Αυτό επικεντρώνεται στην Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Και οι τρεις χώρες έχουν άφθονο δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), ιδίως ηλιακής. Αλλά μέχρι στιγμής η επιτυχία στην αξιοποίησή του είναι ανάμεικτη. Η Κύπρος παρήγαγε το 24% της πρωτογενούς ενέργειάς της από ηλιακή και αιολική ενέργεια το 2024, η Αίγυπτος μόνο το 5% και το Ισραήλ το 14%. Ο στόχος της Κύπρου είναι να επιτύχει 33% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030, η Αίγυπτος 42% και το Ισραήλ 30%.
Τόσο η Κύπρος όσο και το Ισραήλ έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν μηδενικές εκπομπές έως το 2050, αλλά όχι η Αίγυπτος.
Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζουν, λοιπόν, στην απελευθέρωση αυτού του δυναμικού. Τι κάνουν γι' αυτό και τι πρέπει να κάνουν για να το επιτύχουν;
Ας ξεκινήσουμε με την Κύπρο
Ως κράτος μέλος, η Κύπρος πρέπει να τηρεί τις πολιτικές και τους στόχους της ΕΕ για την καθαρή ενέργεια. Ωστόσο, δυσκολεύεται να προχωρήσει στην ενεργειακή μετάβαση.
Έχει τις υψηλότερες εκπομπές άνθρακα κατά κεφαλήν στην ΕΕ, κυρίως επειδή το 77% της παραγωγής ενέργειας εξακολουθεί να προέρχεται από την καύση HFO/ντίζελ. Το 2024, κατατάχθηκε απογοητευτικά στην 24η θέση στην ΕΕ όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ.
Μετά από πολυάριθμες προσπάθειες από το 2005 για εισαγωγή ΥΦΑ για αντικατάσταση του HFO, η Κύπρος ελπίζει τώρα ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί το 2026. Αν τα καταφέρει, θα κάνει το πρώτο βήμα προς τη μείωση των εκπομπών και την υποχώρηση της πανύψηλης τιμής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία είναι η 6η πιο ακριβή στην Ευρώπη.
Αλλά εκεί που η Κύπρος έχει τη δυνατότητα, και πρέπει να κάνει περισσότερα, είναι στην επέκταση της παραγωγής ηλιακής ενέργειας. Τα εμπόδια σε αυτό είναι:
• Έλλειψη αποθήκευσης με μπαταρίες
• Έλλειψη διασυνδέσεων με γειτονικές χώρες
• Απαρχαιωμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας
Η έλλειψη αποθήκευσης με μπαταρίες οδήγησε σε περικοπή της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ κατά 30% πέρυσι και αναμένεται να είναι μεγαλύτερη φέτος. Γίνεται μια αρχή για τη χρήση της αποθήκευσης ηλεκτρισμού με μπαταρίες, αλλά θα χρειαστεί χρόνος για να επιτευχθεί η απαιτούμενη κλίμακα. Απομένει, επίσης, να δούμε αν οι ιδιοκτήτες ΑΠΕ θα είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν σε μπαταρίες. Μέχρι στιγμής η προτίμησή τους είναι να το αφήσουν στο κράτος. Η ανακοίνωση αυτή την εβδομάδα για την υιοθέτηση μιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δεν αποτελεί πανάκεια. Έχει πολύ δρόμο να διανύσει μέχρι να καταστεί κατάλληλη για τον σκοπό της. Η διασύνδεση Great Sea Interconnector μεταξύ Κύπρου και Κρήτης, με πιθανή επέκταση προς το Ισραήλ, θεωρείται κρίσιμη για την ενίσχυση του τομέα των ΑΠΕ στην Κύπρο. Ωστόσο, αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω των παράλογων απαιτήσεων και του εκφοβισμού της Τουρκίας.
Μια κυβερνητική πρωτοβουλία για την αύξηση της υιοθέτησης οικιακών φωτοβολταϊκών έκανε μια καλή αρχή, αλλά τώρα αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω των περικοπών ηλιακής ενέργειας, προκαλώντας δημόσια οργή.
Συνολικά, η Κύπρος προχωρά με δυσκολία όσον αφορά την απελευθέρωση του δυναμικού της για ΑΠΕ. Χρειάζεται να:
• αναπτύξει την αποθήκευση ενέργειας στην απαιτούμενη κλίμακα
• εκσυγχρονίσει το δίκτυό της
• επεκτείνει τη διασύνδεση και τις υποδομές ΑΠΕ
• δημιουργήσει μια πραγματικά ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας
υποστηριζόμενη από ρεαλιστικό μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συνεπείς και διαφανείς πολιτικές και πρακτικές.
Τα εργαλεία για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι διαθέσιμα μέσω των ευρωπαϊκών πολιτικών και κανονισμών. Αυτό που είναι επείγον είναι η έμπρακτη υιοθέτησή τους και εφαρμογή τους.
Τι γίνεται με την Αίγυπτο;
Η οικονομία της Αιγύπτου βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση. Το εθνικό δημόσιο χρέος της έφτασε τα $262 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, με τις αποπληρωμές τόκων και δανείων να αποτελούν το 62% των ετήσιων κυβερνητικών δαπανών, επιδεινώνοντας τη σοβαρή κρίση του ισοζυγίου πληρωμών της. Η ενέργεια αποτελεί ζήτημα εθνικής ασφάλειας στην Αίγυπτο. Η ταχέως μειούμενη παραγωγή φυσικού αερίου, που την ανάγκασε να σταματήσει τις εξαγωγές ΥΦΑ και η αυξανόμενη εξάρτησή της από τις εισαγωγές ΥΦΑ, καθιστά την οικονομία της πιο ευάλωτη, περιορίζοντας την ικανότητά της να επενδύει σε ΑΠΕ. Ως αποτέλεσμα, αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις στην αξιοποίηση του δυναμικού της σε αυτό τον τομέα.
Το υψηλό αρχικό κόστος των ΑΠΕ, που επιδεινώνεται από την περιορισμένη πρόσβαση σε προσιτή χρηματοδότηση, αποτρέπει τις επενδύσεις από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Οι υποδομές του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας είναι απαρχαιωμένες και δυσκολεύονται να απορροφήσουν διαλείπουσες ΑΠΕ. Η περιορισμένη συνδεσιμότητα του δικτύου προσθέτει στις προκλήσεις. Μια άλλη σημαντική πρόκληση είναι ότι οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων μειώνουν τα κίνητρα για μετάβαση σε ΑΠΕ. Η περιφερειακή αστάθεια και οι γεωπολιτικές ανησυχίες διαταράσσουν επίσης την ενεργειακή συνεργασία και τις επενδύσεις. Οι πολύπλοκοι, ξεπερασμένοι και ασυνεπείς κανονισμοί και οι γραφειοκρατικές ανεπάρκειες δυσχεραίνουν τα πράγματα.
Από τη θετική πλευρά, η κυβέρνηση φαίνεται να αναγνωρίζει αυτές τις προκλήσεις και καταβάλλει προσπάθειες για να τις αντιμετωπίσει. Το σχέδιο «Όραμα 2030» στοχεύει 42% ΑΠΕ στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030, παρ' όλο που η μέχρι στιγμής εμπειρία δείχνει ότι αυτό είναι απελπιστικά μη ρεαλιστικό. Εκεί που η Αίγυπτος τα πάει καλά είναι οι συνεργασίες με διεθνείς φορείς χρηματοδότησης έργων ΑΠΕ. Αυτό οδήγησε στην επιτυχημένη κατασκευή του ηλιακού πάρκου Benban 1, 8GW, και σε μια σειρά από αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 1,4GW. Ωστόσο, χρειάζεται ακόμα να διανύσει πολύ δρόμο. Η Αίγυπτος πρέπει:
• να αναπτύξει ρεαλιστικά μακροπρόθεσμα ενεργειακά σχέδια
• να ενισχύσει το κανονιστικό της πλαίσιο και να απλοποιήσει την αδειοδότηση και την έγκριση έργων ΑΠΕ
• να καταργήσει τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων
• να εκσυγχρονίσει τις υποδομές του δικτύου της και να επενδύσει στην αποθήκευση ενέργειας
• να ενισχύσει την ενεργειακή διασύνδεση με τους γείτονές της και την Ευρώπη.
• να ενισχύσει τη συνεργασία με διεθνείς επενδυτές ΑΠΕ και να διευκολύνει την προσέλκυση χρηματοδότησης
και, όπως και στην Κύπρο, να διασφαλίσει συνεπείς και διαφανείς πολιτικές και πρακτικές για την προσέλκυση ξένων και ιδιωτικών επενδύσεων. Αντιμετωπίζοντας αυτές τις προκλήσεις μέσω στρατηγικών μεταρρυθμίσεων, η Αίγυπτος μπορεί να ανοίξει τον τομέα των ΑΠΕ και να ενισχύσει την απαιτητική ενεργειακή της ασφάλεια.
Το Ισραήλ τα πάει καλύτερα
Το Ισραήλ τα πάει καλύτερα, αλλά το κύριο πρόβλημά του είναι η περιορισμένη διαθεσιμότητα γης. Σε συνδυασμό με αυστηρούς περιβαλλοντικούς περιορισμούς, αυτό οδηγεί σε χρονοβόρες διαδικασίες έγκρισης για νέα ενεργειακά έργα, αποθαρρύνοντας επενδύσεις από τον ιδιωτικό τομέα.
Προς το παρόν, μετά την ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου όπως το Λεβιάθαν και το Ταμάρ, το Ισραήλ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο φυσικό αέριο για την ενέργειά του. Αυτό οφείλεται επίσης στις αυξημένες ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια και στην αντίληψη ότι οι διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι λιγότερο αξιόπιστες.
Από τη θετική πλευρά, βρίσκεται σε καλό δρόμο για τη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα στην παραγωγή ενέργειας. Αυξάνει επίσης τις επενδύσεις σε ηλιακά πάρκα και οικιακά φωτοβολταϊκά, με στόχο την επίτευξη 16GW εγκατεστημένης ηλιακής ισχύος έως το 2030. Το Ισραήλ έχει ήδη αναθέσει συμβάσεις για την εγκατάσταση μπαταριών αποθήκευσης με χωρητικότητα 1,5GW και έχει δεσμευτεί για την εγκατάσταση οικιακών συστημάτων μπαταριών αποθήκευσης.
Τι χρειάζεται να γίνει; Το κλειδί είναι να επεκταθεί η χρήση γης για ΑΠΕ και να γίνει ευρύτερη χρήση της ερήμου Νεγκέβ. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο ηλιακός θερμοηλεκτρικός σταθμός Ashalim, ισχύος 121MW, που κατασκευάστηκε στην έρημο.
Το Ισραήλ πρέπει να αυξήσει την ευαισθητοποίηση του κοινού για να ενισχύσει τη δημόσια συμμετοχή και να προωθήσει κοινοτικά έργα ΑΠΕ. Από αυτή την άποψη, έχει αναγνωρίσει τις δυνατότητες των αγροβολταϊκών, που συνδυάζουν τη γεωργία και την παραγωγή ηλιακής ενέργειας. Ήδη λειτουργεί πιλοτικά δύο τέτοιες μονάδες.
Η διασυνδεσιμότητα αποτελεί επίσης ζήτημα, εξού και το έντονο ενδιαφέρον της χώρας να συμμετάσχει στο έργο GSI, το οποίο θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει την ενεργειακή της ασφάλεια. Ομοίως με την Κύπρο και την Αίγυπτο, το Ισραήλ πρέπει να παρέχει σαφείς, μακροπρόθεσμες πολιτικές ΑΠΕ για να ενθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις. Σαφώς, και οι τρεις χώρες έχουν ισχυρό δυναμικό ΑΠΕ και παρ' όλο που αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην αξιοποίησή του, μπορούν να αποκομίσουν τεράστια οφέλη εάν το πράξουν. Έχω εισηγηθεί τι πρέπει να γίνει για να επιτευχθεί αυτό.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
