Η εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή βρίσκει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε διπλωματικό πυρετό, προσπαθώντας να διαχειριστεί ταυτόχρονες κρίσεις και να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή. Η Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα από τα πλέον περίπλοκα γεωπολιτικά σταυροδρόμια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, καλούμενη να διατηρήσει ισορροπίες ανάμεσα σε αρχές, συμφέροντα και τις εσωτερικές της αντιφάσεις.
Από τη μία, φαίνεται ότι η ΕΕ οδεύει ολοένα και περισσότερο σε αλλαγή στάσης προς το Ισραήλ αναφορικά με τις ενέργειές του στη Λωρίδα της Γάζας και στη Δυτική Όχθη, θέτοντας σε τρικυμία τις σχέσεις της με την ασιατική χώρα. Από την άλλη, είναι αρκετά πιθανόν η ΕΕ να διατελέσει τον μετριοπαθή παράγοντα στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.
Παρά τα αντικρουόμενα συμφέροντα και τις διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις των κρατών μελών της, η ΕΕ έχει μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναδειχθεί πραγματικά σε σημαίνοντα παίχτη της διεθνούς σκακιέρας, λαμβάνοντας υπ' όψιν και τον ασταθή ρόλο της Ουάσινγκτον, υπό τη δεύτερη Προεδρία Τραμπ.
Σημειώνεται ότι το Συμβούλιο αναμένεται να θίξει και τα δύο ζητήματα στην επερχόμενη σύνοδο κορυφής του, κατά το διήμερο 26-27 Ιουνίου.
Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-Ισραήλ
Οι διμερείς σχέσεις ΕΕ–Ισραήλ μπορούν να χαρακτηριστούν διαχρονικά ως αρκετά καλές έως και εξαιρετικές, έχοντας εκτεταμένο πολιτικό διάλογο και συνεργασία σε σειρά ζητημάτων.
Πέραν των πολιτικών διπλωματικών σχέσεων ΕΕ-Ισραήλ, έχουν και αρκετά καλές εμπορικές συναλλαγές. Πιο συγκεκριμένα, οι εμπορικές σχέσεις διέπονται από μία συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών που αποτελεί μέρος της Συμφωνίας Σύνδεσης ΕΕ-Ισραήλ (2000), για το οποίο γίνεται λόγος για την αναστολή του.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ένωσης για το προηγούμενο έτος, η ΕΕ ήταν η μεγαλύτερη εμπορική αγορά του Ισραήλ, αντιπροσωπεύοντας περίπου το ένα τρίτο του συνολικού εμπορίου του Ισραήλ. Ενώ το Ισραήλ ήταν ο 31ος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ, αντιπροσωπεύοντας το 0,8% του συνολικού εμπορίου αγαθών της. Σε αριθμούς τα στοιχεία αυτά μεταφράζονται συνολικά σε 42,6 δισ. ευρώ.
Ως εκ τούτου, γίνεται κατανοητό πως οι όποιοι κραδασμοί γύρω από το Σύμφωνο θα έχουν τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο στο Ισραήλ αλλά και πολιτικό, καθώς, εάν τεθεί σε αναστολή, η ΕΕ αυτομάτως αναγνωρίζει την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τι ισχύει
Στις 20 Μαΐου, η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Κάγια Κάλας, ανακοίνωσε την έναρξη αναθεώρησης του Άρθρου 2 της Συμφωνίας Σύνδεσης ΕΕ-Ισραήλ, ακολουθώντας την πλειονότητα των ΥΠΕΞ των 27. Μία ενδεχόμενη αναθεώρηση θα βασιστεί στη συμμόρφωση του Ισραήλ, βάσει της διάταξής του εν λόγω Άρθρου. Το Άρθρο 2 τονίζει ότι: Οι σχέσεις μεταξύ των Μερών, καθώς και όλες οι διατάξεις της ίδιας της Συμφωνίας, βασίζονται στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αρχών, οι οποίες καθοδηγούν την εσωτερική και διεθνή πολιτική τους και αποτελούν ουσιώδες στοιχείο της παρούσας Συμφωνίας.
Η αξιολόγηση από την ΕΕ έχει σταλεί από την Παρασκευή στα κράτη μέλη και αναμένεται να συζητηθεί αύριο μεταξύ των ΥΠΕΞ. Όπως έχει διαρρεύσει, η αξιολόγηση περιλαμβάνει πως η ΕΕ παρατηρεί ότι υπάρχουν «ενδείξεις» πως το Ισραήλ παραβιάζει τις υποχρεώσεις του για τα ανθρώπινα δικαιώματα, λόγω των ενεργειών του στη Λωρίδα της Γάζας.
Σημειώνεται ότι η Κάγια Κάλας θα ενημερώσει τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής στις Βρυξέλλες, που είναι προγραμματισμένη για την ερχόμενη Πέμπτη.
Η ΕΕ καλείται να λάβει αποφάσεις
Σύμφωνα με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που επικρατεί στις Βρυξέλλες, τα κράτη που τάχθηκαν υπέρ της αναστολής του Συμφώνου αναμένεται να αυξηθούν αλλά παραμένει απομακρυσμένο, αν όχι εξωπραγματικό, σενάριο να ληφθεί η απαιτούμενη ομοφωνία.
Παράλληλα, η ΕΕ θα μπορούσε να αποφασίσει να διακόψει ή αναστείλει τη συνεργασία σε συγκεκριμένους τομείς που περιλαμβάνονται στη Συμφωνία, με ειδική πλειοψηφία. Η ειδική πλειοψηφία προνοεί την υπερψήφιση από το 55% των κρατών μελών (15/27) και ταυτόχρονα να εκπροσωπούν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της ΕΕ.
Μία ενδεχόμενη αύξηση των κρατών μελών που τάσσονται υπέρ της αναστολής θα οφείλεται τόσο στις ίδιες τις ενέργειες που διαπράττει το Ισραήλ στη Γάζα και στη Δ. Όχθη όσο και στην εσωτερική πίεση που δέχονται οι κυβερνήσεις από πολιτικά κόμματα και ΜΚΟ. Οφείλουμε να σημειώσουμε επίσης ότι εκατομμύρια Ευρωπαίων πολιτών, που ζούνε κυρίως στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, έχουν αραβική καταγωγή. Το γεγονός αυτό μεταφράζεται ως μία μη αμελητέα εκλογική δύναμη, η οποία θα συνυπολογιστεί από τις κυβερνήσεις.
Η απαιτούμενη ομοφωνία μπορεί να μην επιτευχθεί αλλά τα στοιχεία που απορρέουν και τα δεδομένα που έχουμε ενώπιόν μας συνηγορούν πως θα αυξηθεί η πίεση από την ΕΕ προς το Ισραήλ, για να λάβει άμεσα μέτρα όπως τον οριστικό τερματισμό του εμπάργκο ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Λωρίδα της Γάζας.
Οι σχέσεις ΕΕ-Ιράν
Όσον αφορά τις σχέσεις ΕΕ-Ιράν σε πολιτικό επίπεδο διαχρονικά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως «καλές», καθώς κατά τα τελευταία χρόνια η Ένωση επιβάλλει κυρώσεις κατά Ιρανών αξιωματούχων και οντοτήτων. Η ΕΕ έχει επίσης επικρίνει σφοδρά την εσωτερική κατάσταση στη χώρα. Οι καταδίκες και οι κυρώσεις βασίζονται στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και τις σχέσεις του Ιράν με οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ, η Χαμάς και οι Χούθι στην Υεμένη.
Παράλληλα, η ΕΕ έχει ξεκάθαρη θέση για την ουσιαστική επανεκκίνηση Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA), που στοχεύει στον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων.
Παρ' όλα αυτά, ΕΕ και Ιράν διατηρούν «κατ' αρχήν» οικονομική συνεργασία και διατηρούν σχέσεις σε αρκετούς τομείς όπως της ενέργειας, της έρευνας, της επιστήμης και της εκπαίδευσης. Ενδεικτικά, το συνολικό εμπόριο αγαθών μεταξύ ΕΕ και της χώρας της Κεντρικής Ασίας ανήλθε σε 4,5 δισ. ευρώ το 2024. Πιο συγκεκριμένα, οι εισαγωγές της ΕΕ ανήλθαν σε 0,8 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ οι εξαγωγές της σε 3,7 δισ. ευρώ.
Η στάση της ΕΕ για τον πόλεμο
Κατά την τρέχουσα περίοδο, με τον πόλεμο μεταξύ Ιράν - Ισραήλ να μαίνεται, η παρουσία της ΕΕ μπορεί να κριθεί σημαντική για να επέλθει η ειρήνη. Στις συνομιλίες της Παρασκευής στη Γενεύη, μεταξύ του Ιρανού ΥΠΕΞ και των ομολόγων του από τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και της Υπάτης Εκπροσώπου, τονίστηκε η ανάγκη να παραμείνει ανοικτή η πόρτα του διαλόγου. Η συνάντηση αυτή και κυρίως οι δηλώσεις που ακολούθησαν της Κάγια Κάλας καταδεικνύουν πως η ΕΕ βρίσκεται σε ετοιμότητα για την αποκλιμάκωση. Εξάλλου, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο κυριότερος εκφραστής για εξεύρεση μίας διπλωματικής λύσης, λαμβάνοντας υπ' όψιν τον αστάθμητο παράγοντα των ΗΠΑ, υπό την ηγεσία του Τράμπ.
Εντούτοις, ούτε και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει σύμπνοια απόψεων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Από τη μία η Γερμανία και κράτη που θεωρούνται φίλα προσκείμενα σε αυτήν, έχοντας την υποστήριξη της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, θεωρούν πως το Ισραήλ ορθά βομβάρδισε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Από την άλλη, η ομάδα χωρών που συμπεριλαμβάνει τα σκανδιναβικά κράτη και το Βέλγιο υποστηρίζουν μία πιο ισορροπημένη προσέγγιση.
Σημειώνεται ότι και αυτό το ζήτημα θα συζητηθεί κατά την ερχόμενη σύνοδο κορυφής του Συμβουλίου.
