Την πρώτη ημέρα της άτυπης διάσκεψης στη Γενεύη για το Κυπριακό διπλωματική πηγή στην ε/κ πλευρά εκτιμούσε ότι υπάρχει ένα ρεαλιστικό σενάριο. Συγκεκριμένα, θεωρούσε ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, θα κατέβαλλε προσπάθεια ώστε να διατηρήσει τη διαδικασία ζωντανή μέχρι τις λεγόμενες προεδρικές εκλογές στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Εκεί θα διαφανούν οι προθέσεις της Τουρκίας, από τις επιλογές που θα κάνει. Αν δηλαδή θα στηρίξει τον υποψήφιο που τάσσεται υπέρ της διζωνικής δικοινοτικής Οομοσπονδίας ή τον Ερσίν Τατάρ ο οποίος παραμένει προσκολλημένος στην πρόταση για λύση δύο κρατών στην Κύπρο.
Η ίδια πηγή είχε αναφέρει στον ανταποκριτή του «Πολίτη» στη Γενεύη, Θανάση Αθανασίου, ότι επικρατούσε «μια συγκρατημένη αισιοδοξία ως προς την επαλήθευση του εν λόγω σεναρίου και λόγω διεργασιών που βρίσκονται σε εξέλιξη μεταξύ Τουρκίας-ΕΕ και ευρωπαϊκών οικονομικών οργανισμών, καθώς η τουρκική ηγεσία βρίσκεται σε τροχιά επανατοποθέτησης της Άγκυρας στις ευρωπαϊκές ράγες». Μάλιστα έθεταν στην εξίσωση και τον τομέα της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας. Το ερώτημα λοιπόν είναι εάν ισχύει αυτό το αισιόδοξο σενάριο ή αν τελικά θα έρθουμε αντιμέτωποι με ένα σκληρό σενάριο στο Κυπριακό.
Το καλό σενάριο
Για την προσπάθεια επανασύνδεσης των σχέσεων Τουρκίας και ΕΕ, μίλησε στον «Π» ο πολιτικός επιστήμονας και διεθνολόγος Θόδωρος Τσίκας, λέγοντας ότι αυτή η προσπάθεια άρχισε πολύ πριν τις δραματικές εξελίξεις που επέφερε η εκλογή Τραμπ και συγκεκριμένα την άνοιξη του 2024, όταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, κλήθηκε στο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ για να συζητηθεί το θέμα της επανασύνδεσης. «Η Τουρκία», πρόσθεσε, «θέλει επανασύνδεση των σχέσεών της με την ΕΕ, διότι έχει θέματα να προωθήσει, όπως η αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης, η κατάργηση της βίζας για τα ταξίδια Τούρκων προς χώρες της Ένωσης και η νέα οικονομική ενίσχυση».
Ακολούθως εξήγησε τους λόγους για τους οποίους επιζητά την επανασύνδεση και η ΕΕ, λέγοντας ότι η Άγκυρα είναι πολύ σημαντικός γεωπολιτικός παράγοντας, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στο μέτωπο Ρωσίας-Ουκρανίας, συνορεύει με την περιοχή του Καυκάσου και με χώρες της Μέσης Ανατολής». Υπάρχει, πρόσθεσε, και το ζήτημα του Προσφυγικού, ενώ επεσήμανε το γεγονός ότι η Τουρκία είναι σημαντικός οικονομικός και εμπορικός εταίρος ευρωπαϊκών χωρών. «Λόγω του κοινού ενδιαφέροντος των δύο πλευρών», τόνισε ο κ. Τσίκας, «μπορεί κανείς να θέσει και τα δικά του θέματα, μεταξύ των οποίων το Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά. Υπάρχει ένα πεδίο στο οποίο μπορούμε να δούμε το συμφέρον τόσο του ενός όσο και του άλλου».
Ευρωπαϊκή άμυνα
Σε ό,τι αφορά τη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική άμυνας και ασφάλειας, ο κ. Τσίκας ανέφερε ότι η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ την προηγούμενη εβδομάδα άνοιξε τον δρόμο για τη συμμετοχή της Τουρκίας. «Στα Συμπεράσματα της Συνόδου», σημείωσε, «αναφέρεται ρητά ότι η Ένωση θα συνεργαστεί με χώρες μη μέλη της που εμφορούνται από παρόμοιες ιδέες (like-minded) "σε συνασπισμό επιθυμούντων" για την άμυνα. Οι χώρες αυτές είναι Τουρκία, Βρετανία, Νορβηγία, Ισλανδία και Καναδάς, τις οποίες ενημέρωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, μετά το τέλος της Συνόδου». Επομένως, συνέχισε, «Ελλάδα και Κύπρος τίθενται μπροστά σε ένα στρατηγικό δίλημμα, ανάλογο με αυτό που είχαν αντιμετωπίσει στις παραμονές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι (1999), το οποίο οδήγησε στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και στην ανακήρυξη της Τουρκίας ως υποψήφιας χώρας προς ένταξη».
Δεύτερο «Ελσίνκι»
«Το Κυπριακό για την Τουρκία είναι και γεωπολιτικό ζήτημα, δεν είναι μόνο θέμα εσωτερικής διακυβέρνησης στην Κύπρο», επεσήμανε ο κ. Τσίκας. «Με την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο», πρόσθεσε, «η Τουρκία έχει και παρουσία σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Για να αποσύρει τα στρατεύματά της, θα απαιτηθεί να λάβει κίνητρα ή ανταλλάγματα, που έχουν σχέση με τη γεωπολιτική θέση της, όπως ειδική, ενισχυμένη σχέση με την ΕΕ και συμμετοχή στο ενεργειακό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου». Εξέφρασε δε την άποψη ότι ένα δεύτερο «Ελσίνκι» θα διευκόλυνε την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού και τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών. «Όχι, δηλαδή, αποκλεισμός της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, αλλά το αντίθετο», πρόσθεσε.
Ορθολογική σκέψη
Ακολούθως ο κ. Τσίκας υποστήριξε ότι, «από τη στιγμή που σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι εταίροι μας επιθυμούν με τον έναν ή άλλον τρόπο τη συνεργασία της Τουρκίας στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας, θα ήταν “αυτοκτονικό” για την Ελλάδα και την Κύπρο να αντιταχθούν σε αυτό». Η ορθολογική σκέψη, όπως είπε, «απαιτεί Αθήνα και Λευκωσία να στηρίξουν, με ορισμένες προϋποθέσεις, τη σύμπραξη της Τουρκίας στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική άμυνας, η οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και την αμυντική κάλυψη της ευρύτερης περιοχής μας».
Συνεχίζοντας δήλωσε ότι «οι γνωστές κοντόφθαλμες προσεγγίσεις για βέτο και αποκλεισμούς δεν πρέπει να επικρατήσουν, ώστε να μην χαθεί η Τουρκία για την Ευρώπη και για τα συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου για μία ακόμη φορά». Αντίθετα, σημείωσε, «πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το ενδιαφέρον όλων των πλευρών για να προχωρήσει επί της ουσίας ο διάλογος τόσο για το Κυπριακό όσο και για τα ελληνοτουρκικά». Επεσήμανε ωστόσο ότι δεν θα πρέπει «να θεωρήσουμε ότι μέσω της διαδικασίας αυτής θα επιβάλουμε στην Τουρκία να αποδεχτεί τις δικές μας θέσεις. Αλλά να έχουμε την πολιτική βούληση για τους αναγκαίους προωθητικούς συμβιβασμούς. Σε μια τέτοια περίπτωση ο διεθνής παράγων και ειδικά η ΕΕ θα συμβάλουν θετικά».
Το κακό σενάριο
Κληθείς να σχολιάσει την επιδίωξη της ε/κ πλευράς να διασυνδέσει το Κυπριακό με την προσπάθεια της ΕΕ να αποκτήσει και να ενισχύσει την άμυνά της σε συνεργασία με την Τουρκία, ο δρ Διεθνών Σχέσεων Νικόλαος Παούνης ανέφερε ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και διερωτήθηκε αν με αυτή την οπτική της Άγκυρας υπάρχει περιθώριο παραχωρήσεων προς την Κύπρο στα πλαίσια της συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας για την άμυνα. «Οι Τούρκοι», διευκρίνισε, «δεν έχουν ανάγκη την Κύπρο και γι' αυτό παραβλέπουν τις όποιες προοπτικές συνεργασίας».
Ερωτηθείς εάν θα χρειαστεί η συναίνεση της Κυπριακής Δημοκρατίας για να προχωρήσει η ΕΕ σε αμυντική συνεργασία με την Τουρκία, ο δρ Παούνης ανέφερε ότι οι Ευρωπαίοι θα παρακάμψουν τη συναίνεση της Κύπρου και της Ελλάδας, προσθέτοντας ότι «δεν είναι υπολογίσιμα κράτη στους ευρωπαϊκούς κόλπους». Η Τουρκία αυτή τη στιγμή, όπως είπε, «έχει άλλο διπλωματικό και γεωπολιτικό αποτύπωμα και αυτό φάνηκε στην κρίση της Μέσης Ανατολής και στην Ουκρανία». Τόνισε δε το γεγονός ότι η Τουρκία έκανε συμφωνία για τα σιτηρά της Ουκρανίας και ίδρυσε το Κέντρο Συντονισμού στην Κωνσταντινούπολη, σταθεροποιώντας την παγκόσμια αγορά σιτηρών. Έκανε λόγο για «μια σοβαρή εξωτερική πολιτική που επηρεάζει σε παγκόσμιο επίπεδο τα πάντα, αφού σταθεροποίησε διεθνώς τις τιμές των σιτηρών σε μια εποχή που ήταν άγνωστο αν θα υπάρχουν επαρκείς ποσότητες σιτηρών για την ανθρωπότητα». Αν αυτή η χώρα, διερωτήθηκε, «δεν έχει σοβαρή διπλωματική ατζέντα, τότε ποιος έχει;».
Υποστήριξε, επίσης, ότι η Τουρκία δεν αναμένει την έγκριση της Κύπρου για να συνεργαστεί με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους σε θέματα άμυνας. Αναρωτήθηκε μάλιστα αν η Τουρκία, «με μια αγορά 90 εκατομμυρίων και αμυντική βιομηχανία που παράγει σχεδόν τα πάντα, θα αναμένει τη συναίνεση της Κύπρου και της Ελλάδας». Συνεχίζοντας, είπε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μπορέσουν Ελλάδα και Κύπρος να ανασχέσουν ένα τέτοιο σενάριο όταν η ΕΕ αυτή τη στιγμή έχει ανάγκη την Τουρκία, διότι ελέγχει τα περάσματα του Βοσπόρου και συνορεύει με όλες τις καυτές ζώνες της περιοχής.
Η ένταξη στην ΕΕ
Σε ό,τι αφορά το σενάριο της ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ και τις ευκαιρίες που μπορεί να προσφέρει στην Κύπρο για πάρε-δώσε στο Κυπριακό, ο δρ Παούνης εκτίμησε ότι η Άγκυρα δεν επιδιώκει την πλήρη ένταξη. «Η Τουρκία», πρόσθεσε, «επιδιώκει μια προνομιακή εταιρική σχέση». Εξάλλου, όπως είπε, «χρειάζονται σοβαρές μεταρρυθμίσεις στο κράτος δικαίου και στη διοίκηση και δεν νομίζω ότι αυτή τη στιγμή μπορεί να τις κάνει η Τουρκία ή τουλάχιστον η ερντογανική Τουρκία». Συνεπώς, όπως είπε, «αυτό που ζητά η Τουρκία είναι μια προνομιακή σχέση που θα διασφαλίζει τα συμφέροντα της Ένωσης, να είναι ο βραχίονας της ΕΕ σε περιοχές όπως η Κεντρική Ασία, η Μέση Ανατολή και ο Καύκασος. Να είναι κατά κάποιον τρόπο ένας πυλώνας διείσδυσης της ΕΕ σε όλες αυτές τις περιοχές».
Εξήγησε δε ότι το καθεστώς του προνομιακού εταίρου βολεύει την Άγκυρα διότι θα λαμβάνει ευρωπαϊκά κονδύλια και ταυτόχρονα τα τουρκικά προϊόντα θα τυγχάνουν μιας ευνοϊκής μεταχείρισης εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου και ενδεχομένως στο μέλλον να γίνει και ένας από τους κυριότερους προμηθευτές αμυντικού υλικού, κάτι που ήδη το επιτυγχάνει σταδιακά αφού η Ιταλία θα αγοράσει 1.500 μη επανδρωμένα αεροπλάνα Bayraktar και αυτό είναι πάρα πολύ σοβαρό. «Η απόφαση μιας βιομηχανικής χώρας όπως η Ιταλία, πρόσθεσε, «να αποταθεί στην Τουρκία για να αγοράσει αυτά τα συστήματα δείχνει πολλά, όπως και άλλα επιτεύγματα της αμυντικής βιομηχανίας της Τουρκίας δείχνουν πολλά».
Σε αδιέξοδο;
Ερωτηθείς εάν με βάση τα πιο πάνω η Κύπρος οδηγείται σε μεγάλο αδιέξοδο, ο δρ Παούνης απάντησε ότι «ανεξαρτήτως του τι συνέβη με τα διακοινοτικά ζητήματα, έχουμε μια στρατιωτική εισβολή η οποία σε βάθος χρόνου παγιώθηκε και άρχισε να γίνεται αποδεχτή, με ορισμένα κράτη να αντιμετωπίζουν επί ίσοις όροις εισβολέα και κατακτημένο και αυτή τη στιγμή ο χρόνος δουλεύει υπέρ των Τούρκων». Επεσήμανε μάλιστα το γεγονός ότι η Τουρκία επιδιώκει λύση δύο κρατών, λέγοντας ότι «είναι αιθεροβάμονες όσοι στην Κύπρο αναμένουν κάτι άλλο». Οι Τούρκοι, πρόσθεσε, «το έχουν ξεκαθαρίσει και η Ελλάδα αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι έχει αφαιρέσει το Κυπριακό από τη διμερή ατζέντα με την Τουρκία. Ενώ κάποτε έλεγε ότι αν δεν λυθεί το κυπριακό πρόβλημα, τότε, δεν θα υπάρξει επίλυση των ελληνοτουρκικών, τώρα αυτό δεν το θέτει ως προϋπόθεση. Πρόκειται για μια σοβαρή στροφή της Ελλάδας».
