Η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση στην Κύπρο δεν είναι μια λογιστική άσκηση. Καλείται να απαντήσει σε κρίσιμα ερωτήματα: πώς μοιράζεται ο κίνδυνος γήρανσης του πληθυσμού ανάμεσα στο κράτος, την αγορά και τον πολίτη, χωρίς να συντρίβεται η αξιοπρέπεια των μελλοντικών συνταξιούχων; Οι αποφάσεις πρέπει να παρθούν με ορίζοντα γενεών. Διαφορετικά το αποτέλεσμα θα είναι είτε φτώχεια στην τρίτη ηλικία είτε δημοσιονομική κρίση –ή και τα δύο.
Η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με τα ίδια δημογραφικά ρήγματα που διαπερνούν ολόκληρη την Ευρώπη: γήρανση πληθυσμού, χαμηλή γεννητικότητα, αύξηση προσδόκιμου ζωής. Αυτό σημαίνει ότι όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι καλούνται να χρηματοδοτήσουν όλο και περισσότερες και πιο μακρόχρονες συντάξεις, πιέζοντας τόσο το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων όσο και τα δημόσια οικονομικά. Οι ευρωπαϊκές μελέτες είναι ξεκάθαρες: χωρίς έγκαιρες παρεμβάσεις, οι συνταξιοδοτικές δαπάνες θα εκτοξεύσουν το δημόσιο χρέος σε μη βιώσιμες τροχιές τις επόμενες δεκαετίες.
Την ίδια στιγμή, η επάρκεια των συντάξεων ήδη πιέζεται, με αυξανόμενο κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού για τα άτομα άνω των 65 ετών σε Κύπρο και ΕΕ. Όταν η σύνταξη δεν επαρκεί για αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, το κράτος δεν εξοικονομεί απλώς πόρους· μεταφέρει το κόστος στις οικογένειες, στην άτυπη φροντίδα και τελικά στην κοινωνική συνοχή. Μια μεταρρύθμιση που αντιμετωπίζει τους συνταξιούχους ως «δημοσιονομικό βάρος» και όχι ως πολίτες που πλήρωσαν εισφορές δεκαετίες ολόκληρες υπονομεύει την ίδια τη νομιμοποίηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Η κυβέρνηση έχει περιγράψει μια τριπλή στόχευση: αύξηση των χαμηλών συντάξεων, ενίσχυση των Ταμείων Προνοίας και διασφάλιση της βιωσιμότητας του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Όμως ο τρόπος υλοποίησης θα δείξει αν πρόκειται για πραγματική στρατηγική ή για πολιτικό σύνθημα. Ποιός θα αναλάβει το βάρος –ο προϋπολογισμός, ο εργοδότης ή ο ασφαλισμένος;- και με ποια αντισταθμίσματα; Η ενίσχυση του δεύτερου και τρίτου πυλώνα, η σοβαρή εποπτεία και ο εξορθολογισμός των Ταμείων Προνοίας, όπως αναδεικνύεται και από το σχετικό ρεπορτάζ του «Π», είναι οι μεταβλητές της εξίσωσης.
Στην Κύπρο, η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού είναι ευκαιρία –αλλά και υποχρέωση– να διαμορφωθεί ένα κοινωνικό συμβόλαιο όπου οι μελλοντικοί συνταξιούχοι δεν θα ζουν με τον φόβο της φτώχειας και το κράτος δεν θα απειλείται από δημοσιονομικά αδιέξοδα. Αν το πολιτικό σύστημα δεν αντέξει να πει και «δύσκολες αλήθειες», μοιράζοντας δίκαια τα βάρη, τότε η κρίση των συντάξεων θα είναι λιγότερο οικονομική και περισσότερο θεσμική. Μια κρίση εμπιστοσύνης σε ένα κράτος που αποτυγχάνει στην πιο βασική του υπόσχεση, την αξιοπρεπή προστασία στα γηρατειά.
