Η κλιματική μετανάστευση δεν είναι ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας ούτε ένα πρόβλημα των άλλων. Είναι ήδη μια εξελισσόμενη πραγματικότητα, που τα επόμενα χρόνια θα αναδιαμορφώσει γεωπολιτικές ισορροπίες, κοινωνίες και οικονομίες και η Κύπρος, όσο κι αν θέλει να πιστεύει το αντίθετο, δεν θα μείνει ανεπηρέαστη. Σε έναν πλανήτη που θερμαίνεται, τα σύνορα δεν σταματούν ούτε την ξηρασία ούτε την απόγνωση.
Ο όρος κλιματική μετανάστευση περιγράφει τη μετακίνηση πληθυσμών που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους λόγω περιβαλλοντικών αλλαγών, παρατεταμένων καυσώνων, ερημοποίησης, ανόδου της στάθμης της θάλασσας, έλλειψης νερού, κατάρρευσης αγροτικών οικονομιών. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, εκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να μετακινηθούν τις επόμενες δεκαετίες. Το πρόβλημα είναι ότι το διεθνές δίκαιο δεν τους αναγνωρίζει ακόμη ως πρόσφυγες, αφήνοντάς τους σε ένα νομικό και πολιτικό κενό.
Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται σε μία από τις πιο ευάλωτες ζώνες του πλανήτη. Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική θερμαίνονται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με την έλλειψη νερού να γίνεται χρόνιο πρόβλημα και τη γεωργία να απειλείται σοβαρά. Σε πολλές περιοχές, η κλιματική πίεση λειτουργεί ως επιταχυντής πολιτικής αστάθειας, συγκρούσεων και οικονομικής κατάρρευσης. Και όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να ζήσουν στον τόπο τους, μετακινούνται.
Η Κύπρος, λόγω γεωγραφικής θέσης, είναι εκ των πραγμάτων ένας πιθανός κόμβος αυτών των μετακινήσεων. Όχι μόνο ως τελικός προορισμός, αλλά και ως χώρα διέλευσης. Το νησί βρίσκεται κοντά σε περιοχές που ήδη πλήττονται από ακραία φαινόμενα και φιλοξενεί πληθυσμούς που βιώνουν ταυτόχρονα πολεμικές και περιβαλλοντικές κρίσεις. Στο μέλλον, η κλιματική διάσταση θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο αυτές τις ροές.
Ταυτόχρονα, η Κύπρος δεν είναι απλός παρατηρητής. Είναι και η ίδια ευάλωτη. Η αύξηση της θερμοκρασίας, η μείωση των βροχοπτώσεων, η ερημοποίηση, η διάβρωση των ακτών και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας επηρεάζουν ήδη την οικονομία, την αγροτική παραγωγή και την ποιότητα ζωής. Περιοχές που σήμερα θεωρούνται κατοικήσιμες ή τουριστικά ελκυστικές μπορεί σε λίγες δεκαετίες να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα βιωσιμότητας. Το ερώτημα δεν είναι μόνο ποιοι θα έρθουν, αλλά και ποιοι θα μπορέσουν να μείνουν.
Η κλιματική μετανάστευση δεν είναι απλώς ζήτημα μεταναστευτικής πολιτικής. Είναι ζήτημα κοινωνικής συνοχής, πολεοδομικού σχεδιασμού, υποδομών, υδάτινων πόρων, υγείας και εργασίας. Αν η Κύπρος συνεχίσει να αντιμετωπίζει το θέμα αποσπασματικά, με λογική διαχείρισης κρίσεων και όχι πρόληψης, θα βρεθεί αντιμέτωπη με πολλαπλές πιέσεις ταυτόχρονα. Και τότε, ο δημόσιος διάλογος κινδυνεύει να διολισθήσει ξανά στον φόβο και τον εύκολο αποδιοπομπαίο τράγο.
Υπάρχει όμως και μια άλλη οπτική, λιγότερο συζητημένη. Η κλιματική μετανάστευση μπορεί να αποτελέσει και πεδίο υπεύθυνης πολιτικής επιλογής. Με σωστό σχεδιασμό, επενδύσεις σε πράσινες υποδομές, ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ένταξη των μετακινούμενων πληθυσμών σε βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, η Κύπρος θα μπορούσε να μετατρέψει μια παγκόσμια κρίση σε ευκαιρία κοινωνικής ανανέωσης.
Το πιο επικίνδυνο στοιχείο της κλιματικής μετανάστευσης είναι η αορατότητά της. Δεν έρχεται με σειρήνες. Έρχεται σταδιακά, αθροιστικά, μέχρι που ξαφνικά γίνεται έκτακτη κατάσταση. Αν η Κύπρος θέλει να προετοιμαστεί σοβαρά για το μέλλον, οφείλει να εντάξει την κλιματική μετανάστευση στον πυρήνα της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και εξωτερικής της πολιτικής. Γιατί σε έναν πλανήτη που αλλάζει, η αδράνεια δεν είναι ουδετερότητα, είναι επιλογή με κόστος.
*Μέλους Κινήματος Οικολόγων
