Η Κύπρος βαδίζει ολοταχώς προς ένα μέλλον που θυμίζει άνυδρο τοπίο, κι όμως η Πολιτεία εξακολουθεί να συμπεριφέρεται σαν να πρόκειται για μια παροδική ταλαιπωρία. Η ερημοποίηση δεν είναι θεωρία επιστημόνων ούτε μακρινό σενάριο, είναι ήδη εδώ. Το νησί βιώνει παρατεταμένες ξηρασίες, ψηλότερες θερμοκρασίες από ποτέ και συνεχή εξάντληση των υδάτινων πόρων. Στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου οι ρυθμοί θέρμανσης ξεπερνούν τον παγκόσμιο μέσο όρο, η Κύπρος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης. Κι όμως, το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με πρόχειρες λύσεις και μετρήσεις για τα μάτια του κόσμου.
Στο κέντρο της Μεσαορίας, όπου κάποτε απλώνονταν απέραντα σιτοχώραφα, σήμερα κυριαρχούν ξερά χωράφια και χωμάτινες ρωγμές. Στην περιοχή της Λάρνακας, αγρότες βλέπουν τις καλλιέργειές τους να μαραίνονται, ενώ η υφαλμύρωση κάνει το νερό ακατάλληλο. Το έδαφος χάνει τη γονιμότητά του, η βιοποικιλότητα εξαφανίζεται, και το κράτος εξακολουθεί να μιλά για «προκλήσεις» λες και πρόκειται για λογιστικό πρόβλημα και όχι για απειλή στην ίδια την ύπαρξη αγροτικής ζωής.
Η οικονομία δέχεται καίριο πλήγμα. Ο πρωτογενής τομέας, που ήδη είχε περιθωριοποιηθεί από μια πολιτική που ευνοεί τις εισαγωγές και τα μεγάλα συμφέροντα, βλέπει τώρα τις αποδόσεις του να καταρρέουν. Οι γεωργοί παλεύουν με το αυξανόμενο κόστος άρδευσης, με τις πατάτες και τα σιτηρά να αποδίδουν όλο και λιγότερο, ενώ οι κτηνοτρόφοι αγοράζουν ζωοτροφές από το εξωτερικό γιατί η γη τους δεν μπορεί να τους θρέψει. Αυτό μεταφράζεται σε ακριβότερα προϊόντα για τον καταναλωτή, αλλά κυρίως σε ένα αίσθημα εγκατάλειψης για όσους προσπαθούν ακόμη να κρατήσουν ζωντανή την κυπριακή ύπαιθρο.
Ο τουρισμός, η μεγάλη βιομηχανία του νησιού, επίσης δεν θα μείνει αλώβητος. Ένας επισκέπτης μπορεί να γοητευθεί από τον ήλιο, αλλά δεν θα έρθει για να δει καμένα τοπία και ξεραΐλα. Ο αγροτουρισμός χάνει το νόημά του όταν τα χωριά ερημώνουν και οι παραδοσιακές καλλιέργειες υποβαθμίζονται. Αν τα δάση του Τροόδους καταντήσουν συρρικνωμένα απομεινάρια και οι αμπελώνες δώσουν τη θέση τους σε ξερά εδάφη, τότε η ίδια η ταυτότητα της Κύπρου ως τόπου πολιτισμού και φυσικής ομορφιάς θα πληγεί ανεπανόρθωτα.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Η καθημερινή διαβίωση γίνεται όλο και δυσκολότερη. Η αύξηση της θερμοκρασίας μετατρέπει τα αστικά κέντρα σε καμίνια, ενώ τα χωριά αδειάζουν καθώς οι νέοι εγκαταλείπουν τη γη. Η έλλειψη νερού και η συνεχής εξάρτηση από αφαλάτωση επιβαρύνει το κράτος και τον πολίτη, αυξάνει το ενεργειακό κόστος και ανατροφοδοτεί την ίδια την κρίση. Οι πιο ευάλωτοι, ηλικιωμένοι και παιδιά, είναι οι πρώτοι που υποφέρουν από καύσωνες και θερμικές νησίδες, αλλά η πολιτική ηγεσία τους θυμάται μόνο σε εκλογικές περιόδους.
Η ερημοποίηση είναι αποτέλεσμα δεκαετιών αδιαφορίας. Αντί να υπάρξουν σοβαρές στρατηγικές διαχείρισης νερού, το κράτος κατέφυγε σε μπαλώματα, σε φράγματα που στεγνώνουν και σε ενεργοβόρες μονάδες αφαλάτωσης. Αντί να προστατεύσει τα δάση, ανέχτηκε την αυθαίρετη δόμηση και την αποψίλωση. Αντί να επενδύσει σε βιώσιμη γεωργία, προώθησε ένα μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στον τσιμεντένιο τουρισμό και την οικοδομική φούσκα. Τώρα που η γη φωνάζει, αναζητούνται ευρωπαϊκά κονδύλια για «πράσινες μεταβάσεις», χωρίς όμως να αλλάζει ουσιαστικά η νοοτροπία.
Η Κύπρος έχει ακόμη μια ευκαιρία, αλλά όχι για πολύ. Χρειάζεται ριζική αλλαγή προτεραιοτήτων: επαναφορά της γεωργίας σε βιώσιμη βάση, προστασία των υδάτινων αποθεμάτων, μαζικές δεντροφυτεύσεις, επένδυση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ώστε η αφαλάτωση να μην είναι καταστροφική για το κλίμα. Κυρίως όμως χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι η ερημοποίηση δεν είναι περιβαλλοντική «πολυτέλεια» αλλά απειλή εθνικής επιβίωσης. Η αδιαφορία και οι μισές λύσεις θα μας παραδώσουν σε ένα μέλλον όπου η Κύπρος θα είναι μια καμένη, άνυδρη γη που δεν θα μπορεί να θρέψει τους ανθρώπους της. Και τότε, θα είναι αργά για δάκρυα και επιτροπές.
*Μέλος Κινήματος Οικολόγων
