Ο βασιλιάς Όθωνας, γιος του ελληνολάτρη βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου του Α’, ανέβηκε στον θρόνο της Ελλάδας με χίλια όνειρα. Φόρεσε γρήγορα τη φουστανέλα, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Ο ονειροπόλος βασιλιάς είχε πολλά ελαττώματα, με κυριότερο την αναποφασιστικότητα. Παρά τις πολλές γκάφες και τα ασυγχώρητα λάθη όμως, κατάφερε να επιβιώσει στον θρόνο για τριάντα περίπου χρόνια. Αυτό που του διασφάλισε την επιβίωση ήταν η συμβατότητά του με την κάθε λογής παλαβομάρα των Ελλήνων.
Για παράδειγμα, ασπάστηκε ένθερμα τη Μεγάλη Ιδέα και ετοιμαζόταν να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, όταν ακόμη η καταχρεωμένη μικροσκοπική Ελλάδα δεν είχε παρά τρεις χιλιάδες στρατιώτες, και δεν διέθετε καν δρόμους - μόνο μονοπάτια.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1850, τα σχολεία και το πανεπιστήμιο άρχισαν να βγάζουν όλο και περισσότερους εγγράμματους. Επίσης, για διεθνείς λόγους, η επιρροή των τριών προστάτιδων δυνάμεων μειώθηκε, νέες ιδεολογίες και νέα κόμματα εμφανίστηκαν, νέοι διανοούμενοι και πολιτικοί μπήκαν στην κονίστρα. Μέσα στο νέο σκηνικό, δεν άντεξε παρά δυο-τρία χρόνια. Το 1862, διωγμένος από τον πολιτικό κόσμο και τον έξαλλο λαό, έφυγε κακήν κακώς από την Ελλάδα.
Η Ελλάδα του 1860 δεν ήταν δα και τόσο διαφορετική από εκείνη που είχε παραλάβει. Απλώς λίγο… Η διαφορά είναι ότι η ανεπαίσθητη αλλαγή πέρασε την οριακή γραμμή ανάμεσα στη συμβατότητα και την ασυμβατότητα. Είχε κάνει του κόσμου τις βλακείες, αλλά ενόσω η παρουσία του ήταν συμβατή με τις γενικότερες συνθήκες, επιβίωνε. Μόλις οι συνθήκες άλλαξαν έστω και λίγο, βρέθηκε πέρα από τη γραμμή της συμβατότητας και έπεσε στον γκρεμό.
Εντός γραμμής
Ενόσω η δυσαρέσκεια των πολιτών στην Κύπρο δεν ξεπερνά τη γραμμή της συμβατότητας, τότε δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι ουσιαστικά.
Για παράδειγμα, από τη στιγμή που το πόρισμα για τους Takata απαλλάσσει από κάθε ευθύνη τον νυν υπουργό Συγκοινωνιών, τότε η επιτροπή παραμένει εντός ορίων συμβατότητας. Κανένα ουσιώδες μήνυμα. Αν τελικά ο Γενικός Εισαγγελέας αποφασίσει να μην ασκηθούν διώξεις, ή να ασκηθούν πολύ περιορισμένες, τότε το σύστημα μπορεί να αισθάνεται απολύτως ασφαλές.
Η συμβατότητα των εξουσιών με την κοινωνία δεν εξαρτάται μόνο από τις εξουσίες και τα παρακλάδια τους. Εξαρτάται κυρίως από την ίδια την κοινωνία.
Παράδειγμα: Κατά τις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, η κοινωνία εκδήλωσε τη δυσαρέσκειά της με (α) αποχή από τις εκλογές, (β) δίνοντας «ψήφο διαμαρτυρίας» στο ΕΛΑΜ και στον Φειδία Παναγιώτου. Αυτές οι επιλογές όμως, κρατούν την κοινωνία εντός του πλαισίου της συμβατότητας με τις εξουσίες. Ούτε η μία, ούτε η άλλη επιλογή ώθησαν σε ουσιώδεις αλλαγές. Αντίθετα, βοηθούν τις εξουσίες να παραμένουν εντός πλαισίου συμβατότητας, αφού εμπλουτίζουν το μενού με «εναλλακτικές επιλογές» (ακραίου εθνικολαϊκισμού, πολιτικής ελαφρότητας, και «εναλλακτικής αντισυμβατικότητας»).
Με αυτό τον τρόπο, ιδιαίτερα σε ένα συγκεντρωτικό προεδρικό σύστημα, δεν υπάρχει πιθανότητα να αισθανθεί οποιαδήποτε εξουσία ότι πλησιάζει στον γκρεμό, και άρα να κάνει σοβαρές διορθωτικές αλλαγές.
Η εκτόνωση
Οι περισσότερες επιλογές διαμαρτυρίας της κοινωνίας τα τελευταία χρόνια όχι μόνο δεν δημιουργούν προϋποθέσεις ουσιαστικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, αλλά λειτουργούν και ως δίοδοι εκτόνωσης της δυσαρέσκειας.
Η Κομισιόν υποχρέωσε την προηγούμενη κυβέρνηση να τερματίσει το πρόγραμμα των «χρυσών» διαβατηρίων. Η κοινωνική διαμαρτυρία για το βίντεο του Αλ Τζαζίρα, επειδή δεν είχε ένα συγκεκριμένο πολιτικό αίτημα, απλώς εκτόνωσε τη δυσαρέσκεια. Μόλις καταλάγιασε ο κουρνιαχτός, τα ηνία έλαβε σιωπηλά ο θεσμός της «χρυσής» βίζας. Το μόνο «μήνυμα» που εισέπραξε η εκτελεστική εξουσία από το τυφλό ξέσπασμα (χωρίς πολιτικό αίτημα) είναι ότι θα πρέπει να λειτουργεί πιο σιωπηλά σε τέτοια ζητήματα.
Παρόμοιο αποτέλεσμα παράγουν και άλλες μορφές έκφρασης της βούλησης της κοινωνίας. Τα τελευταία χρόνια, οι δημοσκοπήσεις επαγγελματικών εταιρειών παράγουν -χωρίς να είναι αυτός ο στόχος τους- μηνύματα δυσαρέσκειας της κοινωνίας. Π.χ. χαμηλή δημοτικότητα του Προέδρου, χαμηλά ποσοστά ψήφου στα παραδοσιακά κόμματα. Τα μηνύματα αυτά όμως είναι πολιτικά «τυφλά»: Δεν δίνουν για παράδειγμα στον ΔΗΣΥ το μήνυμα «αν δεν ασκήσετε ουσιαστική αντιπολίτευση δεν θα σας ξαναψηφίσω». Αντίθετα, δίνουν το μήνυμα «αν δεν γίνεις πιο εθνικολαϊκιστής θα ψηφίσω ΕΛΑΜ». Παρομοίως, στο ΑΚΕΛ, στο ΔΗΚΟ και στην ΕΔΕΚ δίνουν το μήνυμα «αν δεν αποκτήσετε πιο καταγγελτικό λόγο, θα ψηφίσω Οδυσσέα».
Έτσι, τα μηνύματα της κοινωνίας δεν εμπεριέχουν αιτήματα πολιτικής πράξης και μεταρρυθμίσεων, αλλά απλής αλλαγής του επικοινωνιακού λόγου. Όχι «πάρτε τολμηρές αποφάσεις στο Κυπριακό», αλλά «καταγγέλλετε πιο τσιριχτά την Τουρκία». Όχι «ενισχύστε τους θεσμούς ελέγχου και ισορροπιών -όπως την Αρχή κατά της Διαφθοράς- για να περιοριστεί η διαφθορά», αλλά «να καταγγέλλετε τη διαφθορά με περισσότερους ολοφυρμούς».
Το πραγματικό «αίτημα»
Επομένως, άλλο το τι νομίζουμε ως πολίτες ότι εκπέμπουμε με την τυφλή και απολίτικη δυσαρέσκειά μας, και άλλο το τι πραγματικά εισπράττουν οι εξουσίες:
O Πρόεδρος και οι υπουργοί εισπράττουν το μήνυμα ότι πρέπει απλώς να βελτιώσουν την εικόνα τους με ακόμη πιο συχνές δηλώσεις.
Επίσης, ο Ν. Χριστοδουλίδης εισπράττει το μήνυμα ότι η κοινωνία πάει προς τα ακροδεξιά, άρα συνεννοείται με το ΕΛΑΜ και μιλά για «εμφύλιους σπαραγμούς».
Τα κόμματα εισπράττουν το μήνυμα ότι η κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για την ουσία, ούτε και θέλει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και προτάσεις. Απλώς πιο ήπιο λόγο («να μην τσακώνονται») και πιο φωναχτή καταδίκη της τουρκικής αδιαλλαξίας.
Οι θεσμοί και οι υπηρεσίες εκλαμβάνουν τη δυσαρέσκεια της κοινωνίας ως απλή γκρίνια, χωρίς αρχή μέση και τέλος, χωρίς διοικητικό αίτημα. Επομένως, στόχος τους είναι η υπομονή, μέχρι να καταλαγιάσει η τυφλή γκρίνια. Είτε είναι για την ανεπάρκεια με τους Takata, είτε είναι για τη διοικητική αναποτελεσματικότητα ή τη διαφθορά. Μέχρι το επόμενο κρούσμα. Έτσι, θεωρούν ως κανονικότητα το εκάστοτε μεσοδιάστημα, χωρίς αυτοδιορθωτική δυναμική.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν δημιουργούνται συνθήκες ασυμβατότητας ανάμεσα στα θέλω της κοινωνίας και στις εξουσίες.
Οι εξωτερικές δυναμικές
Οι διεθνείς και περιφερειακές εξελίξεις δεν είναι αρκετές για να πείσουν τα κόμματα να ανασκουμπωθούν και να αναπροσαρμόσουν την οπτική τους -πράγμα εξαιρετικά επείγον- από τη στιγμή που το μήνυμα από την κοινωνία είναι ασθενές και συμβατό με αυτό που είναι τώρα τα κόμματα.
Για παράδειγμα, }όλα τα κόμματα έχουν σκελετούς στην ντουλάπα τους. Κανένα δεν αισθάνεται την πίεση έστω να αναγνωρίσει τα λάθη και τις κακοδαιμονίες του. Ο ΔΗΣΥ δεν νιώθει την ανάγκη να αποστασιοποιηθεί από το άγος Αναστασιάδη για τα εσωτερικά και το Κραν Μοντανά, το ΑΚΕΛ δεν αισθάνεται την ανάγκη να κάνει αυτοκριτική για το 2004 και το 2010, ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ μια χαρά παντρεύουν το «όχι» με το «ναι» Χριστοδουλίδη στη ΔΔΟ.
Ακόμη χειρότερα, όταν ΗΠΑ, Ισραήλ, Ρωσία, βολεύονται με τη μισή Κύπρο ως Κυπριακή Δημοκρατία, καμιά ανάγκη ή πίεση δεν νιώθει η ηγεσία μας να σταματήσει να προσποιείται ότι θέλει λύση και στην πράξη να μην κάνει οτιδήποτε θα τη διευκόλυνε. Όταν, και από έξω και από μέσα, το μήνυμα είναι «δεν μας ενοχλεί να μείνουν τα πράγματα όπως είναι», ποιος και γιατί θα φέρει αλλαγή στο σκηνικό;
Γενικώς, ο βασιλεύς μας ο Όθων θα παραμείνει στον θρόνο του για πολλά χρόνια ακόμη…
… με τους μακροχρόνιους παγετώνες (1): Τα φαινόμενα ίσως απατούν. Οι συνταρακτικές γεωπολιτικές εξελίξεις οδηγούν πολλούς κόμπους στην περιοχή μας στο χτένι. Από τα παίγνια επιρροής και ελέγχου χωρών, μέχρι τις ΑΟΖ, όλα ένα κουβάρι. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το άλυτο Κυπριακό είτε θα γίνει σημαντικό μέρος της ευρύτερης αστάθειας, είτε θα λυθεί. Αυτά βλέπει ο Γκουτέρες και επιμένει να κρατά ζωντανή τη διαδικασία. Ξέρει πως ο κυπριακός κόμπος -ανεξάρτητα από τη βούλησή μας- φτάνει σύντομα στο χτένι.
… με τους μακροχρόνιους παγετώνες (2): Το άσχημο είναι ότι εμείς ακόμη δεν συνειδητοποιήσαμε τι μας συμβαίνει. Αντί η πολιτική μας ηγεσία να συμμαζευτεί και να καθίσει κάτω να δει στα σοβαρά τα πράγματα, και να εμπλέξει και την κοινωνία σε μια σοβαρή συζήτηση, περί άλλα τυρβάζει. Για παράδειγμα, επιδιώκει πράγματι δύο κράτη η Τουρκία; Όχι! Ο στόχος της είναι η ουδετεροποίηση της Κύπρου, να μην της είναι πρόβλημα. Πώς πετυχαίνουμε τη λιγότερη δυνατή ουδετεροποίηση και επιρροή της; Με αποκεντρωμένη, συμβατική, ή συγκεντρωτική ομοσπονδία; Αντί αυτού ακόμη μιλάμε για τους 650 Τούρκους στρατιώτες που θα μείνουν μετά τη λύση…
… με τους μακροχρόνιους παγετώνες (3): Γι’ αυτό και βρίσκουν πεδίο οι κάθε λογής «έξυπνοι» με τα τσιτάτα, να μας κουνούν το δάχτυλο. Ο κομισάριος, εκ περιτροπής σύμβουλος όλων των κομμάτων της άρνησης και του Προεδρικού, να μιλά ακόμη για «συνεχείς υποχωρήσεις μας» και για «νεναίκους», και ο εκτός φυλακής ανταποκριτής του Μενέντες να βρίζει πανεπιστημιακούς, ανθρώπους που μας έβαλαν στην ΕΕ. Ελλείψει καραβιών, οι ψαρόβαρκες κάνουν αισθητή την παρουσία τους.
