Για το επικοινωνιακό μοντέλο που εφαρμόζουν ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο επιχειρηματίας Έλον Μασκ μίλησε στο politis.com.cy o Δρ Χάρης Φ. Σοφοκλέους, σύμβουλος επικοινωνίας, ακαδημαϊκός, ερευνητής και επισκέπτης στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις. Αναφέρεται επίσης στις αλλαγές που έχουν επιφέρει στην πολιτική επικοινωνία τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, την αποδυνάμωση των παραδοσιακών κομμάτων και πολιτικών, το φαινόμενο του «απολιτίκ» και τον τρόπο επικοινωνίας του ευρωβουλευτή Φειδία Παναγιώτου. Ακολούθως ερμηνεύει την άνοδο της ακροδεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο και τις αλλαγές στην εκλογική συμπεριφορά των σύγχρονων ψηφοφόρων.
Είναι κοινή παραδοχή ότι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν αλλάξει τον τρόπο άσκησης της πολιτικής επικοινωνίας. Τι όμως έχει αλλάξει;
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) έχουν επιφέρει βαθιές και ριζικές αλλαγές στην πολιτική επικοινωνία, μετασχηματίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί, οι πολίτες και τα Μέσα Ενημέρωσης αλληλεπιδρούν. Συγκεκριμένα, πριν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κυριαρχήσουν στην πολιτική επικοινωνία, οι πολιτικοί βασίζονταν σε παραδοσιακά μέσα (τηλεόραση, ραδιόφωνο, έντυπα) και σε διαμεσολαβητές (π.χ. δημοσιογράφους) προκειμένου να φτάσει το μήνυμά τους στο κοινό.
Επιπλέον, οι εκστρατείες επικοινωνούσαν με γενικά μηνύματα τα οποία απευθύνονταν σε μεγάλες και ετερογενείς ομάδες. Στον αντίποδα, έπειτα από τον εκδημοκρατισμό αν θέλετε των ΜΚΔ, και με τη συνδρομή δεδομένων (Big Data), των οποίων το εύρος και η δεινότητα έχουν αυξηθεί εκθετικά, οι πολιτικοί μπορούν να προσαρμόσουν τα μηνύματά τους σε συγκεκριμένες ομοιογενείς ομάδες ή ακόμα και σε μεμονωμένα άτομα και να επικοινωνούν άμεσα και διαδραστικά με τους πολίτες/εκλογείς, παρακάμπτοντας τα παραδοσιακά μέσα. Ένα podcast ή μία ανάρτηση μπορεί να φτάσει σε εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σε δευτερόλεπτα.
Συνεπακόλουθα, οι πολίτες αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή, αλλά και μεγαλύτερη ευθύνη στη διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας. Άλλοτε, η δημόσια εικόνα ενός πολιτικού εξαρτιόταν κυρίως από δημόσιες ομιλίες, συνεντεύξεις και την κάλυψη από τα ΜΜΕ. Πλέον όμως, οι πολιτικοί δημιουργούν την προσωπική τους “μάρκα” (brand) μέσω των λογαριασμών τους στα ΜΚΔ.
Τέλος, στην εποχή της κυριαρχίας των ΜΚΔ ,οι αλγόριθμοι ενισχύουν την έκθεση σε περιεχόμενο που επιβεβαιώνει τις υπάρχουσες πεποιθήσεις και αντιλήψεις. Ως εκ τούτου, οι εκλογείς εκθέτονται περισσότερο στον κίνδυνο της πόλωσης και έτσι βλέπουμε την πόλωση να αυξάνεται, ενώ παράλληλα, σε πολλές περιπτώσεις μειώνεται ο ουσιαστικός και γόνιμος διάλογος.
Ντόναλντ Τραμπ και Έλον Μασκ
O Ντόναλντ Τραμπ και o Έλον Μάσκ έχουν φέρει κάποιο νέο και επιτυχημένο μοντέλο πολιτικής επικοινωνίας.
Το μοντέλο του Ντόναλντ Τραμπ και του Έλον Μασκ βασίζεται στην οικοδόμηση μιας ισχυρής προσωπικής «μάρκας» (brand), όπου οι ίδιοι γίνονται το κεντρικό προϊόν. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση του Τραμπ, η πολιτική του καμπάνια στηρίχθηκε στο σύνθημα “Make America Great Again”, η οποία λειτουργεί ως αναγνωρίσιμο εμπορικό σήμα. Η προσωπικότητά του, είναι αντισυστημική, δυναμική, και συχνά προκλητική. Ο δε Μασκ, εμφανίζεται ως ένας «καινοτόμος-ήρωας» που σώζει τον πλανήτη με τις καινοτόμες πρωτοβουλίες του (Tesla, SpaceX), ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζεται ως προσιτός μέσω χιουμοριστικών αναρτήσεων.
Αμφότεροι, υιοθετούν στρατηγικά έναν προκλητικό, συχνά διχαστικό και εριστικό τρόπο επικοινωνίας, προσελκύοντας την προσοχή και δημιουργώντας συζήτηση. Ο Τραμπ, χαρακτηρίζεται από ένα οξύ, και πρότυπα εθνικιστικό, θα τολμούσα να πω, λόγο, απλοϊκή γλώσσα και υπερβολικές δηλώσεις που συχνά προκαλούν αντιπαράθεση. Ο δε Μασκ, χαρακτηρίζεται από ειρωνικά σχόλια, ακόμα και αυθόρμητες δηλώσεις που προκαλούν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και του κοινού.
Καταληκτικά, αν και το μοντέλο αυτό έχει φέρει καινοτομίες, οι προκλήσεις που δημιουργεί, όπως η παραπληροφόρηση, η πόλωση και η αποδυνάμωση των θεσμών, θέτουν ένα μεγάλο ερωτηματικό αναφορικά με τη βιωσιμότητα του και τη δημοκρατική του διάσταση.
Παραδοσιακά κόμματα
Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση παρατηρείται μια τάση αποδυνάμωσης των παραδοσιακών κομμάτων και πολιτικών. Γιατί δεν πείθουν πλέον τους ψηφοφόρους και πώς φτάσαμε στο σημείο να χάνει όλο και μεγαλύτερη ισχύ ο πολιτικός τους λόγος και το πολιτικό τους μήνυμα;
Η αποδυνάμωση των παραδοσιακών κομμάτων και των πολιτικών, η οποία παρατηρείται σε πολλές δημοκρατίες, είναι αποτέλεσμα πρωτίστως, σύνθετων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών τάσεων. Τα παραδοσιακά κόμματα συχνά πλέον εμφανίζονται αποκομμένα από τις ανάγκες και τις ανησυχίες των πολιτών. Μεγάλη μερίδα των ψηφοφόρων, αντιλαμβάνεται τα κόμματα ως ελιτίστικες δομές που λειτουργούν με γνώμονα τα εσωτερικά τους συμφέροντα, παρά τις ανάγκες της κοινωνίας.
Επιπλέον, οι παραδοσιακοί πολιτικοί συχνά χρησιμοποιούν έναν λόγο ξύλινο, ο οποίος θεωρείται ανούσιος και μακριά από την πραγματικότητα. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, ο λαϊκισμός, τόσο δεξιός όσο κεντρώος και αριστερός, έχει κερδίσει έδαφος, προβάλλοντας απλοϊκές λύσεις σε σύνθετα προβλήματα και αναδεικνύοντας τη δυσαρέσκεια με το κατεστημένο. Πολιτικοί όπως ο Ντόναλντ Τραμπ ή ο Βίκτορ Όρμπαν, ή σε ένα πιο κυπριακό πλαίσιο, ο Φειδίας Παναγιώτου, προβάλλονται ως “αντιπρόσωποι του λαού” απέναντι σε μια διεφθαρμένη ελίτ.
Επιπλέον, τα μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα (δεξιά, αριστερά, κέντρο) έχουν χάσει την πολιτική/ιδεολογική τους σαφήνεια. Με αλλά λόγια τα κόμματα συχνά εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές τους αξίες προκειμένου να προσελκύσουν ένα ευρύτερο ακροατήριο, οδηγώντας σε αποϊδεολογικοποίηση. Συνεπώς, οι πολίτες δυσκολεύονται να διακρίνουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των κομμάτων.
Τα κυπριακά κόμματα
Τα σημερινά κόμματα στην ελληνοκυπριακή πλευρά εφαρμόζουν επιτυχημένες επικοινωνιακές πολιτικές;
Τα κόμματα στην Κυπριακή Δημοκρατία, αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις στην πολιτική επικοινωνία και την εφαρμογή πολιτικών, καθώς λειτουργούν σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την απογοήτευση των πολιτών και αλλαγές στις προτεραιότητες της κοινωνίας. Επιπλέον, πολιτικοί λόγοι που βασίζονται σε συναισθηματικά μηνύματα ή στη ρητορική «αντισυστημισμού» αποδίδουν προσωρινά, αλλά δεν δημιουργούν μακροχρόνια εμπιστοσύνη.
Το Κυπριακό παραμένει το κεντρικό πολιτικό ζήτημα, αλλά η απουσία ξεκάθαρης στρατηγικής και μακροπρόθεσμου σχεδίου από τα κόμματα συχνά οδηγεί σε απογοήτευση. Πέραν τούτου, παρά την ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, η οικονομική ανισότητα παραμένει έντονη και εξακολουθεί να εντείνεται, και οι πολίτες θεωρούν ότι οι πολιτικές δεν εξυπηρετούν τα ευρύτερα συμφέροντα αλλά μόνο την πολιτική ελίτ και συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα. Επιπλέον, οι ψηφοφόροι εκφράζουν δυσαρέσκεια για την έλλειψη διαφάνειας και τις φήμες περί διαφθοράς που πλήττουν τα πολιτικά κόμματα.
Τα κόμματα φαίνεται να καταγράφουν μια δυστοκία στο να ανταποκριθούν στις αλλαγές στις κοινωνικές αξίες και να συνδεθούν ουσιαστικά με το εκλογικό σώμα. Ιδιαίτερα οι νέοι αισθάνονται αποξενωμένοι, καθώς οι πολιτικές παραμένουν εστιασμένες σε παραδοσιακά ζητήματα που δεν αντανακλούν τις ανησυχίες τους. Τα αυξανόμενα ποσοστά αποχής, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, δείχνουν ότι οι πολίτες δεν βλέπουν τα κόμματα ως φορείς αλλαγής ή εκπροσώπησης των συμφερόντων τους.
Το απολιτίκ
Το φαινόμενο του απολιτίκ, που γίνεται όλο και πιο έντονο στις μέρες μας, αποτελεί το αποτέλεσμα μιας νεότερης μεθόδου πολιτικής επικοινωνίας ή είναι αποτέλεσμα του τέλους των μεγάλων αφηγημάτων;
Το φαινόμενο του «απολιτίκ» , δηλαδή, η αυξανόμενη αδιαφορία ή απόρριψη της πολιτικής και των θεσμών της, είναι ένα σύνθετο ζήτημα που μπορεί να αποδοθεί τόσο σε μεταβολές στις μεθόδους πολιτικής επικοινωνίας, όσο και στο τέλος των μεγάλων αφηγημάτων.
Τα μεγάλα ιδεολογικά αφηγήματα τα οποία κυριάρχησαν στον 20ό αιώνα, όπως η ιδέα του σοσιαλισμού, του καπιταλισμού, του εθνικισμού ή της προόδου, έχουν εξασθενήσει, αφήνοντας ένα ιδεολογικό κενό.
Επιπλέον, οι εξελίξεις στην πολιτική επικοινωνία έχουν επίσης συμβάλει στην ενίσχυση του φαινομένου του απολιτίκ. Η πολιτική επικοινωνία εστιάζει όλο και περισσότερο στην εικόνα και στο συναίσθημα παρά στη λογική και τις ιδέες. Οι πολιτικοί συχνά παρουσιάζονται ως «προϊόντα» που πρέπει να «πουληθούν», υποβαθμίζοντας την ουσία της πολιτικής. Συνεπώς, οι πολίτες, ειδικά οι νεότερες γενιές, θεωρούν την πολιτική έναν χώρο «θορύβου» χωρίς ουσία και αποφεύγουν να εμπλακούν, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε μια γενική απαξίωση της πολιτικής και μια ρευστοποίηση του εκλογικού σώματος, η οποία συνδράμει στην μείωση της εκλογικής συμμετοχής.
Φειδίας Παναγιώτου
Στην περίπτωση του ευρωβουλευτή Φειδία Παναγιώτου είχαμε να κάνουμε με την επιτυχία του αυθορμητισμού ή κάποια καλά σχεδιασμένη μέθοδο πολιτικής επικοινωνίας;
Κατ’ αρχάς θα ήθελα να θέσω δύο βασικά ρητορικά ερωτήματα επί του ζητήματος.
Πρώτον: Είναι όντως φαινόμενο ο Φειδίας, όπως συχνά ακούγεται, ή είναι απλά ένα νέο, φρέσκο, ελαφρύ και απαλλαγμένο (από βαρίδια) άτομο το οποίο μπόρεσε να απορροφήσει συγκυριακά και μονοπωλιακά την απαξίωση του πολιτικού συστήματος;
Δεύτερον: H αστραπιαία και εκκωφαντική επικράτηση της μη κομματικής/ εναλλακτικής ψήφου, αλλά και η άνοδος της ακροδεξιάς, μήπως πέραν από ήττα του κομματικού συστήματος, αποτελούν και άμεση και σαφή αντανάκλαση των αντιλήψεων του εκλογικού σώματος;
Συνεπώς, αν απαντήσει κάποιος τα πιο πάνω ρητορικά ερωτήματα, ενδεχομένως να καταλήξει εύκολα στο συμπέρασμα ότι η επιτυχία του Φειδία Παναγιώτου, πιθανότατα βασίζεται σε έναν συνδυασμό αυθορμητισμού επικοινωνιακής στρατηγικής, εκλογικών τάσεων και εκμετάλλευσης συγκύριων. Ο αυθορμητισμός τον κάνει να ξεχωρίζει και να συνδέεται συναισθηματικά με το κοινό του, ενώ η στρατηγική επικοινωνία, σε συνάρτηση με τις ευνοϊκές για αυτόν πολίτικες συγκυρίες και τάσεις, αλλά και την ευνοϊκή εργονομία των προηγουμένων ευρωεκλογών, ενισχύουν αυτά τα στοιχεία. Σε κάθε περίπτωση, η επιτυχία στην πολιτική επικοινωνία προϋποθέτει αυθεντικότητα, είτε αυτή είναι φυσική είτε επιμελώς ενισχυμένη ή πλασματικά δομημένη.
Ακροδεξιά
Η άνοδος της ακροδεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο έχει να κάνει και με την πολιτική επικοινωνία;
Η άνοδος της ακροδεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο το οποίο συνδέεται τόσο με την πολιτική επικοινωνία όσο και με την απαξίωση της παραδοσιακής πολιτικής και την αποτυχία του λεγόμενου δημοκρατικού τόξου. Η αποτυχία της παραδοσιακής πολιτικής και του δημοκρατικού τόξου έχει δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για την ακροδεξιά, ενώ στον αντίποδα η έξυπνη χρήση της πολιτικής επικοινωνίας από αυτήν έχει μεγιστοποιήσει την επιρροή της.
Αφενός, οι πολίτες που νιώθουν απογοήτευση από τα παραδοσιακά κόμματα, αναζητούν εναλλακτικές που να προσφέρουν σαφή και ριζοσπαστική αλλαγή.
Συνεπώς η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται την εν λόγω δυσαρέσκεια, προκειμένου να παρουσιάσει τον εαυτό της ως «αντισυστημική» δύναμη. Από την άλλη, μέσα από έξυπνες επικοινωνιακές τακτικές, η ακροδεξιά κεφαλαιοποιεί τη δυσαρέσκεια, απλοποιεί τα μηνύματα και προσφέρει φαινομενικά εύκολες λύσεις.
Εκλογική συμπεριφορά
Τελικά τι συγκινεί και τι παρακινεί τους σημερινούς ψηφοφόρους; Βρισκόμαστε μπροστά σε νέες και άγνωστες τάσεις της εκλογικής συμπεριφοράς;
Η εκλογική συμπεριφορά των σύγχρονων ψηφοφόρων έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται νέες και πολλές φορές απρόβλεπτες τάσεις. Η πολιτική επικοινωνία, οι κοινωνικές μεταβολές, και η αλληλεπίδραση με την τεχνολογία έχουν διαμορφώσει διαφορετικά κίνητρα και προτεραιότητες για τους ψηφοφόρους.
Συνεπώς, όντως βρισκόμαστε μπροστά σε νέες αντιλήψεις και στάσεις εκλογικής συμπεριφοράς, που διαμορφώνονται από τη σύγχρονη πολιτική επικοινωνία, την τεχνολογία και τις κοινωνικές αλλαγές. Οι ψηφοφόροι συγκινούνται πλέον από αυθεντικότητα, συναισθηματικά μηνύματα και πολιτικούς που προσφέρουν συγκεκριμένες λύσεις σε προσωπικά ή καθημερινά προβλήματα. Θέματα όπως η ασφάλεια, η μετανάστευση, η οικονομική ανισότητα και η κλιματική αλλαγή συχνά “αγγίζουν” συναισθηματικά τους ψηφοφόρους.
Κατά συνέπια, οι ψηφοφόροι δείχνουν αυξανόμενη δυσπιστία προς τους «παραδοσιακούς» πολιτικούς και προτιμούν πρόσωπα που φαίνονται αυθεντικά, απλά και προσιτά. Ωστόσο, η αυξανόμενη αποχή, η πόλωση και η ρευστότητα του εκλογικού σώματος, προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στις παραδοσιακές δημοκρατίες, απαιτώντας βαθιές αλλαγές στον τρόπο που προσεγγίζονται οι πολίτες.
