Η πρόσφατη μεγάλη κλήρωση του Τζόκερ, που ανέδειξε δύο νικητές μετά από 44 συνεχόμενα rollover, ανέδειξε ξανά τη γοητεία των τυχερών παιχνιδιών στην Κύπρο. Το εντυπωσιακό ποσό και η μαζική συμμετοχή, με περισσότερες από 115 εκατομμύρια στήλες να παίζονται, αποκαλύπτουν όχι μόνο την ελπίδα για μια ξαφνική αλλαγή ζωής, αλλά και την ψυχολογική δύναμη που έχει η πιθανότητα της νίκης. Σε αυτό το πλαίσιο σχετικές έρευνες έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς φωτίζουν τους παράγοντες που οδηγούν σε εθισμό στον τζόγο, από την οικονομική ευαλωτότητα μέχρι τη συστηματική αναζήτηση ανακούφισης μέσω των τυχερών παιχνιδιών.
Ο Χρίστος Αποστολίδης, διδακτορικός ερευνητής πειραματικής οικονομίας και λέκτορας στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Μασάρυκ της Τσεχίας, μελέτησε τις συμπεριφορές που καθορίζουν τη σχέση των ανθρώπων με τον τζόγο. Στο επίκεντρο πρόσφατης έρευνας του βρίσκεται ο παράγοντας «loss chasing behaviour», η συμπεριφορά δηλαδή εκείνη όπου ο παίκτης συνεχίζει ή εντείνει το παιχνίδι μετά από απώλειες, με στόχο να ανακτήσει τα χαμένα χρήματα. Είναι η ίδια συμπεριφορά που συχνά οδηγεί σε εθισμό, καθώς, όπως εξηγεί ο κ. Αποστολίδης, ένας παίκτης στη ρουλέτα μπορεί να έχει χάσει όλα του τα χρήματα, αλλά να συνεχίζει να παίζει για να τα ανακτήσει, εγκλωβισμένος σε έναν κύκλο αναζήτησης της «χαμένης νίκης».
Οικονομική πίεση
Η έρευνα του κ. Αποστολίδη βασίστηκε σε δεδομένα από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η συλλογή στοιχείων είναι εκτεταμένη και δομημένη. Χρησιμοποίησε δεδομένα από το Office of National Statistics για να εξετάσει τη συμπεριφορά των παικτών καζίνο, δημιουργώντας έναν gambling index με βάση τρεις παραμέτρους: κατανάλωση αλκοόλ, καθαρό εισόδημα και πληθωρισμό. Μέσα από 40-50 παρατηρήσεις και οικονομετρική ανάλυση, κατάφερε να εξάγει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες παρατηρήσεις για κάθε μέτρηση και να κατανοήσει καλύτερα τους παράγοντες που οδηγούν σε εθιστική συμπεριφορά.
Αν και άλλες πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση αλκοόλ εντείνει την τάση για εθιστική συμπεριφορά, η ανάλυση του κ. Αποστολίδη δεν υποστηρίζει αυτή την άμεση σύνδεση. Αντιθέτως, διαπιστώνει ότι ο πληθωρισμός και το χαμηλό καθαρό εισόδημα αποτελούν κρίσιμους παράγοντες στον εθισμό στον τζόγο, καθώς οι πιο ευάλωτοι οικονομικά τείνουν να παίζουν περισσότερο και να εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη ότι οι τακτικοί παίκτες καζίνο είναι κατά κανόνα εύποροι και υπογραμμίζει ότι ο τζόγος δεν είναι μόνο θέμα τύχης, αλλά και οικονομικής πίεσης.
Ο Χρίστος Αποστολίδης τονίζει ακόμη ότι ο εθισμός στον τζόγο είναι καταστροφικός για κάθε πτυχή της ζωής του ατόμου. Το φαινόμενο εντείνεται καθώς ο παίκτης συχνά απομονώνεται, απομακρύνεται από την κοινωνία και βλέπει την ψυχολογική και οικονομική του κατάσταση να επιδεινώνεται σταδιακά, χωρίς το περιβάλλον του να το αντιλαμβάνεται μέχρι να είναι πλέον πολύ αργά. Τα τυχερά παιχνίδια, όπως εξηγεί, λειτουργούν μέσω της αναζήτησης θετικών συναισθημάτων: η νίκη προκαλεί έκκριση ορμονών που δημιουργούν ευφορία, και η αναζήτηση αυτής της ψυχολογικής και οικονομικής «ανακούφισης» ωθεί τον παίκτη σε συνεχή συμμετοχή, παρά τις πιθανότητες.
Η κουλτούρα
Στην Κύπρο, λίγα τυχερά παιχνίδια αναδεικνύουν την κοινωνική φαντασία όσο το Τζόκερ. Από την εισαγωγή του από τον ΟΠΑΠ το 1997, το παιχνίδι έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας του νησιού. Η διαδικασία επιλογής πέντε αριθμών από 45 και ενός αριθμού Τζόκερ από 20 συνδυασμούς καθιστά την κορυφαία νίκη απίθανη, με πιθανότητες μία στις 24.435.180 για μια μόνο στήλη. Παρ’ όλα αυτά, οι παίκτες συνεχίζουν, δελεασμένοι από το όνειρο μιας ζωής χωρίς οικονομικούς περιορισμούς, από τη συναίσθηση συμμετοχής σε κοινωνικά δίκτυα και από τη γοητεία των μικρών νικών που δίνουν ψευδαίσθηση πιθανότητας.
Το παιχνίδι έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια. Από τον Δεκέμβριο του 2023, ο αρχικός τζάκποτ αυξήθηκε από 600.000 ευρώ σε 1 εκατομμύριο, ενώ δημιουργήθηκε νέα κατηγορία για όσους μαντεύουν δύο αριθμούς. Οι τιμές ανά στήλη διπλασιάστηκαν, χωρίς ωστόσο να μειωθεί η συμμετοχή. Το τελευταίο μεγάλο τζάκποτ ήρθε τον Ιανουάριο του 2025, και από τότε 44 συνεχόμενα rollover προκάλεσαν ένα κύμα συμμετοχής με περισσότερες από 115 εκατομμύρια στήλες, μέχρι τον Αύγουστο του 2025 όπου 2 τυχεροί μοιράστηκαν 28,5 εκ. ευρώ. Η ψυχολογική επίδραση είναι εμφανής: καθώς το ποσό ανεβαίνει, περισσότεροι πιστεύουν ότι μπορεί να είναι η δική τους στιγμή τύχης.
Ο κ. Αποστολίδης σημειώνει ότι η κυπριακή κουλτούρα του τζόγου ενισχύεται από το μάρκετινγκ, τα Μέσα Ενημέρωσης και την παρουσία μεγάλων πολυεθνικών που ειδικεύονται στα τυχερά παιχνίδια, γεγονός που κανονικοποιεί την ενασχόληση με τον τζόγο. Η προσβασιμότητα, η προβολή υψηλών τζάκποτ και η κοινωνική συμμετοχή κάνουν τα τυχερά παιχνίδια ένα καθημερινό φαινόμενο, με βαθιές ψυχολογικές συνέπειες.
Δυσκολίες στην έρευνα
Ωστόσο, η έρευνα στον κυπριακό χώρο αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες. Τα νόμιμα παιχνίδια μπορούν να μελετηθούν, αλλά ο παράνομος τζόγος παραμένει αόρατος στα στατιστικά, περιορίζοντας τη δυνατότητα πρόληψης και παρέμβασης. Επιπλέον, η Κύπρος υστερεί σημαντικά στη συλλογή και διαθεσιμότητα δεδομένων για έρευνες κοινωνικής και ψυχολογικής φύσης. Σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το NHS και πολιτικές όπως το Quality and Outcomes Framework επιτρέπουν τη δημιουργία πλήρων και δομημένων αρχείων υγείας και κοινωνικής συμπεριφοράς, στην Κύπρο τα συστήματα καταγραφής είναι αποσπασματικά, περιορισμένα και αδύναμα στη στήριξη επιστημονικών μελετών. Αυτό σημαίνει ότι η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των επιπτώσεων του τζόγου είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο.
Η έρευνα του κ. Αποστολίδη επιβεβαιώνει ότι ο οικονομικός παράγοντας, ο πληθωρισμός και η αδυναμία κοινωνικής στήριξης παίζουν κρίσιμο ρόλο στον εθισμό. Η περίοδος μετά την πανδημία της Covid-19, με την εκτόξευση του πληθωρισμού παγκοσμίως, ανέδειξε αυτή τη σύνδεση: τα κρούσματα εθισμού στον τζόγο αυξήθηκαν σημαντικά, υπογραμμίζοντας τη σημασία οικονομικής ευαλωτότητας ως καταλυτικού παράγοντα κινδύνου.
Η σημασία των πολιτικών
Τα ευρήματα της έρευνας του κ. Αποστολίδη υπογραμμίζουν ότι ο πληθωρισμός, το χαμηλό εισόδημα και η έλλειψη κοινωνικής στήριξης είναι καθοριστικοί παράγοντες στον εθισμό. Η μελέτη καταδεικνύει την ανάγκη για συστηματική συλλογή δεδομένων και για στοχευμένες πολιτικές πρόληψης, ώστε οι αρμόδιοι φορείς να μπορούν να παρακολουθούν, να αξιολογούν και να περιορίζουν τις επιπτώσεις του τζόγου. Η εμπεριστατωμένη γνώση της συμπεριφοράς των παικτών και των οικονομικών κινδύνων καθιστά δυνατή τη δημιουργία αποτελεσματικών στρατηγικών προστασίας, αποδεικνύοντας ότι η επιστημονική έρευνα αποτελεί κρίσιμο εργαλείο στην αντιμετώπιση του εθισμού στον τζόγο στην Κύπρο.
