Οι λιγότερες ώρες διδασκαλίας, οι οποίες μάλιστα δεν αξιοποιούνται με τρόπο που να επιτρέπεται στους μαθητές η ανάπτυξη κοινωνικών και άλλων δεξιοτήτων, είναι ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας. Η τελευταία έρευνα του δικτύου Eurydice στην οποία γίνεται αναλυτική καταγραφή των ωρών διδασκαλίας και η σύγκριση με ευρωπαϊκά πρότυπα αποκαλύπτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που παραμένει σε μεγάλο βαθμό παραδοσιακό, χωρίς να δίνει χώρο σε ευελιξία, δημιουργικότητα και ουσιαστική κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη των παιδιών. Πρόκειται δηλαδή για ένα σύστημα, γνωσιοκεντρικό και όχι τόσο μαθητοκεντρικό.
Λιγότερες ώρες
Η έκθεση του δικτύου Eurydice αφορά το σχολικό έτος 2024/2025, και σύμφωνα με αυτή, στην Κύπρο οι μαθητές και οι μαθήτριες διδάσκονται συνολικά 7.282 ώρες κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, 586 δηλαδή ώρες λιγότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 7.868 ωρών. Η κατανομή του χρόνου ανά μάθημα φανερώνει ελλείψεις, ιδιαίτερα σε βασικούς και σύγχρονους τομείς. Συγκεκριμένα:
- Γλώσσα (κατανόηση, γραφή, λογοτεχνία): 1.759 ώρες συνολικά (1.405 στο δημοτικό, 354 στο γυμνάσιο), κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 1.987 ωρών.
- Μαθηματικά: 1.195 ώρες, έναντι 1.287 στην ΕΕ.
- Φυσικές Επιστήμες: μόλις 560 ώρες, από τους χαμηλότερους χρόνους στην Ευρώπη, όπου ο μέσος όρος φτάνει τις 806.
- Ξένες γλώσσες: 996 ώρες, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι στις 1.200 ώρες.
- Καλλιτεχνικά: 224 ώρες στην πρωτοβάθμια, όταν σε άλλες χώρες το σύνολο ξεπερνά τις 400.
- Φυσική Αγωγή: 648 ώρες συνολικά, έναντι 740 στην ΕΕ.
Οι ελλείψεις
Οι ελλείψεις του κυπριακού εκπαιδευτικού συστήματος δεν περιορίζονται στον αριθμό των ωρών. Η έκθεση αναδεικνύει και ποιοτικά χαρακτηριστικά που φέρνουν την Κύπρο σε μειονεκτική θέση σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες:
Απουσία θεσμοθετημένης κοινωνικής αγωγής ή εκπαίδευσης πολιτότητας: Ενώ χώρες όπως η Ισπανία, η Φινλανδία και η Πορτογαλία περιλαμβάνουν σχετική ενότητα στο υποχρεωτικό πρόγραμμα, η Κύπρος δεν προβλέπει ούτε μία ώρα στο αναλυτικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη δημοκρατικής συνείδησης, κοινωνικής ευθύνης ή ενεργούς συμμετοχής.
Μηδενική ευελιξία στα σχολεία: Η Κύπρος ανήκει στις λίγες χώρες όπου το ωρολόγιο πρόγραμμα είναι απολύτως κεντρικά καθορισμένο. Αντίθετα, 16 εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη επιτρέπουν στα σχολεία να κατανέμουν μέρος του χρόνου ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών ή της τοπικής κοινωνίας.
Καμία επίσημη ενσωμάτωση σύγχρονων δεξιοτήτων: Η χώρα δεν αφιερώνει θεσμοθετημένο χρόνο σε κρίσιμους τομείς όπως η ψηφιακή εκπαίδευση, η περιβαλλοντική συνείδηση, η διαφορετικότητα, η ψυχική υγεία ή η αγωγή του καταναλωτή, τομείς που έχουν αναγνωριστεί πανευρωπαϊκά ως απαραίτητοι για την κοινωνική ενδυνάμωση των παιδιών.
Ανυπαρξία ζωντανών επιλογών και δημιουργικότητας: Δεν προβλέπεται καμία δυνατότητα στους μαθητές να επιλέξουν δραστηριότητες σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά τους, ούτε υπάρχουν επιλογές προσαρμοσμένες σε διαφορετικές μαθησιακές πορείες – κάτι που αντιστρατεύεται τη διαφοροποιημένη και συμπεριληπτική εκπαίδευση.
Aνάπτυξη δεξιοτήτων
Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα το κομμάτι της ανάπτυξης δεξιοτήτων, «η Κύπρος, σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές χώρες, δεν αφιερώνει θεσμοθετημένο χρόνο στην καλλιέργεια βασικών δεξιοτήτων, όπως η κριτική σκέψη, η υπεύθυνη πολιτότητα, η συνεργασία, η επίλυση προβλημάτων, η υγειονομική αγωγή ή η ψηφιακή εγγραμματοσύνη. Τέτοιες δεξιότητες, που θεωρούνται πλέον κεντρικές για τη σύγχρονη εκπαίδευση, δεν εμφανίζονται με σαφήνεια ούτε στο αναλυτικό πρόγραμμα, ούτε στον επίσημο διδακτικό χρόνο». Ορισμένα συναφή θέματα φαίνεται να εντάσσονται εμμέσως σε άλλα μαθήματα ή κατηγορίες:
- Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, θεματικές όπως η «αγωγή ζωής» περιλαμβάνονται στην κατηγορία «λοιπά μαθήματα», χωρίς ωριαία εξειδίκευση.
- Στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού περιλαμβάνονται αναφορές στην «εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη», χωρίς να είναι σαφές αν διδάσκεται ως διακριτό αντικείμενο.
- Στο γυμνάσιο, διδάσκονται αρχαία ελληνικά και ιστορία, αλλά λείπουν μαθήματα με ρητή στόχευση στην ανάπτυξη κοινωνικών, προσωπικών ή ψηφιακών δεξιοτήτων.
Αντιθέτως, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη θεσπίσει μαθήματα ή ενότητες που ενισχύουν συστηματικά την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών:
- Στην Πορτογαλία, όλα τα σχολεία διδάσκουν την ενότητα «Πολιτότητα και Ανάπτυξη» ως οριζόντιο πεδίο σε όλα τα μαθήματα.
- Στη Λιθουανία, υπάρχει ξεχωριστό μάθημα για τις «δεξιότητες ζωής», το οποίο περιλαμβάνει θέματα όπως η ψυχική υγεία, η υπευθυνότητα, η υγιεινή, η ενσυναίσθηση και οι σχέσεις.
- Στην Ελλάδα, τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» έχουν ενταχθεί από το 2021 ως θεσμός στο ωρολόγιο πρόγραμμα, με θεματικές όπως η περιβαλλοντική ευαισθησία, η κοινωνική ευθύνη και η πρόληψη εξαρτήσεων.
