Του Χαράλαμπου Έλληνα*
Πυρκαγιές, ανομβρίες, αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, επιπτώσεις στη γεωργία και τον τουρισμό: με την κλιματική αλλαγή, όχι μόνο έχουν γίνει μόνιμες, αλλά εντείνονται με την πάροδο του χρόνου. Και καθιστώντας την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη, η περιοχή της Μεσογείου θερμαίνεται με ρυθμό 20% ταχύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η Κύπρος αντιμετώπισε μια σειρά από έκτακτες ανάγκες και καταστροφές και σε κάθε περίπτωση βρέθηκε θλιβερά απροετοίμαστη:
- Πυρκαγιές: Οι συνέπειες των τραγικών καταστροφών από τις τεράστιες πυρκαγιές του Ιουλίου εξακολουθούν να ξετυλίγονται
- Ανομβρία: Η έλλειψη προετοιμασίας οδήγησε σε προσωρινές και δαπανηρές λύσεις
- Ενέργεια: Βρισκόμαστε στο χείλος των διακοπών ρεύματος, αλλά εξακολουθούμε να είμαστε παγιδευμένοι από αδράνεια
Επιπλέον:
- Γεωργία: Η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει αλλαγές στα πρότυπα βροχοπτώσεων που έχουν διαταράξει τη γεωργία και τους υδάτινους πόρους. Αυτές θα συνεχιστούν και θα ενταθούν
- Τουρισμός: Καθώς οι θερμοκρασίες και οι καύσωνες γίνονται ακραίες, θα επηρεάσουν τον τουρισμό τα μελλοντικά καλοκαίρια
- Τα συστήματα και οι διαδικασίες που βασίζονται στην εμπειρία και τα δεδομένα του παρελθόντος δεν επαρκούν πλέον για την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση του μέλλοντος. Η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει τις κλιματικές συνθήκες με πρωτοφανή ρυθμό, φέρνοντας μαζί της νέες απειλές και προκλήσεις. Οι συνέπειες είναι εκτεταμένες, οδηγώντας σε συχνότερα, εντονότερα και ακραία καιρικά φαινόμενα, που επηρεάζουν τη θερμοκρασία, τα καιρικά πρότυπα, τη στάθμη της θάλασσας και τα οικοσυστήματα.
Η κλιματική αλλαγή είναι μια πολύ σοβαρή απειλή και οι συνέπειές της επηρεάζουν πολλές διαφορετικές πτυχές της ζωής μας. Η υποτίμηση ή, ακόμη χειρότερα, η αγνόηση της κλιματικής κρίσης μας οδήγησε εκεί που βρισκόμαστε. Απαιτούνται νέα μακροπρόθεσμα σχέδια για την αντιμετώπιση των συνεπειών της.
Πυρκαγιές
Κάθε χρόνο όλες οι κυβερνητικές υπηρεσίες σπεύδουν να μας πείσουν ότι τα μηνύματα των προηγούμενων ετών ελήφθησαν και ότι είναι πλήρως προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν τις πυρκαγιές. Μόλις τον Ιούνιο ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε ότι «η φετινή περίοδος πυρκαγιών βρίσκει την Κύπρο πιο προετοιμασμένη και ενισχυμένη από ποτέ», υποστηρίζοντας την επιχειρησιακή ετοιμότητα του κράτους. Αυτό επαναλήφθηκε μόλις είκοσι τέσσερις ώρες πριν ξεσπάσει η πυρκαγιά στη Μαλιά από τον διευθυντή του Τμήματος Δασών, ο οποίος είπε ότι «μπαίνουμε φέτος πλήρως προετοιμασμένοι».
Δυστυχώς, οι καταστροφικές πυρκαγιές του Ιουλίου έδειξαν πόσο απροετοίμαστοι και ασυντόνιστοι ήταν όσοι ήταν υπεύθυνοι για την προστασία μας.
Η απόδοση ευθυνών στις «δύσκολες» καιρικές συνθήκες καταδεικνύει έλλειψη κατανόησης της κλιματικής αλλαγής και προκαλεί οργή στους πολίτες. Οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.
Η Ευρώπη, και ακόμη περισσότερο η Ανατολική Μεσόγειος και η Κύπρος, βιώνουν ολοένα και πιο ανησυχητικούς και θανατηφόρους καλοκαιρινούς καύσωνες. Η κλιματική αλλαγή τους κάνει πιο συχνούς, πιο έντονους, επηρεάζοντας μεγαλύτερες γεωγραφικές περιοχές. Καθώς οι καύσωνες γίνονται πιο συχνοί και παρατεταμένοι, ο κίνδυνος και η σοβαρότητα των πυρκαγιών αυξάνεται. Αυτές όχι μόνο θα συνεχιστούν, αλλά θα ενταθούν με την πάροδο του χρόνου.
Οι πυρκαγιές του Ιουλίου δείχνουν ξεκάθαρα ότι η Κύπρος δεν διαθέτει έναν λειτουργικό μηχανισμό πολιτικής προστασίας, που να συγκεντρώνει και να συντονίζει κεντρικά πόρους, εργαλεία, γνώσεις και δεξιότητες και να διασφαλίζει μια πιο συνεκτική αντίδραση στις φυσικές καταστροφές. Στην Κύπρο, μια πληθώρα κυβερνητικών υπηρεσιών και υπηρεσιών έχουν κάποιο ρόλο να διαδραματίσουν, αλλά δεν συντονίζονται κεντρικά, καταλήγοντας σε σύγχυση και αναποτελεσματικότητα.
Η ΕΕ δημιούργησε το rescEU το 2019 -στην πραγματικότητα ιδρύθηκε από τον Χρήστο Στυλιανίδη- το οποίο παρέχει ένα επιπλέον επίπεδο προστασίας και συντονισμού. Η Κύπρος χρειάζεται ένα κεντρικά συντονισμένο σύστημα πολιτικής προστασίας. Υπάρχει άμεση ανάγκη να συσταθεί ένα συντονιστικό όργανο που θα αναλάβει το έργο της καθοδήγησης όλων των εμπλεκομένων, για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα.
Το χειρότερο σε όλη αυτή την καταστροφή είναι η έλλειψη σχετικών ικανοτήτων στα αρμόδια υπουργεία για τη διαχείριση αυτών των πυρκαγιών. Τα ίδια λάθη επαναλαμβάνονται χρόνο με τον χρόνο.
Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό βασισμένο στην πλήρη γνώση και κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στη δημιουργία συστημάτων, υποδομών και πολιτικών κατάλληλων γι' αυτό το μέλλον. Η Κύπρος πρέπει επειγόντως να προσαρμοστεί.
Ανομβρία
Οι συχνότερες και σοβαρές ξηρασίες έχουν φέρει το σύστημα ύδρευσης της Κύπρου κοντά στην κατάρρευση.
Η βελτίωση της διαχείρισης και των υποδομών των υδάτων, η επαναχρησιμοποίηση του νερού και η αύξηση της αποδοτικότητας της άρδευσης στη γεωργία μπορούν να βοηθήσουν, αλλά δεν είναι αρκετές για να αντισταθμίσουν την κλιματική αλλαγή που προκαλείται από την επιδείνωση των συνθηκών ξηρασίας. Σύμφωνα με τους Financial Times, χρόνια υποεπενδύσεων, κατακερματισμένης χάραξης πολιτικής, εξάρτησης από τις βροχοπτώσεις και έλλειψης μακροπρόθεσμου σχεδιασμού έχουν οδηγήσει το σύστημα ύδρευσης της Κύπρου σχεδόν σε διάσπαση, αναγκάζοντας την αυξανόμενη εξάρτηση από την ακριβή αφαλάτωση. Αλλά αυτό δεν είναι πανάκεια.
Η λειψυδρία θα έπρεπε να είναι αναμενόμενη λόγω της προβλέψιμης επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στην αυξανόμενη συχνότητα και σοβαρότητα της ξηρασίας, αλλά μας βρήκε απροετοίμαστους. Η Κύπρος πληρώνει τώρα ακριβά λόγω αυτής της έλλειψης σχεδιασμού. Η αφαλάτωση είναι μια δαπανηρή λύση, όπως και οι αντιδραστικές και όχι προληπτικές πολιτικές.
Ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός που να λαμβάνει υπόψη την κλιματική αλλαγή είναι ελλιπής και έχει καταστεί επείγων και απαραίτητος, εάν η Κύπρος θέλει να προετοιμαστεί καλύτερα για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των ξηρασιών και της λειψυδρίας αποτελεσματικά και οικονομικά στο μέλλον.
Ενέργεια
Σύμφωνα με τον IEA, η αύξηση της θερμοκρασίας και της ποιότητας ζωής αυξάνει τη ζήτηση για ψύξη παγκοσμίως. Η ψύξη χώρων είναι πλέον η ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή ενεργειακής ζήτησης από τον κτηριακό τομέα, με ετήσια αύξηση σχεδόν 4%, αυξάνοντας την παγκόσμια ζήτηση ενέργειας, ειδικά το καλοκαίρι.
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, λόγω της αυξημένης ψύξης, των ηλεκτρικών οχημάτων και των αναγκών αφαλάτωσης, καθώς και των συχνότερων διακοπών στις ενεργειακές υποδομές.
Η τρέχουσα αντιδραστική προσέγγιση στην πρόκληση, δηλαδή η αναμονή μέχρι την τελευταία στιγμή για δράση, μας έχει φέρει στο χείλος των διακοπών τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις, με τεράστιο κόστος για την οικονομία. Αυτό έχει γίνει ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που επανεμφανίζεται κάθε καλοκαίρι λόγω της έλλειψης μακροπρόθεσμου σχεδιασμού που να λαμβάνει υπόψη τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στη μελλοντική ζήτηση ενέργειας.
Με τις περιοριστικές πρακτικές που διατηρούν υψηλές τις τιμές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, γνωρίζουμε εδώ και 15 χρόνια ότι μόνο η μετάβαση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο φυσικό αέριο θα μειώσει σημαντικά τις τιμές ηλεκτρισμού. Η ολοκλήρωση του έργου εισαγωγής LNG στο Βασιλικό είναι επείγουσα, αλλά εξακολουθεί να είναι σε τέλμα λόγω αναποφασιστικότητας. Οι τελευταίες πληροφορίες υποδηλώνουν ολοκλήρωση έως το 2028/2029. Μια καθυστέρηση 4 ετών ισοδυναμεί με επιπλέον κόστος €2 δισ. ευρώ για τους καταναλωτές. Απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας, καλύτερος σχεδιασμός και επιτάχυνση.
Σχεδιασμός για την κλιματική αλλαγή
Η περιοχή της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε αυξημένες θερμοκρασίες και ξηρασίες. Αυτά αναμένεται να επιδεινωθούν καθώς το κλίμα συνεχίζει να αλλάζει. Τα ακραία φαινόμενα γίνονται η νέα κανονικότητα και πρέπει να προσαρμοστούμε στις αλλαγές που φέρνουν.
Οι επαναλαμβανόμενες ανάγκες για έκτακτα μέτρα στην ύδρευση, την ηλεκτροδότηση και την πυρόσβεση καταδεικνύουν πλήρη έλλειψη σχεδιασμού και προετοιμασίας.
Τα πανεπιστήμια και τα ινστιτούτα μας διεξάγουν εξαιρετική έρευνα σχετικά με τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στην Ανατολική Μεσόγειο και την Κύπρο. Πρέπει να αξιοποιήσουμε αυτά τα στοιχεία για να αναπτύξουμε στοχευμένες, ρεαλιστικές και βιώσιμες πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Είναι άμεσα διαθέσιμα.
Οι Κύπριοι δεν αρκούνται πλέον σε επιφανειακά λόγια: απαιτούν δράση, σαφή σχέδια, σοβαρότητα και πάνω απ' όλα, υπευθυνότητα.
Απροετοίμαστοι, χωρίς μακροπρόθεσμα σχέδια, προχωράμε αντιδραστικά, στο έλεος των περιστάσεων. Η Κύπρος χρειάζεται μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς για την κλιματική αλλαγή.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
