ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΕΛΛΗΝΑ*
Ο κόσμος έχει εισέλθει στην «Ἐποχή του Ηλεκτρισμού», αλλά στην Κύπρο μάς βρίσκει απροετοίμαστους. Τα περισσότερα από τα ζητήματα που τίθενται παρακάτω ισχύουν και για την Κύπρο. Σε μια κεντρική ομιλία στη Διεθνή Εβδομάδα Ενέργειας (IE Week) που διοργανώθηκε από το Ενεργειακό Ινστιτούτο στο Λονδίνο, ο Fatih Birol, εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, δήλωσε ότι ο κόσμος εισέρχεται στην «Εποχή του Ηλεκτρισμού». Στα επόμενα δέκα χρόνια ο ρυθμός αύξησης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται να είναι εξαπλάσιος από αυτόν της παγκόσμιας ενέργειας. Αλλά τα δίκτυα γίνονται ένα σημαντικό εμπόδιο. Οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό είναι η έλλειψη αναβάθμισης, σχεδιασμού και αδειοδότησης. Παγκοσμίως έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) ισχύος 1.600 GW περιμένουν να συνδεθούν στο δίκτυο. Ένα άλλο σημαντικό σημείο συμφόρησης, που επίσης αυξάνει τον κίνδυνο ενεργειακής ανασφάλειας, είναι η προμήθεια υλικών και εξοπλισμού δικτύου. Πρέπει να περιμένουμε τέσσερα χρόνια από την παραγγελία έως την παράδοση για τα καλώδια, με τις τιμές σχεδόν διπλασιασμένες από το 2019, και πέντε για τους μετασχηματιστές, με τις τιμές να αυξάνονται κατά 75%. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας. Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας είναι η τιμολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας, που επηρεάζει την οικονομική προσιτότητα και την ανταγωνιστικότητα. Πώς τιμολογείται δίκαια το ρεύμα, τι είναι δίκαιοι φόροι και επιδοτήσεις;
Σήμερα οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος στην Ευρώπη είναι δύο φορές υψηλότερες από ό,τι πριν από την Covid, κάτι που είναι αδικαιολόγητο. Οι μη προσιτές τιμές οδηγούν σε ενεργειακή φτώχεια και χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο και συμβάλλουν στην απώλεια της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας. «Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ σημαντική για την ανταγωνιστικότητα κάθε οικονομίας». Οι χώρες που διαβάζουν το παιχνίδι και αξιοποιούν στο έπακρο την ανάπτυξη της ηλεκτρικής ενέργειας θα ωφεληθούν περισσότερο από την άποψη της οικονομικής ανάπτυξης. Ειδικά εκείνες που συνδυάζουν φυσικό αέριο με ΑΠΕ για να διασφαλίσουν ενεργειακή ασφάλεια και 24ωρη αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, που οι ΑΠΕ από μόνες τους δεν μπορούν να προσφέρουν.
Φυσικό αέριο και LNG
Το φυσικό αέριο παρέχει το τέλειο συμπλήρωμα στις διαλείπουσες ΑΠΕ κατά τη διάρκεια της ενεργειακής μετάβασης. Είναι πολύ ευέλικτο, με πολύ χαμηλότερη περιεκτικότητα σε CO2 από τον άνθρακα, και μπορεί να απανθρακωθεί. Θα είναι η δεύτερη ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή ενέργειας έως το 2050.
Η Shell μόλις κυκλοφόρησε το «2025 LNG Outlook» και αναμένει ότι η παγκόσμια ζήτηση για LNG θα συνεχίσει να αυξάνεται, έως και 60% έως το 2040. Θα ωθηθεί από την αύξηση της ζήτησης στην Ασία, ιδιαίτερα στην Κίνα και την Ινδία, με το μεγαλύτερο μέρος του να χρησιμοποιείται σε τομείς εκτός της ηλεκτρικής ενέργειας, ειδικά ως βιομηχανικό καύσιμο και πρώτη ύλη. Τα περίπου 170 εκατομμύρια τόνοι νέου LNG που έρχονται στην αγορά μεταξύ 2026-2030, θα συμβάλουν στη μείωση των τιμών, προσθέτοντας στην ελκυστικότητα του φυσικού αερίου ως συμπλήρωμα των ΑΠΕ. Η διαθεσιμότητα άφθονου φυσικού αερίου σε χαμηλή τιμή θα μεταφέρει τον κόσμο σε μια εποχή «προσθήκης ενέργειας», όπου η αυξανόμενη ζήτηση θα καλύπτεται από έναν συνδυασμό ενέργειας χαμηλών εκπομπών άνθρακα και φυσικού αερίου. Αυτό θα απαιτήσει μεγαλύτερες επενδύσεις σε νέα ενεργειακά συστήματα, ιδίως σε δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και αποθήκευση ενέργειας.
Δίκτυα και αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας
Τα ενεργειακά συστήματα σε όλο τον κόσμο υφίστανται σημαντικές αλλαγές, ανταποκρινόμενα στην επιταχυνόμενη παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Εάν δεν αντιμετωπιστούν επειγόντως οι περιορισμοί του δικτύου και της αποθήκευσης, η επέκταση των ΑΠΕ και της ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να καθυστερήσει, «να κολλήσει σε αδιέξοδο». Επίσης, οι περικοπές αυξανόμενων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ λόγω της αδυναμίας των απαρχαιωμένων συστημάτων να τις αποδεχτούν είναι «οικονομικά εγκληματικό». Καθώς πλησιάζουμε το 2030 και μετά, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξάνεται πολύ πάνω από τους κανονικούς ρυθμούς λόγω των επιταχυνόμενων αυξήσεων σε:
• υιοθέτηση ηλεκτρικών οχημάτων
• ζήτηση για ψύξη και θέρμανση λόγω θερμότερων από το συνηθισμένο καλοκαιριών και ψυχρότερων από το συνηθισμένο χειμώνων
• ταχεία ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης
• ανάγκες αφαλάτωσης λόγω συχνότερων και έντονων ξηρασιών
• αυξανόμενη ηλεκτροδότηση της βιομηχανικής δραστηριότητας.
Στην Κύπρο γνωρίζαμε την ανάγκη αναβάθμισης του δικτύου και προσθήκης αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας εδώ και χρόνια. Αυτά στην πραγματικότητα συμπεριλήφθηκαν στο «Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 2021-2026» της Κύπρου, καθιστώντας διαθέσιμη χρηματοδότηση. Έχω επίσης γράψει επανειλημμένα για αυτό από το 2021. Ωστόσο, τίποτα δεν είχε γίνει για αυτό μέχρι φέτος. Νωρίτερα, τον Φεβρουάριο, το Υπουργείο Ενέργειας δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές για ένα πρόγραμμα €35 εκατομμυρίων ευρώ με στόχο την εγκατάσταση μπαταριών αποθήκευσης. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει την αναβάθμιση του δικτύου, με ολοκλήρωση το 2026.
Η Κύπρος ξεκίνησε με επιτυχία το πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά για όλους» πέρυσι, το οποίο προσέλκυσε χιλιάδες Κύπριους στις ΑΠΕ, με την υπόσχεση χαμηλού κόστους ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, χωρίς αποθήκευση ενέργειας, το 29% της οικιακής ανανεώσιμης ενέργειας χάθηκε λόγω περικοπών το 2024 -και πιθανότατα περισσότερο φέτος- προκειμένου «να διατηρηθεί το δίκτυο σταθερό». Αυτό, και, αναπόφευκτα, η δυσμενής δημοσιότητα που προσέλκυσε, κινδυνεύουν να μειώσουν την εμπιστοσύνη στο σύστημα. Το ενεργειακό σύστημα και η αγορά της Κύπρου έχουν γίνει δυσλειτουργικά. Πρέπει να γίνουν πολλά για να ξεπεραστούν τα προβλήματα, να τεθεί η μετάβαση στον σωστό δρόμο, να μειωθούν οι τιμές και να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών.
Τιμές ρεύματος και φόροι
Οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος είναι πολύ υψηλές στην Ευρώπη, αλλά και στην Κύπρο, εν μέρει λόγω της υψηλής φορολογίας. Η Ευρώπη πρέπει να περικόψει επειγόντως αυτούς που θεωρούνται «παράδοξοι» φόροι στην ηλεκτρική ενέργεια, εάν θέλει να βοηθήσει τις ταλαιπωρημένες βιομηχανίες να γίνουν πιο ανταγωνιστικές και να απεγκλωβίσουν τους καταναλωτές από την ενεργειακή φτώχεια. Τα αιτήματα στο IE Week ήταν να μειωθούν οι ενεργειακοί φόροι στην Ευρώπη στα επίπεδα των ΗΠΑ όπου είναι κοντά στα 10%.
Στην Κύπρο οι φόροι αποτελούν πάνω από το 35% των λογαριασμών των καταναλωτών, πολύ υψηλότεροι από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 23%. Αυτό προσθέτει στην υποψία ότι «οι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος χρησιμοποιούνται ως ένας βολικός τρόπος για τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τους φόρους επειδή είναι αδύνατο να τους αποφύγουν οι καταναλωτές χωρίς να αποκοπούν από το ρεύμα». Στην πραγματικότητα, «τα έξτρα που προσθέτονται στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος είναι σε πολλές περιπτώσεις το μεγαλύτερο μέρος του λογαριασμού». Αυτό ισχύει και για την Κύπρο.
Σε ένα άρθρο στους FT νωρίτερα φέτος, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε μέτρα για τη μείωση των ενεργειακών φόρων. Επιπλέον, ο Dan Jørgensen, επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, δήλωσε ότι η νέα πολιτική της ΕΕ για την «Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία» θα εξετάσει τη μείωση της «μη-ενεργειακής» συνιστώσας των λογαριασμών. Και πρόσθεσε: «Όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να μειώσουμε τις τιμές της ενέργειας και έχουμε τον τρόπο να τις μειώσουμε αύριο». Στην πραγματικότητα, το «Σχέδιο Δράσης για Προσιτή Ενέργεια» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΚ) που μόλις κυκλοφόρησε, λέει ότι οι χώρες της ΕΕ «μπορούν να μειώσουν τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας ήδη σήμερα», «με άμεση μείωση των φόρων». Ζητεί «να γίνουν οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας πιο προσιτοί» και γενικά «να μειωθεί το κόστος της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας».
Προκειμένου να καταστεί η ηλεκτρική ενέργεια πιο προσιτή, η ΕΚ θα αντιμετωπίσει και τις τρεις συνιστώσες των λογαριασμών ενέργειας, του κόστους δικτύου και συστημάτων, των φόρων και των εισφορών και του κόστους προμήθειας και θα υποστηρίξει την παροχή περισσότερων ΑΠΕ και ταχύτερα. Το Σχέδιο αναφέρει: «Ένα ενεργειακό σύστημα που στηρίζεται στην ενοποίηση της αγοράς, την παραγωγή ΑΠΕ και την ευελιξία θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα 40% χαμηλότερες τιμές χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας κατά μέσο όρο στην ΕΕ». Η Κύπρος πρέπει να δώσει προτεραιότητα σε αυτό και να ενεργήσει άμεσα τώρα ως μέρος της συνεχιζόμενης φορολογικής μεταρρύθμισης. Η μείωση των φόρων του ηλεκτρικού ρεύματος και η κατάργηση των μη-ενεργειακών πρόσθετων έξτρα «είναι απαραίτητα για να διασφαλίσουμε πιο προσιτές τιμές». Αυτά θα μπορούσαν να μειώσουν τους λογαριασμούς έως και 8-10 σεντ/kWh, μια αναγκαία ανακούφιση για τους σκληρά πιεσμένους καταναλωτές, ειδικά το 50% που ταξινομούνται ως «ενεργειακά φτωχοί».
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
