Του Ηλία Ηλιάδη
Πριν από μερικές εβδομάδες διεξάχθηκαν οι προεδρικές εκλογές στη Βολιβία. Είναι ακόμη άγνωστο ποιος θα είναι ο νέος Πρόεδρος διότι θα χρειαστεί επαναληπτικός γύρος εκλογών τον Οκτώβρη. Οι δύο τελικοί υποψήφιοι είναι ο Ροντρίγο Πας, γιος του πρώην Προέδρου Χάιμε Πας Σαμόρα, και ο Χόρχε Τούτο Κιρόγα, πρώην Πρόεδρος. Και οι δύο βρίσκονται σε ένα πολιτικό φάσμα που κυμαίνεται από τη Δεξιά έως την Κεντροδεξιά. Επομένως, αυτό είναι το τέλος του καθεστώτος του Κινήματος Προς τον Σοσιαλισμό (MAS), του αριστερού πολιτικού σχηματισμού με επικεφαλής τον Έβο Μοράλες, έναν πρώην ηγέτη καλλιεργητών κοκαΐνης, ο οποίος διετέλεσε τρεις φορές Πρόεδρος της χώρας από το 2006 μέχρι το 2019. Ο Έβο Μοράλες παραιτήθηκε από την προεδρία της Βολιβίας το 2019, καταγγέλλοντας ένα «αστικό, πολιτικό και αστυνομικό» πραξικόπημα εναντίον του. Από τότε ο Μοράλες και ο Λουίς Άρσε, που τον διαδέχθηκε, ακολούθησαν χωριστούς δρόμους. Μετά την παραίτηση του Μοράλες, η πρόεδρος του Κογκρέσου, Ζιανίν Άνιες, διορίστηκε προσωρινή Πρόεδρος και προκήρυξε νέες προεδρικές εκλογές το 2020, στις οποίες εξελέγη ο Λουίς Άρσε. Στο μεταξύ, οι διαπραγματεύσεις για την εκμετάλλευση και τη βιομηχανοποίηση των τεράστιων αποθεμάτων λιθίου στη χώρα παρέμειναν σε αδιέξοδο όταν η κυβέρνηση του Άρσε έμεινε εξουθενωμένη με τις εσωτερικές προστριβές του MAS. Συνολικά, η κυβέρνηση της Αριστεράς θα έχει διαρκέσει σχεδόν 20 χρόνια (2006-2025) στο τέλος της θητείας του Λουίς Άρσε.
Πώς όμως ένα καθεστώς που κέρδισε την προεδρία της Βολιβίας τέσσερις συνεχόμενες φορές, με πολύ μεγάλη διαφορά νίκης, έφτασε στο άδοξο τέλος του; Για πολλούς η απάντηση είναι απλή. Αποδίδουν το αρνητικό αποτέλεσμα σε εσωτερικές διαμάχες μεταξύ του Προέδρου Άρσε και του πρώην Προέδρου Μοράλες και στην έλλειψη συντονισμού για την ανάδειξη ενός ενιαίου υποψηφίου, που θα εκπροσωπούσε τα συμφέροντα του κινήματός. Ωστόσο, αυτή η απάντηση είναι ελλιπής επειδή δεν ήταν στην πραγματικότητα μια διαίρεση των αριστερών ψηφοφόρων, που επέτρεψε στους υποψηφίους της αντιπολίτευσης να θριαμβεύσουν. Οι υποψήφιοι ιδεολογικά ευθυγραμμισμένοι με το MAS, ο Ανδρόνικο Ροδρίγες (ηγέτης των καλλιεργητών της κοκαΐνης) και ο Εδουάρδο Καστίλιο (επίσημος υποψήφιος του MAS), τερμάτισαν τέταρτος και έκτος αντίστοιχα στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Δεν κατάφεραν, δηλαδή, να συγκεντρώσουν και οι δύο μαζί πάνω από το 12% των ψήφων. Ήταν μια οδυνηρή κατάρρευση, μακριά από τα επίπεδα πάνω από το 50% με τα οποία είχαν εκλεγεί οι τέσσερις προηγούμενες κυβερνήσεις του MAS, κερδίζοντας πάντα από τον πρώτο γύρο.
Μια ερμηνεία γι' αυτά τα άθλια αποτελέσματα έχει να κάνει με την εξάντληση ενός οικονομικού μοντέλου, που έδειχνε σαφή εικόνα εξάντλησης. Οι Βολιβιανοί αποφάσισαν να υποστηρίξουν υποψηφίους, που προσέφεραν αναπροσαρμογή του οικονομικού μοντέλου σύμφωνα με τα νέα παγκόσμια δεδομένα, και πρότειναν την επιστροφή στην οικονομική σταθερότητα στις προεκλογικές τους διακηρύξεις. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το μέγεθος της φθοράς στις μακροοικονομικές συνθήκες της Βολιβίας, που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία για τον Ιούλη του 2025, ο ετήσιος πληθωρισμός στη Βολιβία είχε φθάσει ήδη στο 25%. Η οικονομική σταθερότητα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της υποστήριξης των ψηφοφόρων, ενώ μια δημοφιλής ηγεσία με ελκυστικές προτάσεις, αλλά μη βιώσιμο πρόγραμμα, δεν αρκεί χωρίς να παράγει οικονομική σταθερότητα και ευημερία.
Η Βολιβία βρίσκεται στην πρώτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης σε αποθέματα λιθίου με 23 εκατομμύρια τόνους, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Γεωλογικής Υπηρεσίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Με άλλα λόγια, κατέχει το ένα τέταρτο του συνόλου του λιθίου, που είναι γνωστό μέχρι σήμερα παγκόσμια, Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι είναι πολλοί οι παράγοντες που έχουν συμβάλει στην αποτυχία της Βολιβίας να αξιοποιήσει τον ορυκτό της πλούτο. Οι πλέον σημαντικοί είναι οι ατέλειες στη διαχείριση των ορυκτών, η έλλειψη τεχνολογίας και τεχνικά καταρτισμένων ειδικών για τη λήψη αποφάσεων, η απουσία διαφάνειας στις διαδικασίες υποβολής προσφορών, η πολιτική πόλωση μαζί με τη γεωγραφική απομόνωση μιας χώρας, που δεν έχει άμεση πρόσβαση σε λιμάνια για την εξαγωγή των προϊόντων της, αλλά πρέπει να διασχίσει έδαφος του Περού.
Για χρόνια ήταν ζωντανό το αφήγημα ότι η Βολιβία θα γινόταν η «Σαουδική Αραβία του λιθίου», αλλά μέχρι σήμερα απέχει πολύ από αυτό το επίτευγμα. Οι Πρόεδροι Έβο Μοράλες και Λουίς Άρσε έχουν κατηγορήσει ο ένας τον άλλον για τις δυσκολίες στην επίτευξη εμπορικών συμφωνιών με ξένες εταιρείες, που θα επέτρεπαν την εξόρυξη και τη βιομηχανοποίηση του πολύτιμου ορυκτού και έχουν καταγγείλει την παρέμβαση πολυεθνικών εταιρειών, που προσπαθούσαν να επωφεληθούν εξάγοντάς το από τη χώρα ως πρώτη ύλη χωρίς προστιθέμενη αξία. Ο Άρσε ήταν υπουργός Οικονομικών για το μεγαλύτερο μέρος της προεδρίας του Έβο Μοράλες, μέχρι που ο Μοράλες παραιτήθηκε ξαφνικά, στα τέλη του 2019, όταν ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων του ζήτησε να εγκαταλείψει την προεδρία κατά τη διάρκεια μιας έντονης πολιτικής κρίσης. Στα 13 χρόνια που ο Μοράλες ήταν Πρόεδρος, και τα πέντε χρόνια από τότε που ο Άρσε ανέλαβε τα ηνία της χώρας, οι πολιτικές για το λίθιο έχουν αποτύχει. Και οι δύο ηγέτες, ωστόσο, έχουν κατηγορήσει πολλές φορές την αντιπολίτευση ότι παρεμπόδιζε την εφαρμογή των σχεδίων τους.
Ο Σέρχιο Μεδινασέλι, ειδικός σύμβουλος δημόσιας πολιτικής για την εξόρυξη του λιθίου και συγγραφέας του βιβλίου «Βολιβία και το Λίθιο: Οικονομικές Πραγματικότητες», που κυκλοφόρησε φέτος, υποστηρίζει ότι έχουν γίνει «πολυάριθμα σφάλματα» στον τρόπο διαχείρισης αυτού του ζωτικού πόρου. Υπάρχουν εμφανή τεχνικά σφάλματα, για παράδειγμα, στην εγκατάσταση του πρώτου βιομηχανικού εργοστασίου ανθρακικού λιθίου. Ο Μεδινασέλι υποστηρίζει ότι ένα δισεκατομμύριο δολάρια ΗΠΑ σπαταλήθηκαν σε ένα μη βιώσιμο έργο, με το πρόσχημα της διατήρησης της «τεχνολογικής κυριαρχίας» στη χώρα με εθνικά κεφάλαια κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Έβο Μοράλες. «Αυτό οδήγησε σε μια τεχνική, ιδεολογική, πολιτική και οικονομική αποτυχία», ισχυρίζεται ο Μεδινασέλι. Θα μπορέσει άραγε ο νέος Πρόεδρος που θα εκλεγεί τον Οκτώβριο να αξιοποιήσει επιτέλους αυτόν τον τεράστιο ορυκτό πλούτο;
*Πρέσβη ε.τ.
