Τον Ιούνιο του 2013 το Υπουργικό Συμβούλιο του Νίκου Αναστασιάδη αναγνώρισε την προσφυγική ιδιότητα στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες μόνο για σκοπούς συμμετοχής στα στεγαστικά σχέδια που απευθύνονται στους πρόσφυγες. Όσες φορές τέθηκε στο τραπέζι, την τελευταία 10ετία, αίτημα των εκ μητρογονίας προσφύγων για τη νομική κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου στην επαρχία καταγωγής τους, απορρίφθηκε. Μέχρι και σήμερα οι χιλιάδες εκ μητρογονίας πρόσφυγες δεν ψηφίζουν ως πρόσφυγες αλλά ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους. Δηλαδή, δεν έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στον τόπο καταγωγής τους όπως ισχύει με τους εκ πατρογονίας πρόσφυγες.
Η κυβέρνηση του Νίκου Χριστοδουλίδη προτίθεται να ικανοποιήσει μερικώς το διαχρονικό αίτημα των εκ μητρογονίας προσφύγων για να ψηφίζουν στην επαρχία καταγωγής τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, το Υπουργείο Εσωτερικών έθεσε χθες σε δημόσια διαβούλευση τροποποιητικό νομοσχέδιο που δίνει το δικαίωμα στους εκ μητρογονίας εκτοπισθέντες να ψηφίζουν στις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο με βάση τον τόπο διαμονής τους όσο και με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους, όπως ισχύει σήμερα για τους εκ πατρογονίας εκτοπισθέντες. Μάλιστα, πρόθεση είναι όπως αυτό το δικαίωμα δοθεί στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες από τις επόμενες δημοτικές εκλογές, το 2029.
Το τροποποιητικό νομοσχέδιο τιτλοφορείται ως ο περί Αρχείου Πληθυσμού (Τροποποιητικός) (Αρ. 2) Νόμος του 2025 και θα παραμείνει αναρτημένο για τυχόν σχόλια και εισηγήσεις μέχρι τις 29/9/2025 στην ηλεκτρονική πλατφόρμας η-Διαβούλευση.
Τι αλλάζει
Σύμφωνα με την προωθούμενη τροποποίηση που έθεσε χθες το Υπουργείο Εσωτερικών σε δημόσια διαβούλευση:
1 Οι εκ πατρογονίας πρόσφυγες θα συνεχίζουν να ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους και στις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με βάση τον τόπο διαμονής τους όσο και με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους, όπως ισχύει σήμερα δηλαδή χωρίς οποιαδήποτε αλλαγή.
2 Οι εκ μητρογονίας πρόσφυγες θα συνεχίζουν να ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές με βάση τον τόπο διαμονής τους όπως ισχύει σήμερα ενώ στις δημοτικές εκλογές θα ψηφίζουν, τόσο με βάση τον τόπο διαμονής τους όσο και με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους. Στην περίπτωση που και οι δύο γονείς είναι εκτοπισθέντες, η εγγραφή θα γίνεται από προεπιλογή με βάση τον τόπο εκτοπισμού του πατέρα, όμως αυτή θα μπορεί να τροποποιηθεί κατόπιν υποβολής αίτησης από τον εκλογέα για εγγραφή στον εκλογικό κατάλογο με βάση τον τόπο εκτοπισμού της μητέρας. Αίτηση για αλλαγή εκλογικού καταλόγου από τον εκλογέα μπορεί να υποβληθεί μόνο μια φορά. Και αυτό για να μην τύχει εκμετάλλευσης από υποψηφίους που μπορεί να ασκούν πίεση σε εκλογείς να αλλάξουν την εγγραφή τους για να τους ψηφίσουν.
Χωρίς εκλογικές συνέπειες
Στις δημοτικές εκλογές οι εκ πατρογονίας εκτοπισθέντες εκλογείς ψηφίζουν τόσο με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους όσο και με βάση τον τόπο διαμονής τους. Όπως μας λέχθηκε απο το Υπουργείο Εσωτερικών, η απόδοση των ίδιων εκλογικών δικαιωμάτων και στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες δεν θα έχει οποιεσδήποτε συνέπειες μεταξύ ελεύθερων και κατεχόμενων περιοχών.
Θα αλλάξουν οι βουλευτικές έδρες
Το Υπουργείο Εσωτερικών είναι κάθετα αντίθετο στο να παραχωρηθεί το δικαίωμα και στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες να ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές στον τόπο εκτοπισμού τους. Και αυτό διότι, όπως υποστηρίζει, θα αλλάξουν οι ισορροπίες στον εκλογικό χάρτη σε βαθμό που η κατανομή των βουλευτικών εδρών να μην είναι αντιπροσωπευτική του εκλογικού σώματος.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, αν για τους εκ μητρογονίας πρόσφυγες που είναι ήδη εγγεγραμμένοι στον εκλογικό κατάλογο γινόταν υποχρεωτική η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος με βάση τον τόπο εκτοπισμού της μητέρας τους, θα υπήρχε άμεση επίπτωση στον αριθμό των βουλευτικών εδρών των εκλογικών περιφερειών. Συγκεκριμένα, στη βάση των στοιχείων του εκλογικού καταλόγου θα προέκυπτε η απώλεια από μιας έδρας στις επαρχίες Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου προς όφελος δύο εδρών της Αμμοχώστου και μιας έδρας της Κερύνειας.
Πέραν των πιο πάνω άμεσων επιπτώσεων στην κατανομή των βουλευτικών εδρών, σε βάθος χρόνου οι έδρες κατά εκλογική περιφέρεια θα διαφοροποιούνταν ενδεχομένως ακόμη περισσότερο, με απώλεια εδρών από τις ελεύθερες επαρχίες.
Γενικά αναφέρεται πως, στην περίπτωση που γινόταν υποχρεωτική η ψηφοφορία με βάση τον τόπο εκτοπισμού και για τα παιδιά των εκ μητρογονίας προσφύγων και, με δεδομένο ότι, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία δεν υπάρχει όριο στον αριθμό των γενεών για απόκτηση της προσφυγικής ιδιότητας, υπολογίζεται ότι σε 20 περίπου χρόνια η μεγάλη πλειοψηφία των εκλογέων, αν όχι όλοι, θα θεωρούνται εκτοπισθέντες, με αποτέλεσμα την απώλεια εδρών από τις ελεύθερες επαρχίες σε βαθμό που η κατανομή των βουλευτικών εδρών να μην είναι αντιπροσωπευτική του εκλογικού σώματος.
Η πρόταση νόμου
Το ζήτημα της νομικής κατοχύρωσης του δικαιώματος ψήφου των εκ μητρογονίας προσφύγων στην επαρχία καταγωγής τους εκκρεμεί προς αυτεπάγγελτη εξέταση ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής.
Εκκρεμεί, επίσης, ενώπιον της Επιτροπής Εσωτερικών της Βουλής πρόταση νόμου με στόχο την παροχή του δικαιώματος στους εκ μητρογονίας εκτοπισθέντες να ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές με βάση τον τόπο εκτοπισμού τους. Η συζήτηση της πρότασης νόμου άρχισε στις 13/2/2025, όμως αυτή έχει αναβληθεί στο παρόν στάδιο καθώς η Επιτροπή αποφάσισε ότι δεν πρόκειται να προωθηθεί αλλαγή για το συγκεκριμένο ζήτημα για να τύχει εφαρμογής στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές του 2026.
Σύμφωνα με την επίτροπο Διοικήσεως και την επίτροπο Ισότητας Φύλων, που εξέδωσαν και σχετικές αποφάσεις κατόπιν παραπόνων που υποβλήθηκαν ενώπιόν τους, η άρνηση στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες να ψηφίζουν στην επαρχία καταγωγής τους, όπως γίνεται σήμερα με τους εκ πατρογονίας πρόσφυγες, συνιστά διάκριση στη βάση φύλου.
