Την εξεύρεση τρόπων ελέγχου για αθέμιτο πλουτισμό, τουλάχιστον, των υψηλόβαθμων υπαλλήλων του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα επιδιώκει ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών και βουλευτής του ΔΗΣΥ, Δημήτρης Δημητρίου, μέσω της εφαρμογής του μέτρου του Πόθεν Έσχες. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Επιτροπή Θεσμών της Βουλής θα συζητήσει στη σημερινή της συνεδρία το συγκεκριμένο ζήτημα για ενεργοποίηση της νομοθεσίας που προβλέπει την υποβολή δήλωσης Πόθεν Έσχες από τους δημόσιους υπαλλήλους. Νομοθεσία η οποία παραμένει ανενεργή εδώ και τρεις δεκαετίες.
Δέον να σημειωθεί ότι οι δηλώσεις Πόθεν Έσχες μπορούν να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη διερεύνηση καταγγελιών που αφορούν αδικήματα διαφθοράς.
Σύμφωνα με καταγγελίες που έφτασαν ενώπιον βουλευτών, δεν διενεργούνται στοχευμένοι έλεγχοι σε δημοσίους υπαλλήλους για αθέμιτο πλουτισμό παρά το γεγονός ότι το Τμήμα Φορολογίας έχει την εξουσία να το πράξει οποιαδήποτε στιγμή το κρίνει σκόπιμο, καλώντας υπαλλήλους του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα όπως και μέλη των οικογενειών τους να καταθέσουν προς έλεγχο, και μάλιστα αναδρομικά, καταστάσεις κεφαλαίου (Capital Statement).
Το άρθρο 66 που δεν εφαρμόζεται
Στον περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμο περιλαμβάνεται ξεχωριστό άρθρο που αφορά την απόκτηση περιουσίας από δημόσιους υπαλλήλους και προβλέπει την κατάθεση δήλωσης Πόθεν Έσχες. Πρόκειται για το άρθρο 66, το οποίο προβλέπει τα εξής:
1 Δεv επιτρέπεται σε δημόσιo υπάλληλo vα απoκτήσει άμεσα ή έμμεσα oπoιαδήπoτε κιvητή ή ακίvητη ιδιoκτησία εκμεταλλευόμεvoς πρoς τoύτo τη θέση τoυ ή vα κατέχει τέτoια ιδιoκτησία, όταv τo συμφέρov τoυ σ' αυτή συγκρoύεται με τα δημόσια καθήκovτά τoυ.
2 Ο υπάλληλoς υπoχρεoύται vα υπoβάλλει τoν Μάρτιo κάθε τρίτoυ έτoυς δήλωση για τυχόv μεταβoλές τωv περιoυσιακώv στoιχείωv τoυ ιδίoυ, τoυ ή της συζύγoυ και τέκvωv τα oπoία πρoστατεύovται και συvτηρoύvται απ' αυτόv. Η πρώτη δήλωση θα υπoβληθεί τoν μήvα Μάρτιo τoυ επόμεvoυ έτoυς από τηv έvαρξη της ισχύoς τoυ vόμoυ αυτoύ. Αv δεv υπάρχoυv μεταβoλές υπoβάλλεται αρvητική δήλωση. Η αρμόδια Αρχή μπoρεί με αιτιoλoγημέvη απόφασή της vα ζητήσει τηv υπoβoλή δήλωσης και εvδιαμέσως παρέχovτας εύλoγη πρoθεσμία υπoβoλής της. Μπoρεί, επίσης, vα ζητεί διευκριvίσεις για τα στoιχεία πoυ έχoυv υπoβληθεί και vα ελέγχει τηv ακρίβεια της δήλωσης τoυ υπαλλήλoυ. Η διαπίστωση αvακρίβειας της δήλωσης περιoυσιακώv στoιχείωv τoυ υπαλλήλoυ συvεπάγεται τηv πειθαρχική τoυ δίωξη.
3 Αv εγερθεί εύλoγη υπoψία για δημόσιo υπάλληλo ως πρoς τηv πηγή τωv oικovoμικώv τoυ πόρωv, μπoρεί vα διεξαχθεί έρευvα κατά τov καθoρισμέvo τρόπo για εξακρίβωση της πρoέλευσης τωv πόρωv αυτώv. Αv από τηv έρευvα εξακριβωθεί ότι o δημόσιoς υπάλληλoς απέκτησε τoυς πόρoυς αυτoύς κάτω από συvθήκες πoυ συvιστoύv πoιvικό ή πειθαρχικό αδίκημα, η αρμόδια Αρχή πρoβαίvει στη λήψη τωv κατάλληλωv μέτρωv.
Ούτε Πόθεν ούτε Έσχες
Στην προσπάθεια εφαρμογής του Πόθεν Έσχες στους δημοσίους υπαλλήλους, τον Μάρτιο του 1991, προέκυψαν διάφορα ερωτήματα, κυρίως, ως προς την ερμηνεία του όρου «περιουσιακά στοιχεία» και τι στοιχεία έπρεπε να περιλαμβάνονται στη δήλωση, ενώ υπήρχε προβληματισμός και ως προς τους μηχανισμούς που θα έπρεπε να εγκατασταθούν για τον έλεγχο των δηλώσεων, το διοικητικό κόστος που θα προκύψει και τη μεγάλη γραφειοκρατία που θα δημιουργούσε η ενεργοποίηση της συγκεκριμένης διάταξης. Αμφισβητήθηκε, επίσης, το κατά πόσο η δήλωση των περιουσιακών στοιχείων των δημοσίων υπαλλήλων θα ικανοποιούσε τον επιδιωκόμενο σκοπό καθώς οι δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να εγγράψουν περιουσιακά στοιχεία που τους ανήκουν σε άλλα πρόσωπα, όπως στους γονείς τους.
Ζήτημα αντισυνταγματικότητας
Εκφράστηκε, επίσης, προβληματισμός -που συνεχίζει να υφίσταται- τόσο από τη Νομική Υπηρεσία, την ΠΑΣΥΔΥ όσο και από την ΕΔΥ ως προς τη συνταγματικότητα του άρθρου 66 του περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμου που προβλέπει Πόθεν Έσχες για τους δημοσίους υπαλλήλους. Ο προβληματισμός έγκειται στο ενδεχόμενο το υπό αναφορά άρθρο να αντίκειται στο άρθρο 15 του Συντάγματος που προστατεύει το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.
Ειδικότερα, το άρθρο 15 του Συντάγματος προβλέπει τα εξής: «Ο καθένας έχει το δικαίωμα να τυγχάνει σεβασμού η ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή. Δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε επέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος αυτού, εκτός αν αυτή είναι σύμφωνη με τον νόμο και αναγκαία μόνο για το συμφέρον της ασφάλειας της Δημοκρατίας ή της συνταγματικής τάξης ή της δημόσιας ασφάλειας ή της δημόσιας τάξης ή της δημόσιας υγείας ή των δημόσιων ηθών ή της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που εγγυάται το Σύνταγμα σ' όλα τα πρόσωπα».
Όλοι αυτοί οι προβληματισμοί που εκφράστηκαν τότε ανάγκασαν το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του, ημερομηνίας 06/06/1991, να αναβάλει τη λήψη απόφασης για ενεργοποίηση του άρθρου 66 που καθιστά υποχρεωτική την υποβολή δήλωσης Πόθεν Έσχες από τους δημόσιους υπαλλήλους. Η αναβολή αποφασίστηκε με σκοπό την περαιτέρω μελέτη του θέματος. Έκτοτε, το σοβαρό αυτό ζήτημα παραμένει σε εκκρεμότητα.
Το νομικό προηγούμενο
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο νόμος που προβλέπει την κατάθεση δήλωσης Πόθεν Έσχες απο τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των ημικρατικών οργανισμών κρίθηκε, ήδη, αντισυνταγματικός από το Ανώτατο Δικαστήριο. Αιτία αποτέλεσε η προσφυγή μέλους του δ.σ. του ΘΟΚ. Με τη λήξη της θητείας του, είχε υποχρέωση να υποβάλει τη σχετική δήλωση περιουσιακών στοιχείων μέχρι 15/04/2005. Κάτι που δεν έπραξε. Αποτέλεσμα να του επιβληθεί πρόστιμο 1.000 λιρών και 30 λίρες για κάθε μέρα περαιτέρω καθυστέρησης υποβολής δήλωσης από 01/09/2006. Το Ανώτατο Δικαστήριο αποδέχθηκε την προσφυγή του πρώην μέλους του δ.σ. του ΘΟΚ καθώς, όπως αποφάνθηκε, «η φύλαξη, χρήση και διάθεση των περιουσιακών στοιχείων του ανθρώπου αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιδιωτικής του ζωής και ότι τυχόν αποκάλυψη και δημοσιοποίησή τους προσβάλλουν το δικαίωμα που κατοχυρώνει το άρθρο 15 του Συντάγματος».
Λόγω και της ακυρωτικής απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να τροποποιηθεί το άρθρο 15 του Συντάγματος.
Θα βοηθήσει η τεχνολογία
Το 1991, όταν θα λαμβανόταν η απόφαση για ενεργοποίηση της νομοθεσίας για υποβολή δήλωσης Πόθεν Έσχες από τους δημοσίους υπαλλήλους, διατυπώθηκε, εύλογα, ο προβληματισμός ποιος θα ελέγξει αυτές τις χιλιάδες δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων. Με τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε, δεν διασφαλιζόταν ούτε ο ορθός ούτε ο έγκαιρος έλεγχος των δηλώσεων περιουσιακών στοιχείων των δημοσίων υπαλλήλων. Συνεπώς, σωστά δεν ενεργοποιήθηκε η σχετική νομοθετική διάταξη.
Σήμερα, 33 χρόνια μετά, γίνεται λόγος για υποβολή δηλώσεων Πόθεν Έσχες μόνο από τους υψηλόβαθμους δημόσιους υπαλλήλους, και συγκεκριμένα από την Κλ. Α13 και άνω. Πρόσθετα, θα πρέπει να επισημανθεί η σημασία της τεχνολογίας στη διαδικασία υποβολής δήλωσης Πόθεν Έσχες και της διενέργειας του απαραίτητου ελέγχου σε πραγματικό χρόνο. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας για τον σκοπό αυτόν θα επιλύσει το πρόβλημα που δημιούργησε στο παρελθόν ο μεγάλος αριθμός των ελεγχόμενων προσώπων.
