Σήμερα, υπάρχουν περισσότεροι από ποτέ Ελλαδίτες και Ελληνοκύπριοι που γνωρίζουν ή διαισθάνονται όχι μόνο τι είναι η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ, αλλά και τι πρέπει να γίνει για να καθοριστεί η ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου, και των υπολοίπων χωρών της περιοχής.
Στο ερώτημα «τότε γιατί οι ηγεσίες δεν προχωρούν;» η απάντηση είναι ότι μάλλον νιώθουν υποψήφιοι «καιόμενοι» στην πυρά των ακραίων εθνικολαϊκιστών. Το αποτέλεσμα όμως είναι να απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από την πραγματικότητα. Ο Βελόπουλος και το ΕΛΑΜ δεν είναι η πραγματικότητα. Τους κάνουν πραγματικότητα οι φοβίες, η σιωπή μας, το «άσε καλύτερα, μην τα βάλουμε με τους τρελούς, μετά βλέπουμε…».
Οι ορθολογιστές δεν χάνουν επειδή κυριάρχησε το αλλοπρόσαλλο και η ακρότητα. Χάνουν επειδή θεωρούν «φρόνιμο» να σιωπούν απέναντι στον παραλογισμό!
Στα όρια
Όμως, ο κόμπος έχει φτάσει προ πολλού στο χτένι. Μια σειρά από απανωτές εξελίξεις δημιουργούν το αίσθημα του «τίποτε δεν προχωρά», την αίσθηση του αδιεξόδου. Τα ίδια ανοιχτά προβλήματα δημιουργούν πια όλο και περισσότερα αδιέξοδα:
• Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Παρά την ελπιδοφόρα πολιτική των τελευταίων δύο χρόνων, και την πρόοδο που επέφεραν τα «ήρεμα νερά», αποδεικνύεται ότι, όταν δεν αντιμετωπίζεις στην ώρα της την καρδιά ενός προβλήματος, όχι μόνο αυτό κακοφορμίζει αλλά μετά είναι και πολύ δυσκολότερο να προχωρήσεις.
Με τη σαρωτική επανεκλογή του πριν από δύο χρόνια, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε μια μεγάλη ευκαιρία: Να διαπαιδαγωγήσει με άμεσες παρεμβάσεις την εσωτερική κοινή γνώμη και να αναλάβει διπλωματικές πρωτοβουλίες ώστε το τρένο της Χάγης να ξαναμπεί στις ράγιες. Τελικά, έκανε μεν σωστές κινήσεις -με πρώτη και καλύτερη την αντικατάσταση του Δένδια από τον Γεραπετρίτη στη θέση του υπουργού Εξωτερικών- αλλά έμεινε στα στοιχειώδη. Ο φόβος κυρίως της εσωτερικής αντιπολίτευσης (Σαμαράς, Καραμανλικοί, Δένδιας κ.λπ.) τον εμπόδισε να απευθυνθεί ρεαλιστικά και με σχέδιο-όραμα στην κοινωνία, καθώς και να αναβιώσει την πολιτική Σημίτη που οδηγούσε στη Χάγη.
Αποτέλεσμα: Ακόμη και για το καλώδιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης (Interconnector) τα πράγματα δεν μπορούν να πάνε παρακάτω χωρίς τον κίνδυνο της έντασης με την Τουρκία. Το θέμα δεν είναι αν η Τουρκία έχει άδικο να αντιδρά. Το θέμα είναι ότι ο κόμπος στα ελληνοτουρκικά έφτασε στο χτένι. Όχι καλώδιο, ακόμη και κλωστή να ξετυλίξουμε θα είμαστε αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο επεισοδίου.
Κακώς θεωρούμε ότι τα προβλήματα στα ελληνοτουρκικά μένουν στάσιμα. Τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, τα άλυτα αυτά προβλήματα σήμαιναν Χ δυσάρεστα αποτελέσματα. Με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα στην Ανατολική Μεσόγειο σήμερα (κηρύξεις ή «συμφωνίες» για ΑΟΖ, έρευνες για φυσικό αέριο, μεταναστευτικές ροές, πόλεμοι στην περιοχή) τα ίδια άλυτα προβλήματα σημαίνουν ζητήματα Χ επί 10. Και αυτά τα προβλήματα δεν λύνονται με καταθέσεις χαρτών μαξιμαλιστικού περιεχομένου.
• Κυπριακό: Όταν δεν τολμάς να αντιμετωπίσεις κατάματα ένα πρόβλημα, όσο και να το κολοκυνθίζεις, αυτό θα έρχεται και θα σε βρίσκει σε κάθε βήμα. Πολύ περισσότερο όταν νομίζεις πως μπορείς να αντισταθμίσεις τον χαρακτηρισμό «κράτους με αστερίσκο» με ανούσιες τριμερείς, με «Αμάλθειες», με καλοπιάσματα του Ισραήλ κ.λπ. Το Ισραήλ βρίσκεται ήδη σε φάση αναζήτησης modus vivendi με την Τουρκία, ενώ η Αίγυπτος ήδη το έχει βρει (γι’ αυτό και ούτε λόγος για τριμερή συμφωνία με Ελλάδα και Κύπρο για ΑΟΖ).
Κι εδώ η πραγματικότητα ότι ο κόμπος έφτασε στο χτένι είναι περισσότερο από προφανής. Και δεν μιλάμε πια μόνο για το κλασικό ότι επί του εδάφους εδραιώνεται η διχοτόμηση μέρα με τη μέρα. Το ίδιο άλυτο πρόβλημα προκαλεί σήμερα πολλαπλάσια ζητήματα. Σε σημείο που δεν μπορεί να δημιουργηθεί ένα κοινό φωτοβολταϊκό πάρκο ή να ανοίξουν δύο οδοφράγματα. Εφόσον μάλιστα ακολουθεί κανείς λογικές της εποχής Τάσου Παπαδόπουλου, θα μας βρει ο Ιούλιος με μοναδική μας έγνοια να αποτρέψουμε τον διορισμό Ολγκίν.
Όμως, μπροστά στη νέα πραγματικότητα, δεν μπορεί να σταθεί ούτε η διπλωματική τακτική της ακινησίας μέσω «κινητικότητας». Αυτά ήταν φόρμουλες Τ. Παπαδόπουλου (και Ν. Αναστασιάδη 2018-2020). Δεν λειτουργούν σήμερα. Όχι μόνο επειδή δεν ξεγελούν κανένα πια, αλλά και επειδή μέσα στις νέες συνθήκες και πραγματικότητες δεν παράγουν ούτε το επιθυμητό εικονικό αποτέλεσμα.
Το λειτουργικό κράτος
Τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, το να μην έχεις λειτουργικό κράτος δεν ήταν το τέλος του κόσμου. Μπορούσες εξάλλου να το κρύβεις σχετικά εύκολα. Σήμερα, με τη διάδοση της πληροφορίας και τα ΜΚΔ, δεν κρύβεται. Ίσα-ίσα η απουσία του γίνεται όλο και πιο συνθλιπτική και παραλυτική.
• Στην Κύπρο, αυτό το αίσθημα είναι ιδιαίτερα έντονο, κυρίως τα τελευταία δύο χρόνια. Ο λόγος δεν είναι ότι ο Ν. Χριστοδουλίδης είναι χειρότερος από τον Ν. Αναστασιάδη. Υπάρχουν δύο άλλοι λόγοι που είναι καθοριστικοί:
• Το δίχτυ προστασίας που παρέχει ένας αριθμός «φίλιων» ΜΜΕ, λόγω της νέας πραγματικότητας είναι σήμερα πολύ πιο αραιό και ασθενές από ό,τι στο παρελθόν.
• Η πλειονότητα των μελών του Υπουργικού Συμβουλίου εμφανίζεται μη ικανή να κλείνει έστω κάποιες «τρύπες» που δημιουργεί η απουσία ισχυρών θεσμών. Οι περισσότεροι κινούνται μεταξύ άγνοιας της πραγματικότητας ή αφέλειας, και αδυναμίας να μάθουν!
Το αποτέλεσμα είναι να βγάζει μάτι η απουσία κράτους και η αδυναμία εφαρμογής των νόμων. Το βιώνουμε όλοι καθημερινά.
• Στην Ελλάδα, η αλήθεια είναι ότι εδώ και κάποια χρόνια παρατηρείται πρόοδος στη λειτουργία του κράτους - βοήθησε και η σημαντική αλλαγή με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Όμως και πάλι δεν είναι αρκετή. Όχι σε σύγκριση με το ιδεατό, αλλά σε σύγκριση με τους ρυθμούς αλλαγής της πραγματικότητας. Όταν όλα τρέχουν με 100, το να αυξήσεις την ταχύτητά σου από τα 60 στα 80 δεν σημαίνει αντικειμενική πρόοδος. Κάθε μέρα εξακολουθείς να χάνεις έδαφος.
Εδώ το πρόβλημα είναι και χρόνιο και πολυσύνθετο. Τα τεράστια συμφέροντα και οι μόνιμες συνθήκες διαπλοκής πατούν διαρκώς ένα φρένο στις προσπάθειες. Αλλά είναι και η επιβίωση ενός εκατονταετούς εθνικού διχασμού, η οποία καθηλώνει το πολιτικό σύστημα σε παρωχημένους και παραλυτικούς ρόλους.
Αν σκεφτούμε τις χιλιάδες εργατοώρες που σπατάλησε σχεδόν το σύνολο του πολιτικού προσωπικού της Ελλάδας αντιδικώντας για τα Τέμπη -πάντα μπροστά στις κάμερες…- μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι αν τις δαπανούσε για τη βελτίωση των σιδηροδρόμων, σήμερα η Ελλάδα θα είχε το πιο σύγχρονο δίκτυο. Για το στήσιμο λειτουργικού κράτους δεν χρειάζεσαι μόνο ικανές κυβερνήσεις. Χρειάζεσαι και αντιπολίτευση που να έχει ξεφύγει από την ηλικία της παιδικής χαράς.
Γενικά, σε Κύπρο και Ελλάδα, είναι θέμα κυριολεκτικής επιβίωσης το να δούμε τα προβλήματα κατάματα. Και προπάντων να συνειδητοποιήσουμε ότι η πραγματικότητα άλλαξε δραματικά, με αποτέλεσμα η περίοδος χάριτος να έχει ήδη λήξει. Είτε δρομολογούμε τη λύση των μεγάλων ζητημάτων, εσωτερικών και εξωτερικών, είτε αυτά θα μας καταπιούν.
• … με τις λαμπρατζιές (1): Καλώς σεβάστηκε το καταστατικό ο Μαρίνος Σιζόπουλος και δεν επαναδιεκδικεί την ηγεσία της ΕΔΕΚ. Όμως, αν δεις τα πράγματα από λίγη απόσταση, είναι λίγο παράδοξο το όλο σκηνικό: Αγωνίστηκε να τους διώξει όλους για να μείνει μόνος και αδιαμφισβήτητος, και τελικά φεύγει κι ο ίδιος! Εκτός κι αν δεν φεύγει πραγματικά. Ή, εκτός κι αν το καράβι πράγματι βυθίζεται…
• … με τις λαμπρατζιές (2): Είμαστε μικροί μεν, αλλά θα έπρεπε να κρατάμε στοιχειωδώς κάποια ηθικά κριτήρια. Τα κρατικά συμφέροντα κατανοητά, αλλά δεν είναι απαραίτητο να δίνουμε σανίδα σωτηρίας στον κάθε διεφθαρμένο ηγέτη. Δεν μας έφτανε ο Νετανιάχου, τώρα στηρίζουμε με επισκέψεις και δηλώσεις τον Πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάντερ Βούτσιτς. Όταν είναι διεθνώς απομονωμένος (με εξαίρεση τον Πούτιν) και οι Σέρβοι είναι στους δρόμους για τη διαφθορά του.
• … με τις λαμπρατζιές (3): Σιωπή της πολιτικής ηγεσίας και του κράτους για το θέμα της λαμπρατζιάς στη Λακατάμια. Βουβαμάρα μπροστά στον χαρακτηρισμό του Πρωθυπουργού της Ελλάδας και του ευρωβουλευτή Γ. Γεωργίου ως «προδοτών», και στο κάψιμο φωτογραφιών τους. Με εξαίρεση τον ίδιο τον Γ. Γεωργίου και το ΑΚΕΛ (που έβγαλε ανακοίνωση μόνο για τον Κύπριο ευρωβουλευτή). Ανάλογα και με το κάψιμο συμβόλων των ΛΟΑΤΚΙ στη Λεμεσό. Η δικαιολογία ότι είναι «πελλοκοπελλούθκια» είναι απολίτικη προσέγγιση· ενώ η στάση του υπόλοιπου πολιτικού κόσμου, του στυλ «εφόσον δεν καίνε δικούς μας σιωπούμε», είναι εν τέλει ανήθικη. Περιέργως, αυτά τα δύο ακριβώς συνέβαιναν και με το κάψιμο φωτογραφιών Γερμανών πολιτικών και συμβόλων των ομοφυλοφίλων από τους ναζί, το 1929. Και το 1934 οι ναζί έγιναν κυβέρνηση.
