτου με την απόφασή της ικανοποίησε, αφού εξαίρεσε προηγουμένως τον εαυτό της. Αυτό θα πει ανεξάρτητη και αδέκαστη δικαιοσύνη! Οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα θα ζήσουν πολύ σύντομα τις συνέπειες της απόφασης αυτής. Εισερχόμαστε ταχύτατα στην εποχή της κλασματικής πολυεργοδοτικής ενοικιαζόμενης εργασίας. Χωρίς δυνατότητα προγραμματισμού στη ζωή και με μια άνευ προηγουμένου καταπόνηση και καταπίεση. Ο δε δημόσιος τομέας οδεύει ολοταχώς προς την πτωχοποίηση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το κεφαλαίο και εν γένει η εργοδοσία στην κυπριακή κοινωνία λειτουργούν στη βάση της εξωγενούς ανισότητας και όχι της ενδογενούς κατά τον εκ των θεμελιωτών της κοινωνιολογίας Εμίλ Ντιρκέμ. Δηλαδή, οι αμοιβές γενικά δεν βασίζονται στην αξία του εργαζομένου, αλλά εντάσσονται ευρύτερα στον άπληστο κερδοσκοπικό οίστρο του εργοδότη-κεφαλαιοκράτη. Εδώ εδράζεται και το διαχρονικό μένος τους κατά της σχετικά για την ώρα υποφερτής απασχόλησης στο Δημόσιο. Αυτή συνιστά τη νόρμα της κοινωνικής τους δικαιοσύνης.

Εν κατακλείδι, σε περιόδους οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων το κεφαλαίο συνήθως εξέρχεται ενισχυμένο. Όμως η πανδημία αποκάλυψε τη γύμνια του νεοφιλελευθερισμού και τις συνέπειές του. Η όποια διάχυση του κόστους πρέπει να βασίζεται στην αρχή της αναλογικότητας κατά παρόμοιο τρόπο του συστήματος πληρωμών του ΓεΣΥ.

Άλλως, το μόνο μέτρο αντίδρασης που παραμένει στα χέρια των εργαζομένων είναι η συλλογική στάση πληρωμών. Δεν μπορούν να έχουν και τον σκύλο χορτάτο και την πίτα σωστή.

*PhD Πολιτική Κοινωνιολογία