Μόλις οκτώ μήνες μέχρι τις βουλευτικές εκλογές, η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σκληρή πραγματικότητα: Μόνο το 14% των βουλευτών είναι γυναίκες, το χαμηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Στον «Π», η δέσμευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δεδομένη. Η συντακτική μας ομάδα, με την πεποίθηση ότι η ισότητα των φύλων είναι προϋπόθεση δημοκρατίας και προόδου, δίνει βήμα στις γυναίκες εγκαινιάζοντας μία σειρά από συνεντεύξεις, απόψεις και προσωπικές μαρτυρίες δυναμώνοντας τη φωνή τους. Ανοίγουμε αυτή τη συζήτηση για την πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών ως ένα επείγον ζήτημα, δίνοντας πρώτα τον λόγο στην Τζόζη Χριστοδούλου που γνωρίζει όσο λίγοι το τοπίο, αφού πέρασε από τον ακτιβισμό για τα δικαιώματα της γυναίκας, στην εμπειρογνωμοσύνη και απ’ εκεί στο γραφείο της επιτρόπου Ισότητας των Φύλων.
Πολύ πριν τον διορισμό της τον Μάρτιο του 2023, η Χριστοδούλου υπήρξε ακτιβίστρια στον χώρο των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας. Με σπουδές στην ισότητα και τις φυλετικές διακρίσεις, έγινε ειδικός στα θέματα φύλου και εμπορίας προσώπων. Συνεργάστηκε με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS), υπήρξε μέλος του Κυπριακού Λόμπι Γυναικών και βοήθησε στη δημιουργία του European Network of Migrant Women στις Βρυξέλλες. Από το 2019 έως το 2022, ήταν σύμβουλος του υπουργού Εξωτερικών, με στόχο την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην εξωτερική πολιτική. Μετά την εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη διορίστηκε επίτροπος Ισότητας των Φύλων. «Η φωνή μου δεν μαλάκωσε, ούτε αποσιωπήθηκε μετά τον διορισμό μου», λέει. «Τώρα έχω την ευκαιρία να προσπαθήσω να αμφισβητήσω το σύστημα εκ των έσω και αυτό κάνω».
Δεν αρκούν οι ποσοστώσεις
Για την επίτροπο το πρόβλημα δεν είναι μόνο στατιστικό. Φτάνει στην καρδιά των κομματικών δομών και των πολιτισμικών προτύπων, που επί δεκαετίες κρατούν τις γυναίκες απ’ έξω. Οι ποσοστώσεις, υπογραμμίζει, παραμένουν ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για να επιταχυνθεί η αλλαγή, αλλά από μόνες τους δεν αρκούν. «Το πραγματικό ερώτημα είναι τι έχουν κάνει τα κόμματα εσωτερικά, πέρα από την υιοθέτηση εθελοντικών ποσοστώσεων, για να στηρίξουν ουσιαστικά και να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική».
Με την Κύπρο να βρίσκεται στον πάτο της ΕΕ, η επίτροπος Ισότητας των Φύλων δεν διστάζει να πει τα πράγματα με το όνομά τους: «Ζούμε σε μια πατριαρχική κοινωνία όπου εξακολουθούν να επικρατούν οι σεξιστικές προκαταλήψεις και οι ασυνείδητες μεροληψίες», σημειώνει, τονίζοντας ότι η πατριαρχία είναι ενσωματωμένη σε κοινωνικούς κανόνες και θεσμικές πρακτικές που συντηρούν τις άνισες σχέσεις εξουσίας. «Η αναγνώριση του συστήματος ως δομικά σεξιστικού μας επιτρέπει να επικεντρωθούμε σε ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις που αντιμετωπίζουν τα αίτια και όχι μόνο τα συμπτώματα».
Βρισκόμαστε στο 2025 και οι αριθμοί θα έπρεπε να προκαλούν συναγερμό: 51% του πληθυσμού, 50,8% των ψηφοφόρων, αλλά μόλις 14% στη Βουλή. Η Κύπρος βρίσκεται στον πάτο της Ευρώπης, μαζί με Ουγγαρία και Ρουμανία, και τα πολιτικά κόμματα συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως «προαιρετικές» στα ψηφοδέλτιά τους
Σε κόμματα, διοικητικά συμβούλια και οργανισμούς που ισχυρίζονται ότι «δεν βρίσκουν αρκετές γυναίκες», η Χριστοδούλου απαντά ξεκάθαρα: «Η ισότητα των φύλων και η ισότιμη εκπροσώπηση δεν είναι ζήτημα ανταγωνισμού γυναικών και ανδρών, αλλά δημιουργίας μιας δικαιότερης και ισχυρότερης κοινωνίας, οικονομικά και ηθικά». Για όσους λένε «οι γυναίκες δεν αποδέχθηκαν» όταν προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, η επίτροπος αντιστρέφει την ερώτηση: «Αν οι γυναίκες δεν δέχονται, τι πρέπει να κάνουμε;»
Η άρνηση, εξηγεί, συχνά σηματοδοτεί δομικά εμπόδια: Έλλειψη υποστήριξης για τη φροντίδα των παιδιών, δύσκολα εργασιακά ωράρια ή ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον που δεν θεωρείται ασφαλές. «Το κοινωνικοπολιτικό μας σύστημα εξακολουθεί να είναι προσαρμοσμένο στην παραδοσιακή ‘αρρενωπότητα’, σε μια πατριαρχική δομή, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι γυναίκες απορρίπτουν τέτοιες προσκλήσεις».
Για το αν στηρίζει τις δεσμευτικές ποσοστώσεις με εκλόγιμες θέσεις, η απάντησή της είναι ξεκάθαρη: «Οι νομικά δεσμευτικές ποσοστώσεις βοηθούν ως προσωρινό μέτρο, τις στηρίζω και θα παλέψω γι’ αυτές». Υπενθυμίζει την αποτυχημένη απόπειρα του 2014 για θεσμοθέτηση ποσοστώσεων σε ημικρατικούς οργανισμούς, αλλά σημειώνει τη δυναμική σε επίπεδο ΕΕ, όπου η νέα Οδηγία για την Ισορροπία Φύλων στα διοικητικά συμβούλια καθιστά σαφές ότι «η δομική αλλαγή είναι εφικτή όταν υπάρχει πολιτική βούληση».
Στην πράξη
«Τα όποια μέτρα είναι σημαντικά γιατί στέλνουν τα σωστά μηνύματα, αλλά η προσοχή μας είναι στραμμένη σε συγκεκριμένες πολιτικές και δράσεις», τονίζει. Όπως ανέφερε, η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει θέσει την έμφυλη ισότητα ως οριζόντια προτεραιότητα και προχωρεί με συγκεκριμένες πολιτικές και δράσεις για άρση των εμποδίων που σχετίζονται με τη συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και την προώθηση της ισότητας των φύλων.
Αναφέρθηκε επίσης στη μηδενική φορολόγηση για προϊόντα υγιεινής, σε νέες παιδοκεντρικές πολιτικές μέσω του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στη συμπερίληψη της διάστασης φύλου στη φορολογική μεταρρύθμιση, αλλά και στην παρακολούθηση της νομοθεσίας κατά του σεξισμού και της διαδικτυακής βίας.
Η στιγμή της αλήθειας
Η επίτροπος έχει ήδη αρχίσει κύκλο συναντήσεων με αρχηγούς των κομμάτων για να συζητήσει την ανάγκη ισόρροπων ψηφοδελτίων: «Θα δούμε πώς τα κόμματα θα αντιμετωπίσουν το θέμα. Τα ψηφοδέλτια θα δείξουν τη δέσμευση ή την απουσία της. Σκοπός μας δεν είναι ούτε να διασύρουμε ούτε να κατηγορήσουμε, αλλά η διαφάνεια».
Το μήνυμά της, όπως λέει, απευθύνεται ιδιαίτερα στους νέους και στις νέες: «Πρέπει να δουν ότι γίνεται σοβαρή προσπάθεια από πλευράς θεσμών, ώστε ο μισός πληθυσμός να μην αγνοείται σε μια διαδικασία που θα καθορίσει το μέλλον τους». Και καλεί ανοιχτά τα ΜΜΕ: «Αυτό που παρουσιάζουν, ποιον παρουσιάζουν και από ποια οπτική, επηρεάζουν το πώς αντιλαμβάνεται η κοινή γνώμη την πραγματικότητα. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε τα ΜΜΕ μαζί μας στην προσπάθεια για προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλα τα επίπεδα».
Στη συντακτική ομάδα του «Πολίτη» συμμεριζόμαστε την αγωνία αυτή, όχι μόνο μέσα από τις γυναίκες δημοσιογράφους ως ομάδα, αλλά και από τα μηνύματα που λαμβάνουμε από τους καινούργιους μας συνεργάτες/ιδες και νεαρούς/ες αναγνώστες/τριες. Σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία, η συγκεκριμένη συζήτηση δεν μπορεί να αναβληθεί μετά τις κάλπες. Στόχος είναι να δυναμώνουμε τις φωνές των γυναικών και να ελέγχουμε κόμματα και θεσμούς μέχρι η ισότιμη εκπροσώπηση να γίνει πραγματικότητα. Θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε τις λίστες, να πιέζουμε τα κόμματα και να προκαλούμε τους θεσμούς, ανοιχτά και επίμονα, ώστε το 2026 οι γυναίκες στην Κύπρο να μην περιοριστούν ξανά σε «τιμητικές προσκλήσεις» για συμμετοχή στα ψηφοδέλτια χωρίς πραγματική δύναμη.
