Η υιοθέτηση ενός αποτελεσματικού και δίκαιου συνταξιοδοτικού συστήματος πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για την Πολιτεία, ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς και παράγοντες για τη λειτουργία μιας σύγχρονης κοινωνίας.
Δεν πρέπει να θεωρείται μόνο ως ένας οικονομικός μηχανισμός μέσω του οποίου οι εργαζόμενοι εξασφαλίζουν εισόδημα μετά τη συνταξιοδότησή τους, είναι ένας θεσμός ο οποίος αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία αντιλαμβάνεται την κοινωνική δικαιοσύνη και ισονομία, την αλληλεγγύη των γενεών και τον σεβασμό προς τον άνθρωπο που έχει εργαστεί και συνεισφέρει, έχοντας υπόψη του τη διασφάλιση μιας καθώς πρέπει καθημερινής διαβίωσης στα γεράματα.
Ένα συνταξιοδοτικό σύστημα πρέπει να συνδυάζει οικονομική βιωσιμότητα, κοινωνική αποτελεσματικότητα, διαφάνεια και προσαρμοστικότητα. Ένα σύστημα που επιβαρύνει ασύμμετρα τα δημόσια οικονομικά ή που εξαρτάται από συνεχείς εισφορές του κράτους δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τον στόχο του στο μέλλον. Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα απαιτούνται σταθερά έσοδα μέσω εισφορών, ισχυρή επενδυτική στρατηγική και αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων.
Η δημογραφική γήρανση, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και η μείωση του ποσοστού γεννήσεων, πιέζει διαρκώς τα συνταξιοδοτικά συστήματα, τα οποία οι σημερινοί εργαζόμενοι χρηματοδοτούν τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων. Ένα σωστό σύστημα πρέπει να ενσωματώνει μακροπρόθεσμο σχεδιασμό που λαμβάνει υπόψη τις δημογραφικές μεταβολές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με συνδυασμό μοντέλων, όπως η δημιουργία αποθεματικών ταμείων και η συμμετοχή των ασφαλισμένων σε επενδύσεις χαμηλού έως μέτριου κινδύνου που αποφέρουν σταθερές αποδόσεις, με πλήρη διαφάνεια και επαγγελματισμό.
Η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί βασικό πυλώνα ενός λειτουργικού συνταξιοδοτικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι οι παροχές πρέπει να αντικατοπτρίζουν τις εισφορές και τον εργασιακό βίο κάθε ατόμου, χωρίς όμως να αφήνουν κανέναν χωρίς επαρκή κάλυψη.
Η αρχή της αναλογικότητας, ότι δηλαδή όσοι συνεισφέρουν περισσότερο λαμβάνουν και μεγαλύτερη σύνταξη, πρέπει να συνδυάζεται με την αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης, η οποία προστατεύει τους χαμηλόμισθους, όσους είχαν διακεκομμένη εργασία ή όσους αντιμετώπισαν δυσκολίες που δεν μπορούσαν να προβλέψουν.
Παράλληλα, η ισορροπία μεταξύ των γενεών είναι καθοριστική. Ένα σύστημα που επιβαρύνει υπέρμετρα τη νέα γενιά για να χρηματοδοτήσει τις συντάξεις των παλαιότερων κινδυνεύει να καταστεί άδικο και να προκαλέσει κοινωνικούς και οικονομικούς τριγμούς. Το σωστό σύστημα πρέπει να εξισορροπεί τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα, ώστε οι σημερινοί νέοι να μην αισθάνονται ότι θα συνεισφέρουν σε ένα ταμείο από το οποίο ίσως δεν ωφεληθούν ποτέ.
Η διαφάνεια και η λογοδοσία πρέπει να είναι εκ των απαραίτητων στοιχείων. Οι ασφαλισμένοι πρέπει να γνωρίζουν με σαφήνεια πώς υπολογίζονται οι εισφορές τους, πού επενδύονται τα χρήματά τους και τι σύνταξη μπορούν να αναμένουν στο μέλλον. Χωρίς διαφάνεια, η εμπιστοσύνη των πολιτών κλονίζεται και ολόκληρος ο θεσμός αποδυναμώνεται.
Η καλή διακυβέρνηση σημαίνει επίσης ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από αρμόδιους φορείς με επαγγελματικά κριτήρια και όχι με πολιτικές σκοπιμότητες. Ανεξάρτητοι έλεγχοι, αξιολόγηση των επενδυτικών πολιτικών, δημοσιοποίηση στοιχείων και συμμετοχή εκπροσώπων εργαζομένων και εργοδοτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων συμβάλλουν σε ένα σύστημα αξιόπιστο και λειτουργικό.
Ένα άλλο βασικό συστατικό ενός σωστού συνταξιοδοτικού συστήματος, δίπλα στη βιωσιμότητα, είναι η επάρκεια των παροχών. Μια σύνταξη πρέπει να διασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και να προστατεύει από τη φτώχεια στην τρίτη ηλικία.
Είναι απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα εισοδήματα από την εργασιακή ζωή, αλλά και το κόστος ζωής, οι αυξήσεις τιμών, οι ανάγκες για υγεία και φροντίδα, και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες. Ένα σύστημα που δεν αναπροσαρμόζει περιοδικά τις παροχές του με βάση τον πληθωρισμό ή το κόστος ζωής οδηγεί τους συνταξιούχους σε μείωση της αγοραστικής αξίας του διαθέσιμου εισοδήματός τους.
Ειδικά στη σύγχρονη εποχή που ζούμε οι οικονομίες και οι αγορές εργασίας εξελίσσονται γρήγορα, η τεχνολογία αλλάζει επαγγέλματα, οι μορφές απασχόλησης γίνονται πιο ευέλικτες και πολλοί εργαζόμενοι έχουν πολλαπλές πηγές εισοδήματος ή διακεκομμένη απασχόληση. Ένα σωστό συνταξιοδοτικό σύστημα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να προσαρμόζεται σε αυτές τις αλλαγές.
Η προσαρμοστικότητα προστατεύει το σύστημα από το να καταστεί «πεπαλαιωμένο» και το καθιστά πιο ανθεκτικό σε κρίσεις, όπως οικονομικές υφέσεις, τεχνολογικές μεταβολές ή κοινωνικές αλλαγές.
Οι πυλώνες
Είναι ξεκάθαρο ότι κανένα δημόσιο σύστημα δεν μπορεί μόνο του να καλύψει πλήρως το εισόδημα της συνταξιοδότησης. Ένα σωστό μοντέλο πρέπει να ενθαρρύνει και την ιδιωτική αποταμίευση, δημιουργώντας ένα πολυεπίπεδο σύστημα σύνταξης. Το πρώτο επίπεδο είναι η δημόσια βασική σύνταξη που εγγυάται κοινωνική προστασία. Το δεύτερο επίπεδο μπορεί να αφορά επαγγελματικά ταμεία ή ταμεία προνοίας, στα οποία εργοδότες και εργαζόμενοι συνεισφέρουν. Το τρίτο επίπεδο αποτελείται από ατομικά συνταξιοδοτικά προϊόντα που επιτρέπουν στον εργαζόμενο να χτίσει επιπλέον αποθέματα για το μέλλον.
Ο συνδυασμός πολλών πηγών συνταξιοδοτικού εισοδήματος μειώνει τον κίνδυνο αβεβαιότητας και ενισχύει τη σταθερότητα του συστήματος συνολικά.
Κανένα σύστημα δεν μπορεί να πετύχει χωρίς την εμπιστοσύνη των πολιτών. Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι οι εισφορές τους αποδίδουν, ότι το κράτος λειτουργεί με συνέπεια και ότι οι κανόνες δεν αλλάζουν απρόβλεπτα. Η σταθερότητα του ρυθμιστικού πλαισίου είναι κλειδί για τη δημιουργία εμπιστοσύνης.
Η κοινωνική αποδοχή χτίζεται επίσης με ενημέρωση, απλοποιημένες διαδικασίες και εκπαιδευτικά εργαλεία που βοηθούν τους εργαζομένους να κατανοήσουν τις επιλογές τους. Όσο περισσότερο κατανοούν το σύστημα, τόσο περισσότερο το στηρίζουν.
Ένα σύγχρονο συνταξιοδοτικό σύστημα πρέπει να αξιοποιεί την τεχνολογία για να γίνεται πιο αποτελεσματικό και φιλικό προς τον χρήστη. Η ψηφιοποίηση των διαδικασιών μειώνει το κόστος λειτουργίας, περιορίζει τα λάθη, επιταχύνει την εξυπηρέτηση και διευκολύνει τον έλεγχο. Επιπλέον, πλατφόρμες που επιτρέπουν στους ασφαλισμένους να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο τις εισφορές, τις αποδόσεις των ταμείων και τις μελλοντικές προβλέψεις ενισχύουν σημαντικά τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη.
