Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ειδικοί προειδοποιούν για μια παγκόσμια κρίση ψυχικής υγείας που δεν συνοδεύεται από θόρυβο, ούτε από εμφανή σημάδια. Ονομάζεται «επιδημία ανδρικής μοναξιάς» και, σύμφωνα με ειδικούς, επηρεάζει εκατομμύρια άνδρες σε όλες τις ηλικίες και ηπείρους, χωρίς να αντιμετωπίζεται με την προσοχή που της αξίζει.
Τι είναι η «επιδημία ανδρικής μοναξιάς»;
Ο όρος αναφέρεται στην αυξανόμενη τάση των ανδρών να βιώνουν έντονη συναισθηματική απομόνωση, έλλειψη στενών σχέσεων και απουσία ουσιαστικής κοινωνικής στήριξης. Δεν αφορά μόνο τη ρομαντική μοναξιά αλλά και την αδυναμία των ανδρών να διατηρούν φιλίες, να μοιράζονται ευάλωτα συναισθήματα ή να έχουν κάποιον να τους ακούσει πραγματικά.
Η κρίση είναι τόσο σοβαρή ώστε ο Δρ. Vivek Murthy, γενικός χειρουργός των ΗΠΑ, δήλωσε επίσημα το 2023 ότι η μοναξιά αποτελεί δημόσια απειλή για την υγεία, εξίσου επιβλαβή με το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα. Και παρότι η μοναξιά δεν κάνει διακρίσεις, οι άνδρες φαίνεται να είναι πιο εκτεθειμένοι σε αυτήν, κυρίως λόγω κοινωνικών ρόλων και προσδοκιών.
Πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο;
Από νεαρή ηλικία, πολλοί άνδρες μαθαίνουν να κρύβουν τα συναισθήματά τους και να μην μιλούν για την ψυχική τους υγεία, καθώς η συναισθηματική έκφραση ταυτίζεται με «αδυναμία», γεγονός που οδηγεί σε εσωστρέφεια και απομόνωση. Παράλληλα, ο παραδοσιακός ρόλος του άνδρα ως «προστάτη» έχει αλλάξει, χωρίς να έχει αντικατασταθεί από νέες μορφές κοινωνικής ενσωμάτωσης, με αποτέλεσμα πολλοί άνδρες να χάνουν φίλους μετά τον γάμο ή τη δημιουργία οικογένειας και να μην διαθέτουν μηχανισμούς για να ανακτήσουν αυτές τις σχέσεις. Επιπλέον, η είσοδος των social media και των εφαρμογών γνωριμιών έχει μετασχηματίσει τις ρομαντικές σχέσεις αλλά συχνά οι άνδρες νιώθουν περιθωριοποιημένοι και εγκαταλείπουν τις προσπάθειες. Τέλος, η έλλειψη κατάλληλων δομών ψυχικής υγείας, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνδρες δεν ζητούν βοήθεια και δεν έχουν μάθει να αναγνωρίζουν την ανάγκη για ψυχολογική υποστήριξη, εντείνει την απομόνωσή τους.
Η χρόνια μοναξιά μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, εθισμούς, προβλήματα υγείας και, σε ακραίες περιπτώσεις, αυτοχειρία. Οι άνδρες έχουν υψηλότερα ποσοστά αυτοχειριών από τις γυναίκες σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Παράλληλα, μειώνεται η εργασιακή απόδοση, η κοινωνική συνοχή και η γενική ποιότητα ζωής.
Και στην Κύπρο;
Παρ' όλο που η Κύπρος δεν διαθέτει ακόμη λεπτομερή στατιστικά στοιχεία για τη μοναξιά στους άνδρες, υπάρχουν ενδείξεις ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό και εδώ. Η Γεωργία Φράγκου, Ψυχολόγος του Κέντρου Φοιτητικής Ανάπτυξης της Υπηρεσίας Σπουδών και Φοιτητικής Ευημερίας στο ΤΕΠΑΚ, σε συνέντευξή της στο Cut Radio, αναφέρθηκε στην «κουλτούρα της σιωπής» που επικρατεί στους Κύπριους άνδρες. Όπως είπε, πολλοί από αυτούς νιώθουν ότι «δεν έχουν κανέναν να μιλήσουν ανοιχτά» και παραμένουν εγκλωβισμένοι σε έναν ρόλο που δεν τους επιτρέπει να αναζητήσουν ουσιαστικές σχέσεις ή βοήθεια.
Η μοναξιά δεν είναι μόνο ατομικό πρόβλημα αλλά ένα κοινωνικό ζήτημα με βαθιές ρίζες. Όσο συνεχίζει να παραβλέπεται τόσο βαθαίνει η κρίση. Η κατανόηση του προβλήματος είναι το πρώτο βήμα για να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο οι άνδρες θα μπορούν να είναι ευάλωτοι, να δημιουργούν σχέσεις και να νιώθουν ότι ανήκουν. Και ίσως είναι καιρός να καταλάβουμε πως η ψυχική υγεία δεν έχει φύλο αλλά χρειάζεται φροντίδα και τόλμη, για όλους.
Incels και ανδρική μοναξιά
Το φαινόμενο των incels, των νεαρών ανδρών που δηλώνουν ότι βιώνουν ακούσια αγαμία, έχει αναδειχθεί ως αντανάκλαση μιας βαθύτερης κοινωνικής κρίσης: της μοναξιάς, της αποξένωσης και της δυσκολίας σύνδεσης με τους άλλους, ειδικά με το αντίθετο φύλο.
Η λεγόμενη homosocial συμπεριφορά, δηλαδή η κοινωνική εστίαση σχεδόν αποκλειστικά σε σχέσεις μεταξύ ανδρών, ενισχύει την απομόνωση. Οι νεαροί άνδρες βρίσκουν αποδοχή και νόημα μόνο μέσα από την ανδρική παρέα, ενώ συναισθηματικά παραμένουν κλειστοί και ανίκανοι να εκφράσουν ευαλωτότητα ή να καλλιεργήσουν υγιείς ερωτικές σχέσεις. Αντί να πολεμούν αυτή τη συνθήκη, ενισχύουν ο ένας στον άλλον το αίσθημα απόρριψης και οργής.
Η κοινωνία, από μικρή ηλικία, διδάσκει στους άνδρες ότι η αξία τους μετριέται με βάση την επιτυχία, τη δύναμη και τον έλεγχο. Όσοι δεν ανταποκρίνονται σε αυτά τα πρότυπα, νιώθουν ανεπαρκείς. Μέσα σε online κοινότητες, πολλές φορές γεμάτες μισογυνισμό, η απογοήτευση αυτή μετατρέπεται σε τοξικότητα.
Η λύση δεν βρίσκεται στον στιγματισμό. Χρειάζονται νέες μορφές εκπαίδευσης, ενσυναίσθησης και πρότυπα ανδρισμού που να επιτρέπουν στους νέους να είναι ευάλωτοι, αληθινοί και κοινωνικά συνδεδεμένοι. Για να μην συνεχίσουν να στρέφονται μόνο ο ένας προς τον άλλον αλλά να μπορέσουν να βγουν προς τον κόσμο.
Στο πρόσφατο αγγλικό μίνι-δράμα Adolescence, που προβλήθηκε από το Netflix, ξεδιπλώνεται με σοκαριστική σαφήνεια μια από τις πιο επικίνδυνες πολιτισμικές διαδρομές της εποχής μας: η ριζοσπαστικοποίηση εφήβων αγοριών μέσα από τη λεγόμενη manosphere -ένα πλέγμα διαδικτυακών χώρων όπου κυριαρχούν μισογυνιστικές και πατριαρχικές αφηγήσεις, ενισχυμένες από πρόσωπα-σύμβολα όπως ο Andrew Tate και, με πιο ακαδημαϊκό προφίλ, ο Jordan Peterson.
Η σειρά ακολουθεί τον Jamie, έναν 13χρονο μαθητή, που αρχίζει να χάνεται σε φόρουμ incels και YouTube βίντεο που του υπόσχονται δύναμη και «αλήθειες» για το πώς είναι πραγματικά ο κόσμος. Όταν στο σχολείο του τον στιγματίζουν ως incel, η αίσθηση ντροπής μετατρέπεται σε θυμό. Αυτός ο θυμός, κατευθυνόμενος και νομιμοποιημένος από τις τοξικές φιγούρες που τον διαμορφώνουν, οδηγεί τελικά σε μια τραγική πράξη βίας.
Το Adolescence δεν κατηγορεί απλώς τα social media, ούτε φτιάχνει έναν «κακό ήρωα» για να τον καταδικάσει. Δείχνει πως σε έναν κόσμο όπου οι νεαροί άνδρες νιώθουν αποκομμένοι, η ρητορική του «ανδρικού αναστήματος» που εκπροσωπεί ο Tate, με τον μισογυνισμό του ντυμένο σε lifestyle, ή οι θεωρίες του Peterson για «χαοτικές γυναίκες» και «τάξη μέσω ιεραρχίας» μπορεί να αποκτήσουν τον χαρακτήρα της «σωτήριας λύσης».
Η σειρά λειτουργεί ως προειδοποίηση: δεν αρκεί να γελάμε ή να αγνοούμε την «επιδημία των incels». Πρέπει να κατανοήσουμε την ψυχοσυναισθηματική έλλειψη που καλύπτουν τέτοια πρότυπα.
Πολλοί νέοι άνδρες δεν βρίσκουν πού να απευθυνθούν για να νιώσουν αναγνώριση κι έτσι πέφτουν στα δίχτυα αυτών που τους υπόσχονται αξία μέσα από την ανωτερότητα έναντι των γυναικών.
Παγκόσμια στατιστικά που σοκάρουν
Στις ΗΠΑ, μελέτη του Pew Research Center (2022) έδειξε ότι το 63% των ανδρών ηλικίας 18-29 δηλώνει ότι είναι εργένης, έναντι μόλις 34% των γυναικών στην ίδια ηλικία. Πολλοί από αυτούς δήλωσαν ότι δεν έχουν κανέναν κοντινό φίλο.
Στο ΗΒ, το 1/3 των ανδρών δηλώνει ότι δεν έχει ούτε έναν στενό φίλο, σύμφωνα με έρευνα της Movember Foundation.
Στην Ιαπωνία, η κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να διορίσει υπουργό για τη μοναξιά μετά από κατακόρυφη αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης και των αυτοκτονιών μεταξύ νεαρών ανδρών.
Η Γερμανία και Γαλλία έχουν επίσης αναγνωρίσει το φαινόμενο, καταγράφοντας υψηλά ποσοστά ανδρών χωρίς κοινωνικές επαφές, ιδιαίτερα μετά τη συνταξιοδότηση.
