Με θερμά, αλλά μετρημένα λόγια ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έστειλε συγχαρητήριο μήνυμα στον Τουφάν Ερχιουρμάν για την εκλογή του στην ηγεσία της τ/κ Κοινότητας. Μια νέα συγκυρία διαμορφώνεται για το ξεχασμένο στο χρονοντούλαπο Κυπριακό. Το καίριο ερώτημα είναι: μπορεί να αξιοποιηθεί ή θα καταστραφεί κι αυτή όπως συνέβη στο παρελθόν;
Με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα που παραμένουν πολύπλοκα, ακόμα και μετά την εκλογή Ερχιουρμάν, δεν πρέπει να αναμένονται γρήγορα εξελίξεις. Ωστόσο, είναι πολύ αναγκαίο να φανεί κατά πόσον ο ΟΗΕ θα καταφέρει να καθορίσει έναν χάρτη πορείας για αναστροφής της διχοτομικής κατάστασης. Κι αυτό φαίνεται πολύ δύσκολο. Οι ηγεσίες των Κυπρίων αξιολογούνται, όχι από το τι διακηρυκτικά λένε, αλλά από το τι κάνουν: πώς προετοιμάζουν το έδαφος, ποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνουν, τι κλίμα δημιουργούν μεταξύ τους και πώς χειρίζονται την εξουθενωμένη κοινή γνώμη τους.
Σημάδια
Τα σημάδια για χρόνια δεν είναι καθόλου καλά. Ορισμένοι δεν αισθάνονται κάποια σπουδή, κι ας πέρασαν 50 χρόνια! Ο Χριστοδουλίδης τηλεφώνησε του Ερχιουρμάν, αλλά αυτός άργησε να του επιστρέψει την κλήση που έμεινε κι αυτή αναπάντητη. Ύστερα από 10 ημέρες κατάφεραν να επικοινωνήσουν και συμφώνησαν να συναντηθούν…το συντομότερο.
Το Κυπριακό είναι μια παγωμένη σύγκρουση. Ούτε διεθνώς υπάρχει κάποιος που επείγεται, ή έχει πρόθεση να φέρει προτάσεις ή, ακόμα, όπως συχνά γράφεται σε εγχώρια ΜΜΕ, να επιβάλει σχέδια λύσης. Αυτό που σήμερα φαίνεται απόλυτα αναγκαίο, είναι οι ίδιοι οι Κύπριοι πρώτα, να πείσουν με πράξεις ότι το θέλουν και το εννοούν. Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος τους και η αβεβαιότητα διεθνώς, δεν υποστηρίζει τη μετάθεση του προβλήματος στο άδηλο μέλλον «για καλύτερες μέρες», όπως αρκετοί Ε/Κ πολιτικοί υποστηρίζουν.
Πενταμερής
Η προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, θα επισκεφθεί τις επόμενες ημέρες το νησί για να προετοιμάσει μία ακόμα άτυπη συνάντηση για την Κύπρο σε ευρεία σύνθεση - τη λεγόμενη Πενταμερή. Προηγήθηκαν δύο, τον Μάρτιο και τον Ιούλιο, που ήταν πρακτικά ατελέσφορες. Αλλά για τον ΟΗΕ τουλάχιστον, έθεσαν την απονεκρωμένη για 8 χρόνια διαδικασία σε κάποια κίνηση για να κρατούν τα μέρη δεσμευμένα γύρω από ένα τραπέζι. Ο Γκουτέρες προτρέπει τον Ερχιουρμάν να εργαστεί με την Ολγκίν «για να χαραχθεί ενδεχομένως μια αμοιβαία αποδεκτή πορεία για να προχωρήσει το Κυπριακό». Το μήνυμα αυτό, βέβαια, αφορά και τον έταιρο συνομιλητή του, τον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη. Ποια πορεία, όμως;
Αποτέλεσμα
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ γνωρίζει πολύ καλά τι συνέβη τόσα χρόνια. Το χάσμα έχει διευρυνθεί και θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και ανταπόκριση των μερών για να καλυφθεί το χαμένο έδαφος. Μια λογική μέθοδος είναι να επαναβεβαιωθούν ήδη συμφωνημένα κείμενα και συγκλίσεις. Αυτό σημαίνει τέλος στον μακρύ κύκλο ατέρμονων συζητήσεων που επαναλαμβάνονται κάθε δεκαετία.
Ο ΟΗΕ θεωρεί κάτι τέτοιο εντελώς ανεπιθύμητο. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό δεν ξεκαθάρισε ακόμα. Η παρασκηνιακή συζήτηση που έκανε η Ολγκίν - κυρίως προς τη μεριά του ΥΠΕΞ της Τουρκίας Χακάν Φιντάν - εστίασε σε ένα κείμενο - πλαίσιο που στηρίζεται στον όγκο εργασίας που προηγήθηκε. Αφορά καταληκτική διαπραγμάτευση - ένα αναθεωρημένο Πλαίσιο Γκουτέρες από 6 καίρια σημεία που κατατέθηκε στο Κραν Μοντάνα κι όχι επιστροφή ξανά σε κείμενα ή άνοιγμα ζητημάτων που ήταν κλειστά και συμφωνημένα.
Η διαβούλευση αυτή δεν προχώρησε γιατί, παρά τη γνωστή αρνητική στάση του Ερσίν Τατάρ, η Ολγκίν δεν βρήκε κοινό έδαφος και παραγωγική προσέγγιση από τον Χριστοδουλίδη. Αντίθετα, διαπίστωσε θετική προσέγγισης από Ελλάδα και Τουρκία. Λόγω της αποτυχίας, από τον Οκτώβριο του 2024 ο ΟΗΕ επικεντρώθηκε να συζητά με τους Κυπρίους ηγέτες μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης για να διατηρήσει τουλάχιστον το μομέντουμ.
Αναθεωρημένο πλαίσιο
Η βολιδοσκόπηση σε ένα αναθεωρημένο «Πλαίσιο Γκουτέρες» μπορεί να επαναληφθεί τώρα που στο τραπέζι θα είναι ο Ερχιουρμάν. Στην ουσία κρίνεται η ετοιμότητα Χριστοδουλίδη να ανοίξει πρώτος τα χαρτιά του στο ζήτημα της πολιτικής ισότητας, νοουμένου ότι ο συνομιλητής του δεν θα αξιώνει πλέον «δύο κράτη», όπως έκανε ο Τατάρ, και ο Χακάν Φιντάν θα δώσει ξανά χώρο για την πιθανότητα ομοσπονδιακής επίλυσης. Πιθανόν να συμβεί αυτό, αλλά η Τουρκία απαιτεί να ακούσει πρώτα για την πολιτική ισότητα, προτού λάβει τον λόγο και συνεχίσει για τα άλλα ζητήματα του πακέτου - πιο φλέγον για τους Ε/Κ είναι η ασφάλεια και οι εγγυήσεις.
Το σκηνικό αυτό φαίνεται να είναι το πλέον ανεπιθύμητο για τον Χριστοδουλίδη. Θέλει επανάληψη συνομιλιών, αλλά δεν εννοεί καταληκτική διαπραγμάτευση. Οι συνομιλίες είναι «κυπριακής ιδιοκτησίας» και έδειξε πολλές φορές να αποστρέφεται ένα περιβάλλον που θα τον αιφνιδιάσει ή θα τον πιέσει να πάρει άμεσα πολιτικές αποφάσεις. Ο ίδιος και οι εξ απορρήτου συνεργάτες του, έχουν στο παρελθόν κάνει πολύ εσφαλμένες εκτιμήσεις σε τέτοιες συνθήκες. Γι’ αυτό, το Προεδρικό δημιουργεί προληπτικά κλίμα ενάντια σε «διαδικασίες εξπρές» ή «ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα».
Ωφέλιμος χρόνος
Με βάση την εμπειρία του παρελθόντος, ο ΟΗΕ δεν θέλει, ούτε είναι σε θέση να εκβιάσει γεγονότα. Αλλά στρέφει την προσοχή του στο να αξιοποιήσει το παράθυρο ευκαιρίας και τον ωφέλιμο χρόνο. Έτσι, εν αναμονή της νέας Πενταμερούς, σε ό,τι αφορά την ουσία του Κυπριακού, η Ολγκίν θα έχει στην ατζέντα της τη γνωριμία με τον νέο Τ/Κ ηγέτη, τη βολιδοσκόπηση των θέσεών του και ακολούθως τη δική της επίσκεψη στην Άγκυρα. Εν τω μεταξύ, ο Ερχιουρμάν θα έχει αρχίσει τη διαμόρφωση διαπραγματευτικών θέσεων, έχοντας κι αυτός πάρει την πρώτη γεύση της επαφής με τον Πρόεδρο της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν και, πιο εξειδικευμένα, με τον ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν. Χρήσιμη θα είναι και η εμπειρία της επαφής στην Αθήνα με τον ΥΠΕΞ Γιώργο Γεραπετρίτη για την κατάσταση στα ελληνοτουρκικά και τις Βρυξέλλες, όπου η ατζέντα έγινε εκτενής σε σχέση με τα ευρωτουρκικά και την αρχιτεκτονική ασφάλειας της ΕΕ με ΝΑΤΟϊκά κράτη. Το ζητούμενο βέβαια - για τις κυβερνήσεις στην Αθήνα και τη Λευκωσία - είναι κατά πόσο θα αξιοποιήσουν όντως την ευρωπαϊκή συγκυρία για να κάνουν κατάλληλες διασυνδέσεις, κι όχι απλώς να εμποδίσουν την Τουρκία να έχει οφέλη.
Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης
Ο «χάρτης πορείας» για την Κύπρο περιλαμβάνει επίσης τα ΜΟΕ για τα οποία υπάρχει δυνατότητα να εφαρμοστούν για να έχουν πραγματικό αντίκτυπο στις κοινωνίες και τους ανθρώπους που τους χωρίζει η Πράσινη Γραμμή. Ο Ερχιουρμάν επιζητεί τρόπους για να προχωρήσει η εφαρμογή τους με δικοινοτικές συναντήσεις που θα γίνονται στην Κύπρο κι όχι κάθε φορά που ο Γενικός Γραμματέας θα τους καλεί σε Πενταμερή.
Η εμπειρία της περιόδου συγκατοίκησης Χριστοδουλίδη - Τατάρ στην ηγεσία των κοινοτήτων τους δεν είναι θετική. Θα ήταν εξαιρετικά απογοητευτικό, αν τίποτα δεν προχωρήσει. Στα ζητήματα των ΜΟΕ ο Χριστοδουλίδης θα χρειαστεί να δώσει πολύ πιο πειστικές απαντήσεις από όσα, ακατανόητα πολλές φορές κάνει εδώ και αρκετά χρόνια, σε σχέση με το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης και το εμπόριο της Πράσινης Γραμμής. Η πιο σοβαρή άμεση επίπτωση μιας ενδεχόμενης αποτυχίας στα ΜΟΕ, είναι η κορύφωση της καχυποψίας και η αποδυνάμωση της δυναμικής για να προχωρήσει, την κατάλληλη στιγμή, η διαπραγμάτευση για την ουσία του Κυπριακού. Αν συνδυαστεί μάλιστα στο τέλος της πορείας και με νέο πλήρες ναυάγιο όπως στο Κραν Μοντάνα, τότε το στάτους κβο στην Κύπρο δεν θα είναι καθόλου διαχειρίσιμο.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών
