Η απόκτηση σκύλου-οδηγού στην Κύπρο δεν είναι απλώς μια επιλογή, είναι μάχη. Μάχη για προσβασιμότητα, αναγνώριση, αξιοπρέπεια. Δυστυχώς σε μία χώρα που τα άτομα με αναπηρίες ακόμα συναντούν ανυπέρβλητα εμπόδια στις διακινήσεις τους στον δημόσιο χώρο, το να έχεις δίπλα σου τον τετράποδο σύμμαχό σου θέτει ακόμη περισσότερα εμπόδια σε μια ήδη σκληρή πραγματικότητα.
Στα εστιατόρια ζητείται να «αφήσεις έξω» τον σκύλο-οδηγό. Στα μέσα μαζικής μεταφοράς κάποιοι απαιτούν φίμωτρο, παρότι η ευρωπαϊκή πρακτική προβλέπει ότι οι σκύλοι βοηθείας είναι «μέλη της ομάδας» του ατόμου με αναπηρία και τυγχάνουν της ίδιας μεταχείρισης. Το έλλειμμα είναι και νομικό. Το κράτος δεν έχει θεσπίσει το απαραίτητο πλαίσιο για την εκπαίδευση, πιστοποίηση και χρηματοδότηση των σκύλων-βοηθών.
Σε πρόσφατη συζήτηση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τονίστηκε ότι το δικαίωμα συνοδείας από σκύλο βοηθείας είναι θέμα ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας. Μόνο που η Κύπρος «έχει μείνει πίσω». Το κόστος είναι απαγορευτικό. Η εκπαίδευση στο εξωτερικό μπορεί να φτάσει έως και 50 χιλ. ευρώ, ποσό που καθιστά για πολλούς τον σκύλο-οδηγό όνειρο απατηλό. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι στη χώρα μας τα άτομα που διαθέτουν εκπαιδευμένο σκύλο-βοηθό μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Μπρούνο, η ελευθερία του
Αναζητώντας μαρτυρίες εντοπίσαμε την ανάρτηση του Γιάννη, ενός ανθρώπου με σκύλο - οδηγό, ο οποίος ήθελε να μάθει αν υπάρχει κάποιο εστιατόριο το οποίο να δέχεται σκυλιά σε εσωτερικό χώρο. Βλέπετε ο νόμος και οι διεθνείς συμβάσεις του ΟΗΕ, τις οποίες συνυπογράφει η ΚΔ, λένε ότι ο σκύλος - οδηγός δικαιούται και μπαίνει παντού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εφαρμόζεται.
Ο Γιάννης, 44 ετών, ζει στην επαρχία Λευκωσίας και από τα 19 του άρχισε να χάνει σταδιακά το φως του λόγω μιας σπάνιας κληρονομικής πάθησης του αμφιβληστροειδούς. Για χρόνια, λέει, το λευκό μπαστούνι ήταν η προέκταση του χεριού του, το σύμβολο της προσαρμογής του στην τύφλωση. «Είχα μάθει να ζω με τη βοήθεια των άλλων, με τους δικούς μου ανθρώπους να γίνονται τα μάτια μου. Αλλά πάντα υπήρχε εκείνη η ανάγκη για ανεξαρτησία».
Η αλλαγή ήρθε πριν από εννέα χρόνια, όταν ζούσε στη Γερμανία, όπου η εκπαίδευση και ένταξη των σκύλων-οδηγών αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι ενός θεσμοθετημένου συστήματος υποστήριξης. «Δεν είναι μια εύκολη διαδικασία», εξηγεί. «Ακόμα και στη Γερμανία, όπου υπάρχει κρατική στήριξη και ένα σαφές πλαίσιο εκπαίδευσης, χρειάζονται μήνες δουλειάς και υπομονής. Εκπαιδεύεσαι κι εσύ μαζί με τον σκύλο. Δεν είναι απλώς συνοδός, είναι συνεργάτης».
Ο σκύλος που μπήκε στη ζωή του ήταν ο Μπρούνο, ένας μαύρος λαμπραντόρ. «Όταν βγήκαμε μαζί για πρώτη φορά στο κέντρο της πόλης, ήταν σαν να ξαναέμαθα τον κόσμο. Ένιωσα ξανά ελεύθερος».
Στην Κύπρο δεν επιδοτείται
Η διαδικασία ήταν ακριβή. Ο Μπρούνο κόστισε 18 χιλ. ευρώ, ποσό που ο ίδιος δεν θα μπορούσε να καταβάλει αν η γερμανική κυβέρνηση δεν του επιχορηγούσε το 30%. «Mε ενοχλεί το ότι στην Κύπρο δεν υπάρχει αντίστοιχη επιδότηση, ούτε αναγνωρισμένη σχολή για σκύλους-οδηγούς. Αν δεν έχεις οικονομική δυνατότητα να φέρεις σκύλο από το εξωτερικό, πρέπει να συμβιβαστείς με την ιδέα ότι απλώς δεν μπορείς να αποκτήσεις ποτέ έναν», σημειώνει.
Η επιστροφή του στην Κύπρο έφερε νέες προκλήσεις. Παρότι ο Μπρούνο έχει εκπαιδευτεί σύμφωνα με τα υψηλά ευρωπαϊκά πρότυπα, ο Γιάννης συχνά αντιμετωπίζει άρνηση εισόδου του σε χώρους εστίασης και καφετέριες, ακόμη κι όταν εξηγεί πως ο σκύλος είναι οδηγός. «Σε άλλες χώρες θεωρείται αυτονόητο ότι ένας σκύλος-οδηγός συνοδεύει τον άνθρωπό του παντού. Έχουν υπάρξει φορές που με σταμάτησαν στην είσοδο εστιατορίου και μου ζήτησαν 'να τον αφήσω έξω'», λέει με απογοήτευση.
Παρά τα εμπόδια, ο Μπρούνο αποτελεί την καθημερινή του ασφάλεια. Τον συνοδεύει σε όλες του τις μετακινήσεις, του υποδεικνύει εμπόδια, πόρτες, καρέκλες, σκαλιά. «Στον δρόμο νιώθω πλέον ασφάλεια, όχι τον οίκτο», λέει. «Αλλά χρειάζεται συντήρηση. Ο σκύλος θέλει ειδική τροφή, εξετάσεις, επαναληπτική εκπαίδευση. Είναι εργαζόμενος, όχι κατοικίδιο».
Η Ίρις είναι το φάρμακό της
Αν ο Γιάννης ξαναβρήκε το φως του μέσα από τα μάτια του Μπρούνο, η Μαρία ξαναβρήκε την ανάσα της μέσα από την Ίρις. Η Μαρία, 31ετών, ζει στο Λονδίνο από τα 18 της.
Πριν από πέντε χρόνια, ένα σοβαρό τροχαίο ανέτρεψε τη ζωή της. «Μετά το ατύχημα δεν ήμουν η ίδια. Εκτός από τα χειρουργεία και την αποκατάσταση, τα ψυχικά κατάλοιπα ήταν και παραμένουν μεγάλα. Οι ήχοι με τρόμαζαν, οι άνθρωποι με εξουθένωναν. Έβγαινα από το σπίτι και έτρεχα πίσω μέσα σε λίγα λεπτά. Ζούσα στην απομόνωση».
Διαγνώστηκε με μετατραυματική αγχώδη διαταραχή και κρίσεις πανικού. Ο ψυχίατρος τής μίλησε για τα λεγόμενα psychiatric service dogs. Πρόκειται για σκύλους εκπαιδευμένους να αναγνωρίζουν σημάδια κρίσεων πανικού και να παρεμβαίνουν. «Στην αρχή μου φάνηκε απίθανο. Ένας σκύλος να σε βοηθά να διαχειριστείς το άγχος σου; Αλλά όταν γνώρισα την Ίρις, κατάλαβα».
Η Ίρις, ένα ήρεμο γκόλντεν ριτρίβερ με χρυσαφένιο τρίχωμα και βλέμμα γεμάτο κατανόηση, εκπαιδεύτηκε για έξι μήνες σε εξειδικευμένο κέντρο στο Μπέρμιγχαμ. Το συνολικό κόστος εκπαίδευσης ανήλθε στις 10 χιλ. λίρες, ποσό που κάλυψε εξολοκλήρου η βρετανική κυβέρνηση.
«Στην Αγγλία, και ειδικά στο Λονδίνο, το να έχεις σκύλο ή κάποιο άλλο ζώο για θεραπευτικούς σκοπούς, είναι κάτι πολύ συνηθισμένο και σε περιπτώσεις όπου ο ψυχίατρός σου ή κάποιος άλλος ειδικός ψυχικής υγείας το προτείνει, μπορεί το σύστημα υγείας να καλύψει ένα μέρος ή και όλο το ποσό της εκπαίδευσης. Το κάνουν για να αποφύγουν τη φαρμακευτική αγωγή ή να μειώσουν τη χρήση τους», εξηγεί η Μαρία, η οποία δεν πάει πουθενά χωρίς την Ίρις.
Αίσθηση σταθερότητας
Όταν αρχίζει να παρουσιάζει σημάδια άγχους, η Ίρις την ακουμπά απαλά με το πόδι της ή της γλείφει το χέρι, σημάδι για να εστιάσει στην αναπνοή της. Αν «πέσει» σε κρίση, το οποίο πλέον συμβαίνει σπάνια χάρη στη βοήθεια της Ίρις, το σκυλί πιέζει το σώμα του πάνω της, προσφέροντας αίσθηση σταθερότητας. «Η Ίρις με 'επιστρέφει' στον κόσμο. Δεν είναι κατοικίδιο, είναι το φάρμακό μου», λέει χαμογελώντας.
Όνειρο της Μαρίας είναι να επιστρέψει στην Κύπρο και να δημιουργήσει ένα δίκτυο υποστήριξης για ανθρώπους με ορατές και αόρατες αναπηρίες που θα μπορούσαν να ωφεληθούν από service dogs.
Η κοινή πορεία της Καρολίνας Πελενδρίτου με τη Liberty
Λες στο άτομο με αναπηρικό να μπει χωρίς το αμαξίδιο;
«Το να λες σε ένα άτομο με οπτική αναπηρία 'μπες στο μαγαζί μου χωρίς τον σκύλο' είναι το ίδιο με το να πεις στον άνθρωπο που βρίσκεται σε αναπηρικό, 'μπες χωρίς το αμαξίδιο'. Δεν γίνεται αυτό το πράγμα. Υπάρχουν νομοθεσίες ευρωπαϊκές για τις οποίες και η Κύπρος οφείλει να ενημερωθεί και να τις εφαρμόσει». Η παραολυμπιονίκης Καρολίνα Πελενδρίτου εκφράζει το παράπονό της για το γεγονός ότι στην Κύπρο οι πολίτες δεν είναι ενημερωμένοι κι εκπαιδευμένοι όσο θα έπρεπε σε σχέση με τους σκύλους - οδηγούς. «Δεν έχουν εικόνες από άτομα με αναπηρίες, και αυτός θεωρώ ότι είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο όταν με βλέπουν στον δρόμο με τη Liberty, μου ρίχνουν περίεργα βλέμματα. Ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που πάνε να μου δημιουργήσουν πρόβλημα σε ένα εστιατόριο για παράδειγμα, σε ένα μέσο μεταφοράς ή ακόμα και στον φούρνο».
Δεν μας κάνουν χάρη
Το περιστατικό που έγινε πριν μερικούς μήνες με το ταξί στην Αθήνα όπου ζει, αναφέρει ότι είναι ένα από τα πολλά που έχει βιώσει στα έξι χρόνια κοινής πορείας με τον σκύλο - οδηγό της. «Το χειρότερο είναι πως υπάρχουν φορές, που όταν πάνε να μου δημιουργήσουν πρόβλημα, εμφανίζεται κάποιος που με ξέρει και εκεί το κόβουν… Με λίγα λόγια είναι σαν να μου κάνουν εμένα τη χάρη επειδή είμαι αναγνωρίσιμη, αλλά αν ήμουν ένα άλλο άτομο με την ίδια ακριβώς αναπηρία και τα ίδια δικαιώματα, δεν θα με άφηναν να μπω στο κατάστημά τους ή να φάω στο εστιατόριό τους».
Αντίστοιχα περιστατικά της συνέβησαν με αεροπορική εταιρεία και ξενοδοχεία. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «στην Κύπρο ειδικά είναι πολύ περιορισμένος ο αριθμός των ξενοδοχείων που δέχονται σκύλους - οδηγούς».
Όπως εξηγεί, η διαδικασία τού να αποκτήσει κάποιος σκύλο - οδηγό δεν είναι εύκολη υπόθεση. «Είναι ένας αγώνας να εκπαιδεύσεις το σκυλί, να εκπαιδευτείς και εσύ ο ίδιος. Είναι ένας αγώνας όλα όσα έχεις να κάνεις μέσα στην καθημερινότητα και στη ρουτίνα σου και μαζί με όλα αυτά έχεις να δώσεις άλλο έναν αγώνα, ψυχοφθόρο, του να αποδείξεις ότι έχεις δικαίωμα να έχεις σκύλο - οδηγό. Να αποδείξεις δηλαδή ότι δεν είναι ελέφαντας».
«Είναι δικαίωμα των ανθρώπων με οπτική και όχι μόνο αναπηρία να έχουν σκύλο - οδηγό και είναι υποχρέωση της κοινωνίας πρώτα από όλα να κατανοήσει γιατί είναι απαραίτητος. Το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό ή τεχνικό. Το βασικό που πρέπει να μάθουμε ως κοινωνία είναι πως είναι κάτι το απολύτως φυσιολογικό», επισημαίνει, τονίζοντας ότι «αν θέλουμε να λεγόμαστε συμπεριληπτική κοινωνία, και να λέμε ότι πρέπει τα άτομα με αναπηρία να βγουν έξω από το σπίτι τους, τα λόγια δεν αρκούν».
