«Ακόμη και σήμερα νιώθω ότι δεν έχω επανέλθει πλήρως. Η πανδημία άλλαξε τον τρόπο που οργανώνω τη ζωή μου και με έκανε πιο αγχωμένη για τα πάντα». «Ήμουν πρώτο έτος στο πανεπιστήμιο όταν από τη μια ημέρα στην άλλη μας έκλεισαν μέσα. Ακόμα και σήμερα νιώθω αυτό τον περιορισμό». «Μπήκα στο πανεπιστήμιο με τηλεργασία. Είναι αυτό φοιτητική ζωή;»
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν σε τρεις φοιτητές που συμμετείχαν σε έρευνα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Frontiers in Public Health», και καταγράφει τις μακροπρόθεσμες ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίας στους φοιτητές.
Η πανδημία δεν άφησε πίσω της μόνο υγειονομικές και οικονομικές πληγές. Για τους νέους που βρέθηκαν ξαφνικά μακριά από τις αίθουσες διδασκαλίας και τους φίλους τους, η εμπειρία αυτή ήταν τραυματική. Μαθήματα πίσω από οθόνες, κοινωνική απομόνωση και αβεβαιότητα για το μέλλον, συνέθεσαν ένα περιβάλλον που δοκίμασε τα όριά τους. Κι αν οι περισσότεροι πίστευαν ότι οι νέοι «ξεπερνούν γρήγορα» τέτοιες δοκιμασίες, τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Χιλιάδες νέοι στην Κύπρο συνεχίζουν να κουβαλούν το ψυχολογικό βάρος της πανδημίας, χρόνια μετά το τέλος των lockdowns και των περιοριστικών μέτρων.
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο του 2024 και συμμετείχαν 1.017 φοιτητές από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια της Κύπρου. Οι συμμετέχοντες απάντησαν σε ανώνυμα ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια που αξιολόγησαν:
1.Τον αντίκτυπο της πανδημίας στη ζωή και τη μελέτη τους.
2.Την ψυχολογική τους κατάσταση, με έμφαση σε άγχος, κατάθλιψη, στρες και διαταραχές ύπνου.
3.Τα επίπεδα ανθεκτικότητάς τους.
Έντονες ψυχολογικές συνέπειες
Αρχίζοντας από το τελευταίο, δηλαδή την ανθεκτικότητα, αυτή αφορά την ικανότητα ενός ατόμου να αντιμετωπίζει και να ανακάμπτει από δυσκολίες και θεωρείται συνήθως προστατευτικός παράγοντας απέναντι σε κρίσεις. Ωστόσο, η έρευνα έδειξε ότι οι φοιτητές που θεωρούνταν πιο ανθεκτικοί βίωσαν εντονότερα τις ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίας.
Οι ερευνητές εξηγούν ότι οι «ανθεκτικοί» είχαν υψηλότερες προσδοκίες από τον εαυτό τους να ανταπεξέλθουν. Όταν βρέθηκαν μπροστά σε πρωτόγνωρες καταστάσεις, η πίεση αυτή μετατράπηκε σε αυξημένο άγχος, διαταραχές ύπνου και αίσθημα απομόνωσης. Πολλοί ανέβαλλαν την αναζήτηση βοήθειας, πιστεύοντας ότι θα τα καταφέρουν μόνοι τους, με αποτέλεσμα η ψυχολογική επιβάρυνση να μεγαλώνει.
Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν τις πραγματικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των φοιτητών:
- Το 65% ανέφερε διαταραχές ύπνου και δυσκολία οργάνωσης της μέρας.
- 70% των πρωτοετών δυσκολεύτηκε να παρακολουθήσει και να αφομοιώσει τα μαθήματα.
- 60% ένιωσε απομονωμένο από φίλους και συμφοιτητές, ακόμη και μετά την επιστροφή στη διά ζώσης διδασκαλία.
- 55% αμφιταλαντεύτηκε για την εξέλιξη των σπουδών και την επαγγελματική του πορεία.
- Συνολικά, 75% δήλωσε ότι η πανδημία επηρέασε την καθημερινότητά του, ενώ 60% παρουσίασε αυξημένα επίπεδα άγχους και στρες, και 45% εξακολουθεί να εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης χρόνια μετά.
Ψυχολογική υποστήριξη
Η μελέτη δεν περιορίζεται στη διάγνωση του προβλήματος. Καταθέτει και συγκεκριμένες εισηγήσεις. Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα πανεπιστήμια της Κύπρου πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην ψυχολογική υποστήριξη των φοιτητών, αντί να βασίζονται σε αποσπασματικές πρωτοβουλίες.
Προτείνεται η ενίσχυση των συμβουλευτικών υπηρεσιών με περισσότερους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και η συστηματική παρουσία τους στους πανεπιστημιακούς χώρους. Δεν αρκεί η λειτουργία ενός γραφείου με περιορισμένο προσωπικό.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι καλές πρακτικές και η ψυχολογική υποστήριξη αποκτούν κεντρικό ρόλο. Ορισμένα πανεπιστήμια έχουν δημιουργήσει peer support groups, όπου οι φοιτητές μπορούν να μοιραστούν εμπειρίες και να λάβουν καθοδήγηση από συνομηλίκους. Επιπλέον, ψηφιακές πλατφόρμες και σεμινάρια διαχείρισης κρίσεων προσφέρουν εργαλεία για την αντιμετώπιση άγχους και την οργάνωση της καθημερινότητας. Ταυτόχρονα, η συνεργασία με ειδικούς ψυχικής υγείας και η έγκαιρη πληροφόρηση για διαθέσιμες υπηρεσίες ενισχύουν τη συνολική υποστήριξη. Άλλη πρόταση είναι η ενσωμάτωση μαθημάτων ή σεμιναρίων για τη διαχείριση κρίσεων και άγχους στα προγράμματα σπουδών, με στόχο να καλλιεργούνται δεξιότητες, χρήσιμες όχι μόνο στην πανεπιστημιακή ζωή αλλά και στην επαγγελματική πορεία των νέων. Ακόμη τονίζεται η ανάγκη αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων υποστήριξης, όπως διαδικτυακές πλατφόρμες άμεσης ψυχολογικής βοήθειας ή εφαρμογές που ανιχνεύουν έγκαιρα συμπτώματα στρες και κατάθλιψης.
Μειωμένη αυτοπεποίθηση
Ένα από τα, ίσως, πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας είναι η επιρροή που έχει η πανδημία στη μετέπειτα επαγγελματική, και όχι μόνο, πορεία των φοιτητών. Οι συνέπειες της πανδημίας δεν περιορίζονται μόνο στην ακαδημαϊκή ζωή τους. Το άγχος, η κατάθλιψη και η απομόνωση που βιώνουν επηρεάζουν άμεσα και τις κοινωνικές τους σχέσεις, καθώς πολλοί δυσκολεύονται να διατηρήσουν φιλίες ή να συμμετέχουν σε συλλογικές δραστηριότητες. Παράλληλα, οι δεξιότητες που σχετίζονται με την επαγγελματική προετοιμασία, όπως η ομαδική εργασία, η επικοινωνία και η διαχείριση χρόνου, έχουν επηρεαστεί σημαντικά. Καθώς οι νέοι εισέρχονται στην αγορά εργασίας, η ψυχολογική πίεση μπορεί να μειώσει την αυτοπεποίθηση, να δυσχεράνει τη λήψη αποφάσεων και να επηρεάσει την επαγγελματική τους πορεία. Ειδικοί επιστήμονες τονίζουν ότι η έγκαιρη ψυχολογική στήριξη και η ανάπτυξη δεξιοτήτων αντιμετώπισης κρίσεων, δεν είναι απλώς μέτρα πρόληψης· αποτελούν βασικά εργαλεία για τη διασφάλιση της μελλοντικής κοινωνικής και επαγγελματικής επιτυχίας των φοιτητών.
Οργανωμένη παρέμβαση
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η ψυχολογική φροντίδα των φοιτητών δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά υπόθεση των πανεπιστημίων. Απαιτείται μία συντονισμένη στρατηγική από το κράτος. Ορισμένα πανεπιστήμια έχουν ήδη εντάξει εβδομαδιαίες συνεδρίες mindfulness και ψυχοεκπαίδευσης, ενώ οι φοιτητικές ενώσεις προτείνουν τη δημιουργία ομάδων peer support και mentoring σε όλα τα πανεπιστήμια.
Η μελέτη τονίζει ότι η ψυχική υγεία των φοιτητών πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς, ώστε οι νέοι να παραμένουν προστατευμένοι σε περίπτωση μελλοντικών κρίσεων ή πανδημιών. Συγκεκριμένα, εισηγείται όπως το Υπουργείο Υγείας εντάξει τους φοιτητές στις ομάδες-στόχους των εθνικών σχεδίων ψυχικής υγείας, με δράσεις πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, και απαιτείται να θεσπίσει επίσημες οδηγίες και πλαίσια συνεργασίας για την προαγωγή της ψυχολογικής ευημερίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
«Η πανδημία έδειξε τα κενά μας. Αν δεν υπάρξει τώρα μια οργανωμένη πολιτική, υπάρχει κίνδυνος οι φοιτητές να μείνουν εκτεθειμένοι και στην επόμενη κρίση», τονίζουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Η εμπειρία της πανδημίας δεν επηρεάζει μόνο την καθημερινότητα, αλλά και τις προοπτικές καριέρας. Φοιτητές εκφράζουν ανησυχία για τις επιπτώσεις στην απόκτηση δεξιοτήτων, στην πρακτική άσκηση και στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Οι ειδικοί τονίζουν ότι η παροχή καθοδήγησης και ψυχολογικής υποστήριξης μπορεί να μειώσει την αβεβαιότητα και να ενισχύσει την προσαρμοστικότητα των νέων επαγγελματιών, εξασφαλίζοντας ότι η πανδημία δεν αφήνει μακροχρόνιες συνέπειες στην προσωπική και επαγγελματική τους ζωή.
