Του δρος Αντώνη Κωνσταντίνου*
Ο Αρμαγεδώνας των πρόσφατων καταστροφικών πυρκαγιών, έφερε στη μνήμη μου την περίοδο που ήμουν διευθυντής του Τμήματος Γεωργίας και προσπαθούσα να πείσω τους πάντες ότι η εγκατάλειψη της γεωργικής δραστηριότητας χωρίς άλλη υποκατάστατη μορφή διατήρησης της γης σε καλή περιβαλλοντική κατάσταση θα οδηγούσε νομοτελιακά σε τεράστια οικολογική και οικονομική καταστροφή.
Πολύ πριν την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, εκτεταμένες περιοχές της κυπριακής υπαίθρου είχαν υποστεί τραγική περιβαλλοντική υποβάθμιση λόγω της εγκατάλειψης της αμπελουργίας και της αποψίλωσης του πληθυσμού των αγροτικών κοινοτήτων. Είχαμε τότε εναποθέσει πολλές ελπίδες στην επικείμενη ένταξη της χώρας μας στην ΕΕ η οποία, με τη λεγόμενη Ατζέντα 2000, είχε αναγνωρίσει το σημαντικό περιβαλλοντικό ρόλο της γεωργίας και είχε ενσωματώσει στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της ισχυρά κίνητρα για τη διατήρηση του παραδοσιακού φυσικού τοπίου και την προστασία των φυσικών πόρων και της βιοποικιλομορφίας. Ως αρμόδιος διευθυντής ξεναγούσα τότε συχνά-πυκνά τους επισκέπτες μου από τις Βρυξέλλες στις επηρεασθείσες περιοχές για να τους προϊδεάσω ευνοϊκά για την προγραμματιζόμενη ενσωμάτωση στο πρώτο Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης της Κύπρου πολλαπλών «αγροπεριβαλλοντικών» μέτρων και προτάσεων.
Η περιβαλλοντική αυτή πτυχή της γεωργίας συνέχισε να με απασχολεί και αργότερα όταν διορίστηκα διευθυντής Αγροτικής Ανάπτυξης στην ΕΕ. Είναι γνωστό ότι η προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μετατράπηκαν σταδιακά σε κεντρικούς άξονες των διαδοχικών μεταρρυθμίσεων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της ΕΕ και όχι μόνο.
Τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε έτσι. Για πολλές δεκαετίες υπήρχαν μεγάλες αντιδράσεις κατά των «γεωργικών» επιδοτήσεων. Αξίζει να αναφέρω μια προσωπική μου εμπειρία τo 2006, όταν είχα εκπροσωπήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ένα περιφερειακό συνέδριο στη βόρεια Βαυαρία, η οποία, έμμεσα, σχετίζεται με τις πρόσφατες πυρκαγιές στην Κύπρο. Ο τοπικός νομάρχης, ο δήμαρχος της πόλης και άλλοι «εξωγεωργικοί» παράγοντες είχαν φτάσει στο συνέδριο για να ζητήσουν σε έντονο, σχεδόν οργίλο ύφος, να τεθεί τέλος εδώ και τώρα «σε αυτή την ανεύθυνη και αντπαραγωγική ευρωπαϊκή πολιτική που διοχετεύει τεράστια ποσά στις τσέπες των γεωργών τη στιγμή που υπάρχουν τόσο μεγάλες ανάγκες σε άλλους τομείς της οικονομίας». Σε κάποια στιγμή πήρα τον λόγο και τους αντέτεινα σε συντομία τα ακόλουθα:
«Ακούστε κύριοι, ξεχάστε προς στιγμή τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, ξεχάστε και την γραφειοκρατία των Βρυξελλών. Ακούστε μόνο ένα παραμύθι που έχω να σας πω. Προσωπικά κατάγομαι από μια πανέμορφη ημιορεινή κοιλάδα της Κύπρου, γνωστή από τον καιρό του Ομήρου για το θαυμάσιο κρασί της που κάποτε ονομάστηκε νέκταρ των θεών. Το όμορφό της περιβάλλον και το ευνοϊκό μεσογειακό της κλίμα προσήλκυσαν τις τελευταίες δεκαετίες πολυάριθμους ξένους επενδυτές και τουρίστες, που όχι μόνο επισκέπτονται καθημερινά τα γραφικά χωριά της, αλλά και έχουν αγοράσει παραθεριστικές οικίες, ζώντας το δικό τους όνειρο κάτω από τον ήλιο, περιτριγυρισμένοι από καταπράσινα αμπέλια, ελιές και και αμυγδαλιές.
Δυστυχώς, το όμορφο αυτό περιβάλλον το καταστρέψαμε εμείς οι ίδιοι εγκαταλείποντας τις παραδοσιακές γεωργικές μας ασχολίες που δεν ήταν πλέον συμφέρουσες. Οι εκτάσεις που εγκαταλείφθηκαν, σκεπάστηκαν σταδιακά με ανεπιθύμητη βλάστηση, ξυλώδεις θάμνους και ξηρά χόρτα, με αποτέλεσμα να εκφράζονται φόβοι ότι κάποια μέρα θα ξεσπούσαν ανεξέλεγκτες πυρκαγιές που θα μετέτρεπαν τα πάντα σε κρανίου τόπο. Πριν από δύο χρόνια συνέβη ακριβώς αυτό. Οι ξένοι επενδυτές δεν έχουν πια καμμιά επιθυμία να παραμείνουν στον κατεστραμμένο μας παράδεισο. Μάταια αναζητούν αγοραστές για τις ιδιόκτητες βίλες τους. Ουδείς ενδιαφέρεται να αγοράσει κάτι που δεν έχει πλέον αξία.
Καταλαβαίνετε τώρα, κύριοι, τι αξία έχουν τα περιβαλλοντικά αγαθά που προσφέρει η γεωργία; Και εσείς εδώ στη Βαυαρία με τα πανέμορφα τοπία σας και τα πλούσια αγροτικά σας έθιμα, μην τα θεωρείτε όλα αυτονόητα. Δεν θα υπήρχαν χωρίς τη γεωργία. Προς το παρόν δεν κινδυνεύετε από τις πυρκαγιές, υπάρχουν όμως άλλοι κίνδυνοι που σας απειλούν. Η κλιματική αλλαγή παραμονεύει, να το θυμάστε.»
Τελικά η «ιστορία» μου (ή μήπως θα πρέπει να την πούμε προφητεία) έπιασε τόπο ανάμεσα στους Γερμανούς που πήραν ένα μάθημα.
Εμείς εδώ στην «τουριστική» Κύπρο, το πήραμε το μάθημά μας; Η φρίκη των τελευταίων εβδομάδων αποδεικνύει το αντίθετο. Νομίζω ότι λίγοι άνθρωποι στην Κύπρο έχουν πραγματικά συνειδητοποιήσει τι ακριβώς συνεπάγεται η διατήρηση της γης σε καλή περιβαλλοντική κατάσταση από βιολογική, οικονομική, νομική και οργανωτική σκοπιά.
Στο πρώτο Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης της Κύπρου το 2004 είχαν ενσωματωθεί αρκετά συναφή προγράμματα που στη συνέχεια «σκορπίστηκαν» σε διάφορους αρμόδιους φορείς, που τα υλοποίησαν με τη δική τους «φιλοσοφία». Το Σχέδιο πρόσφερε ακόμη και ενισχύσεις σε εξωγεωργικούς φορείς, τοπικές Αρχές, οργανωμένα σύνολα, φίλους του περιβάλλοντος κ.λπ. για να «ενοικιάσουν» εγκαταλελειμμένη γη και να την αξιοποιήσουν για περιβαλλοντικούς σκοπούς, όπως η δημιουργία πάρκων, η φύτευση παραδοσιακών δέντρων και θάμνων, ακόμη και η δάσωση.
Εξ όσων γνωρίζω, παρέμειναν εν πολλοίς αναξιοποίητα. Η ανανέωση των χωριών στηρίχτηκε κυρίως σε κτηριακές επενδύσεις υπό την ευθύνη των επάρχων.
Για την επιστροφή των κατοίκων στα χωριά τους, ιδιαίτερα των νέων, το κράτος προσέφερε μόνο ανεπαρκή και υποτονικά κίνητρα. Λίγοι θέλουν να γίνουν ξανά γεωργοί. Πολλοί όμως θέλουν να κτίσουν το σπίτι τους εκεί που μπορούν, μαζί με έναν όμορφο κήπο και μερικά φρουτόδεντρα, για να «ποσκολιούνται» κατά το κυπριακόν. Τελευταία απαγορεύσαμε και την ανέγερση κατοικιών σε αγροτεμάχια από «ξένους» γιατί δεν θέλουμε να μετατραπεί η Κύπρος σε ένα ατέλειωτο οικόπεδο. Τι πιο εύκολο λοιπόν να τη μετατρέψουμε σε κρανίου τόπο;
Σε μερικές περιπτώσεις δημιουργήσαμε ακόμη και αντικίνητρα εισάγοντας πολύ αυστηρά κριτήρια επιλεξιμότητας για τις αγροτικές πληρωμές, προκειμένου να μην μας τύχει καμιά αναποδιά με τους Ευρωπαίους ελεγκτές, όπως έγινε το 2008/9. Ας ρίξουμε μια ματιά για να δούμε πόσο έχει συρρικνωθεί η «επιλέξιμη» γεωργική γη της Κύπρου μετά το 2008/9. Συμβαίνουν και πράγματα «οξύμωρα». Τι έννοια έχει π.χ. να απαιτούμε ένα κτήμα ότι βρίσκεται σε αγρανάπαυση – πράγμα επιθυμητό από περιβαλλοντική άποψη – όταν έχει καλλιεργηθεί τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο; Ή, το να επιβάλλουμε ποινές στους καλλιεργητές της γης, γιατί κάποιες στιγμιαίες δορυφορικές φωτογραφίες έδειξαν ότι η «αυλατζιά» δεν έφτασε μέχρι το σύνορο, τη στιγμή που η ευρωπαϊκή νομοθεσία, όχι μόνο επιτρέπει αλλά «απαιτεί» εν πολλοίς τη διατήρηση κάποιων λωρίδων γης σε ακαλλιέργητη κατάσταση για προστασία της βιοποικιλότητας. Και το άλλο; Θυμούμαι ότι μέχρι πρόσφατα υποστηρίζαμε τη διατήρηση τού υπό κατάργηση ευρωπαϊκού συστήματος δικαιωμάτων επαναφύτευσης αμπελιών, παρά το γεγονός ότι η χώρα μας είχε σταδιακά απωλέσει τα περισσότερα από τα δικαιώματά της, μπας και βρεθεί στο μέλλον κάποιος προοδευτικός άνθρωπος και αποφασίσει να επαναδραστηριοποιηθεί. Είναι προς τιμήν του υπουργείου που το 2014 διέκοψε αυτόν τον παραλογισμό. Υπάρχουν και άλλα που δεν είναι του παρόντος.
*Συνταξιούχου, πρώην διευθυντή Αγροτικής Ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Από το 1996 έως το 2005 κατείχε τη θέση του διευθυντή του Τμήματος Γεωργίας
