Μια ανάλυση στην αμερικανική ιστοσελίδα Washington Examiner αμέσως μετά την εκλογή του Τουφάν Έρχιουρμαν δημιούργησε διάφορες φήμες ότι επίκειται παρέμβαση του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στο Κυπριακό. Η αμερικανική ιστοσελίδα σημείωνε ότι ο κ. Τραμπ θα μπορούσε να προσφέρει στην Τουρκία όσα δεν μπόρεσε να προσφέρει ο ΟΗΕ, όπως αυξημένη συνεργασία στην άμυνα, εμπορικές ή ενεργειακές συμφωνίες με την υποστήριξη της Ευρώπης, σε αντάλλαγμα για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων και ένα ανανεωμένο σχέδιο διαμοιρασμού της εξουσίας στο νησί. Αυτό το σενάριο το έθετε υπό τη μορφή μιας προοπτικής και όχι ως πληροφόρηση από κάποια κυβερνητική πηγή για τις πραγματικές προθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ.
Ωστόσο, ορισμένα τουρκικά ΜΜΕ θεώρησαν ότι η Washington Examiner εκφράζει το βαθύ κράτος στις ΗΠΑ και άρα υπάρχει όντως κάποιο αμερικανικό σχέδιο για την Κύπρο. Μάλιστα ακολούθησε μια δήλωση του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε συνεδρίαση της μόνιμης επιτροπής οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας, ο οποίος είπε ότι η Άγκυρα λαμβάνει «ισχυρά μηνύματα ότι το νησί της Κύπρου προστίθεται στο μενού του ιμπεριαλιστικού παιχνιδιού που παίζεται στην περιοχή».
Αυτές οι φήμες, που προκάλεσαν αναστάτωση σε μερίδα του αντιπολιτευτικού τουρκικού Τύπου, δεν επαληθεύονται. Εκείνο που φαίνεται να υπάρχει είναι η προοπτική για μελλοντική ενασχόληση του Ντόναλντ Τραμπ με το Κυπριακό, στα πλαίσια του νέου στρατηγικού οράματος των ΗΠΑ στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και η προσπάθεια των ΗΠΑ να αντιμετωπίσει τον άξονα Ρωσίας – Κίνας δημιούργησαν συνθήκες αναζωπύρωσης του αμερικανικού ενδιαφέροντος για την περιοχή μας.
Η μεγάλη εικόνα
Ήδη γίνονται βήματα σε διάφορα επίπεδα και ο τομέας της ενέργειας φαίνεται να αποτελεί την αιχμή του δόρατος της νέας αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή. Σε αυτό, λοιπόν, το πλαίσιο αναμένεται να τεθεί και το κυπριακό ζήτημα, αφού δεν μπορούν να ρυθμιστούν τα ζητήματα των θαλάσσιων ζωνών και δικαιοδοσιών στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και την επίλυση του Κυπριακού.
Οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή δείχνουν ότι αμερικανικό στρατηγικό σχέδιο περιλαμβάνει ορισμένα βασικά βήματα, όπως η απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο, ο διάδρομος φυσικού αερίου από την Ελλάδα προς την Ουκρανία, η επίλυση του προβλήματος που δημιούργησε το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο και ο οικονομικός διάδρομος IMEC που θα συνδέει την Ινδία με την Ευρώπη μέσω της Μέσης Ανατολής. Οι ΗΠΑ θέλουν να θέσουν φραγμό στον νέο κινεζικό δρόμο του μεταξιού (Belt and Road Initiative), ο οποίος έφτασε μέχρι την Ευρώπη και προσφέρει στο Πεκίνο γεωστρατηγικό βάθος.
Αμερικανικές κινήσεις
Την Πέμπτη και την Παρασκευή πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο στην Αθήνα η 6η Υπουργική Συνάντηση της Διατλαντικής Συνεργασίας για την Ενέργεια (P-TEC), στα πλαίσια της οποίας ανακοινώθηκαν πολύ σημαντικές συμφωνίες στον τομέα της ενέργειας. Συμμετείχαν τρεις Αμερικανοί υπουργοί και ένας υφυπουργός, 25 Ευρωπαίοι υπουργοί και 17 εκπρόσωποι πολυεθνικών εταιρειών.
Την Πέμπτη υπεγράφη συμφωνία με την αμερικανική ExxonMobil για έρευνες στο θαλάσσιο οικόπεδο 2 στο Βορειοδυτικό Ιόνιο και την Παρασκευή η συμφωνία για την αγορά μεγάλων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το οποίο θα μεταφέρεται μέσω Ελλάδας στη Νοτιανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Η Ελλάδα καθίσταται πλέον πύλη εισόδου του αμερικανικού LNG, το οποίο θα κατευθύνεται μέχρι την Ουκρανία μέσω του Κάθετου Διαδρόμου. Σκοπός η απεξάρτηση των χωρών της περιοχής από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Το αμερικανικό ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται μόνο στην Ελλάδα. Αφορά ευρύτερα την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Την περασμένη Τρίτη το Υπουργείο Πετρελαίου της Αιγύπτου ανακοίνωσε την υπογραφή Μνημονίου κατανόησης με την ExxonMobil, το οποίο προβλέπει την απόκτηση ακόμη ενός θαλάσσιου οικοπέδου από τον αμερικανικό κολοσσό. Αμερικανοί αξιωματούχοι επισκέφθηκαν τη Λιβύη και η αμερικανική Chevron επιχειρεί να επιστρέψει στη συγκεκριμένη χώρα. Η Chevron ανέλαβε 4 οικόπεδα νοτίως της Κρήτης και αυξάνει την παραγωγή στο κοίτασμα Λεβιάθαν του Ισραήλ. Μάλιστα οι ΗΠΑ πιέζουν το Ισραήλ να επικυρώσει τη συμφωνία εξαγωγής φυσικού αερίου στην Αίγυπτο και η άρνηση του Τελ Αβίβ είχε ως αποτέλεσμα ο Αμερικανός υπουργός Ενέργειας να ακυρώσει την πρόσφατη επίσκεψή του.
3+1
Το αμερικανικό ενδιαφέρον φανερώνεται και από την πρωτοβουλία της Ουάσινγκτον για επανασύσταση του σχήματος 3+1 (Κύπρος, Ελλάδα, Ισραήλ και ΗΠΑ). Μάλιστα πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στο Ζάππειο σύνοδος και εκδόθηκε κοινή ανακοίνωση των τεσσάρων κρατών, με την οποία επαναβεβαίωσαν την κοινή τους προσήλωση για στήριξη των ενεργειακών σχεδιασμών στην περιοχή και την περιφερειακή σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ανακοίνωσαν επίσης ότι η επόμενη υπουργική συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στην Ουάσινγκτον το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
Οι δηλώσεις του Ισραηλινού υπουργού Ενέργειας ότι οι ΗΠΑ σκοπεύουν να επαναφέρουν τα σχέδια για αγωγό προς την Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας και πως οι τρεις χώρες απέκλεισαν την Τουρκία δημιούργησαν την εντύπωση ότι το σχήμα 3+1 αποτελεί μια αντιτουρκική συμμαχία. Πρόκειται ωστόσο για μια δήλωση ενός Ισραηλινού πολιτικού στην εφημερίδα «The Jerusalem Post» που έγινε για εσωτερική κατανάλωση.
Τουρκία
Η Τουρκία δεν θα συμμετέχει σε όλα τα ενεργειακά έργα και κανένα κράτος της Ανατολικής Μεσογείου δεν θα βρίσκεται σε όλα τα πρότζεκτ. Κάθε έργο είναι διαφορετικό και αφορά συγκεκριμένες χώρες. Εξάλλου οι Αμερικανοί βρίσκονται πίσω από μία άλλη πρωτοβουλία στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία δεν αποκλείει την Τουρκία. Πηγές ανέφεραν στον «Π» ότι η πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, για πολυμερές σχήμα 5×5 παράκτιων χωρών της περιοχής (Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος, Τουρκία και Λιβύη) δεν είναι άσχετη με τα αμερικανικά σχέδια στην περιοχή.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, δεν απέρριψε την πρόταση Μητσοτάκη όταν ρωτήθηκε από Τούρκο δημοσιογράφο αλλά απάντησε ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών μπορούν να επιλυθούν μέσω διαλόγου και ειρηνικά. Τα ίδια δήλωσε και για την Κύπρο. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα των στιγμών και για αυτό στο ετήσιο μνημόσυνο του Γλαύκου Κληρίδη την περασμένη Κυριακή έστειλε μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις, τονίζοντας ότι «πίσω από τις κορώνες ψευτοπατριωτισμού του παρόντος κρύβονται οι αποτυχίες του μέλλοντος».
Άλλωστε ο ανώτερος σύμβουλος του Παγκόσμιου Κέντρου Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου, Χαράλαμπος Έλληνας, δήλωσε στον «Π» ότι οι Αμερικανοί θα συμπεριλάβουν την Τουρκία στους σχεδιασμούς για την ενεργειακή και οικονομική συνεργασία από την Κασπία Θάλασσα μέχρι τη Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ, σημείωσε, επιδιώκουν να αυξήσουν τη ροή φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας αλλά και του πετρελαίου του Ιράκ. Ήδη έγιναν δηλώσεις από τον Αμερικανό πρέσβη στην Τουρκία, Τομ Μπάρακ, ο οποίος απέκλεισε το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας. Πάλι προκλήθηκαν αντιδράσεις και υπήρξαν τοποθετήσεις πολιτικών παραγόντων, ωστόσο τα όσα λέγονται δημόσια από κάποιους πολιτικούς είναι για εσωτερική κατανάλωση. Για παράδειγμα, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δημόσια εμφανίζεται ως προστάτης του μουσουλμανικού κόσμου και προβαίνει σε σκληρές δηλώσεις κατά της Δύσης, ενώ στο παρασκήνιο και σε πρακτικό επίπεδο συνεργάζεται με τα δυτικά κράτη.
Η Τουρκία έχει ένα κρίσιμο ρόλο να παίξει στους στρατηγικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ αντιλαμβάνεται ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπηρετεί το δόγμα της στρατηγικής αυτονομίας και ανέχεται τις κινήσεις αυτονομίας της Άγκυρας διότι γνωρίζει ότι η συγκεκριμένη χώρα μπορεί να βοηθήσει στη ρυμούλκηση της Ρωσίας στο μέλλον. Στόχος του Τραμπ είναι να αποδυναμώσει την Κίνα και να φέρει το Κρεμλίνο στο πλευρό του. Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που έχει καλές σχέσεις με τη Ρωσία.
Οι ανθρωποι-κλειδιά
Όλες οι κινήσεις των Αμερικανών για την επίλυση των προβλημάτων και τον τερματισμό των συγκρούσεων στην Ανατολική Μεσόγειο δημιουργούν μια μεγάλη εικόνα. Έχουν στρατηγικό χαρακτήρα και υπηρετούν την προσπάθεια των ΗΠΑ να εδραιωθούν στην περιοχή έναντι της Ρωσίας και της Κίνας, οι οποίες εκμεταλλεύονται τις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς των κρατών για να επεκτείνουν την επιρροή τους. Αυτό κάνει η Κίνα στην Κύπρο μέσω του Κυπριακού. Προσφέρει στήριξη στη Λευκωσία με αντάλλαγμα μια στρατηγική συνεργασία.
Άρα κάποια στιγμή ο Ντόναλντ Τραμπ θα ασχοληθεί και με το κυπριακό πρόβλημα. Για αυτό δεν είναι τυχαίες οι επιλογές του Αμερικανού Προέδρου για τις θέσεις πρέσβεων στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο. Πρόκειται για πρόσωπα του δικού του κύκλου, τα οποία δεν ανήκουν στο διπλωματικό Σώμα και δεν λειτουργούν με τους παραδοσιακούς τρόπους. Για παράδειγμα, στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τουρκία τοποθέτησε τον προσωπικό του φίλο Τόμας Μπάρακ. Στην Ελλάδα έστειλε την Κίμπερλι Γκιλφόιλ, πρώην αρραβωνιαστικιά του γιου του. Ενώ στην Κύπρο ετοιμάζεται να στείλει τον στενό του φίλο και χορηγό της προεκλογικής του εκστρατείας Τζον Μπρέσλοου.
Ο Αμερικανός Πρόεδρος έχει διορίσει ως ανώτερο σύμβουλο για την Αφρική τον Μασάντ Μπούλος, ο οποίος είναι συμπέθερός του και ανέλαβε δράση στη Λιβύη για να προετοιμάσει το έδαφος ώστε να επιστρέψει η Chevron και να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια που δημιουργεί το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο στην προσπάθεια ρύθμισης των θαλάσσιων δικαιοδοσιών των χωρών της περιοχής.
Όλοι αυτοί οι στενοί συνεργάτες και φίλοι του Αμερικανού Προέδρου κατέχουν θέσεις-κλειδιά στην περιοχή και προσφέρουν τη δυνατότητα στον Ντόναλντ Τραμπ να εφαρμόσει και πολλές φορές να επιβάλει τα σχέδιά του. Το παράδειγμα της Γάζας είναι ενδεικτικό. Συνεπώς υπάρχουν οι άνθρωποι-κλειδιά και ένας Αμερικανός Πρόεδρος που λειτουργεί αντισυμβατικά και θέλει να ελέγξει την Ανατολική Μεσόγειο. Το ερώτημα είναι εάν μπορεί η Κύπρος να κερδίσει από αυτές τις εξελίξεις και να αξιοποιήσει το αμερικανικό ενδιαφέρον για να επιλύσει το Κυπριακό. Όλες οι χώρες της περιοχής θα συμπλεύσουν με τα αμερικανικά συμφέροντα αλλά θα επιδιώξουν να κερδίσουν μεγαλύτερο όφελος. Ωστόσο, η αντίσταση και η άρνηση αντί της προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα θα επιφέρουν και το μεγαλύτερο κόστος.
