Ο μοναδικός στόχος της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΑΗΕ) πρέπει να είναι η επίτευξη ουσιαστικής μείωσης των πολύ υψηλών τιμών ηλεκτρισμού στην Κύπρο. Οτιδήποτε άλλο είναι δευτερεύουσας σημασίας και σίγουρα δεν προσφέρει απτό όφελος στους καταναλωτές. Όπως έχει διαμορφωθεί επί του παρόντος, και χωρίς σαφήνεια σχετικά με την ολοκλήρωση του έργου εισαγωγής LNG Βασιλικού και της ηλεκτρικής διασύνδεσης GSI, δεν μπορώ να δω πώς θα επιτευχθεί αυτό. Πόσο ανταγωνιστική θα είναι η ΑΑΗΕ; Είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμο.
Έναρξη AAHE
Η λειτουργία της αγοράς από 01/10 επιτρέπει σε όλους τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, κρατικούς και ιδιωτικούς, να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, θεωρητικά δίνοντας στους καταναλωτές την ελευθερία να επιλέγουν τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, μειώνοντας τις τιμές. Προς το παρόν, η ΑΗΚ είναι ο μοναδικός, κρατικός, πάροχος συμβατικής ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο, που την παράγει με καύση ακριβού ντίζελ/HFO. Συμπεριλαμβανομένων οικιακών φωτοβολταϊκών, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ στην Κύπρο υπερβαίνει τα 1.000MW. Οι ΑΠΕ παρέχουν πλέον το 24% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά αυτό είναι ένα από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 42,5%, με την Ελλάδα να βρίσκεται περίπου στο 45%.
Η πλειονότητα των ιδιωτών παραγωγών και προμηθευτών ΑΠΕ εκπροσωπείται από τον Σύνδεσμο Εταιρειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Κύπρου και τον Σύνδεσμο Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Αλλά περίπου το 80% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ βρίσκεται στα χέρια λίγων παραγωγών που ενεργούν επίσης ως προμηθευτές. Στην πραγματικότητα, λειτουργούν ως καρτέλ που πωλούν την ηλεκτρική τους ενέργεια σε τιμή λίγο χαμηλότερη από την ΑΗΚ.
Η καινοτομία είναι ότι οι καταναλωτές που έχουν τα δικά τους συστήματα ΑΠΕ -και δεν είναι συμβατικά δεσμευμένοι με κανένα σύστημα συμψηφισμού χρέωσης- μπορούν πλέον να χαρακτηριστούν ως «ενεργοί πελάτες» και να πουλήσουν την πλεονάζουσα ηλεκτρική ενέργεια τους στο δίκτυο σε τιμές αγοράς.
Μια νέα εποχή;
Έχει ειπωθεί ότι η έναρξη της ΑΑΗΕ σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την Κύπρο. Μια «νέα εποχή» καθορίζεται ως «μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από σημαντικές, μετασχηματιστικές αλλαγές και θεμελιώδεις μετατοπίσεις που τη διακρίνουν από την προηγούμενη εποχή, σηματοδοτώντας μια απόκλιση από το παρελθόν και την έναρξη μιας νέας φάσης». Η ΑΑΗΕ είναι απίθανο να επιφέρει τέτοιες αλλαγές. Είναι αμφίβολο ότι θα «παρέχει στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις πιο προσιτή και αξιόπιστη ενέργεια, επιταχύνοντας παράλληλα τη στροφή της Κύπρου προς τις ΑΠΕ».
Για να συμβεί αυτό, είναι απαραίτητο να υπάρχουν πολλές και ποικίλες πηγές ενέργειας, μεγάλος αριθμός παραγωγών και ανταγωνισμός μεγάλης κλίμακας, καθώς και διασυνδέσεις με γειτονικά δίκτυα, όπως συμβαίνει στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αγορές. Η Κύπρος ως νησί είναι απομονωμένη χωρίς διασυνδέσεις και έχει μια σχετικά μικρή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας με περιορισμένο αριθμό παραγωγών. Αναπόφευκτα, με μόνο λίγους παραγωγούς/προμηθευτές να ελέγχουν την αγορά, υπάρχει έλλειψη πραγματικού ανταγωνισμού, γεγονός που καθιστά την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς δύσκολη. Αυτοί οι παράγοντες περιορίζουν την ευελιξία και την ωφέλεια από την εισαγωγή της ΑΑΗΕ, καθιστώντας αμφίβολη τη μείωση των τιμών. Η εισαγωγή της ΑΑΗΕ σηματοδοτεί ένα νέο ορόσημο στον ενεργειακό τομέα της Κύπρου, αλλά σίγουρα δεν εγκαινιάζει μια «νέα εποχή».
Μοντέλο ηλεκτρικής ενέργειας
Η εισαγωγή του ΑΑΗΕ ευθυγραμμίζει την Κύπρο με την υπόλοιπη Ευρώπη. Μια εξαίρεση είναι η Μάλτα, η οποία έλαβε παρέκκλιση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που της επιτρέπει να λειτουργεί μια «αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ενός μόνο αγοραστή», λόγω του μικρού μεγέθους και της περιφερειακής θέσης του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειάς της, το οποίο βρίσκεται στην άκρη του δικτύου της ΕΕ» - σχεδόν όπως και η Κύπρος. Η παρέκκλιση διαρκεί έως το 2027, αλλά η Μάλτα έχει ήδη υποβάλει αίτηση για παράτασή της έως το 2035. Ως αποτέλεσμα, η Μάλτα είχε τη χαμηλότερη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη το 2024, σε αντίθεση με την Κύπρο που έχει μία από τις υψηλότερες. Το 2024 η μέση τιμή ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών στη Μάλτα ήταν 0,13 €/kWh, λιγότερο από το μισό του μέσου όρου της ΕΕ 0,28 €/kWh, ενώ στην Κύπρο ήταν 0,33 €/kWh.
Εκτός από το μοντέλο ηλεκτρικής ενέργειας, η Μάλτα επωφελείται από τη μετάβαση στο φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, διασύνδεση -από το 2017- χαμηλότερες τιμές ΑΠΕ, χαμηλότερες εκπομπές λόγω χρήσης φυσικού αερίου και χαμηλότερα δικαιώματα εκπομπών. Εάν τα συνδυασμένα οφέλη όλων αυτών των παραγόντων ήταν διαθέσιμα στην Κύπρο, η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας θα είχε μειωθεί περισσότερο από το μισό, σε περίπου 0,15 €/kWh, κοντά σε αυτήν της Μάλτας. Η διαφορά των 2 σεντ οφείλεται κυρίως σε επιδοτήσεις.
Η Ελλάδα, η οποία έχει εφαρμόσει το ανταγωνιστικό μοντέλο αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, είναι αρκετά δυσαρεστημένη με τη μέχρι στιγμής απόδοση, επειδή «η τρέχουσα εφαρμογή δεν επιφέρει τις αναμενόμενες μειώσεις τιμών για τους καταναλωτές ή τις επιχειρήσεις, παρά την αυξημένη παραγωγή ΑΠΕ και τον ανταγωνισμό στην αγορά». Η Ελλάδα πιέζει για «έναν νέο σχεδιασμό της αγοράς που να επιτρέπει τη μετακύλιση του χαμηλότερου κόστους των ΑΠΕ στους καταναλωτές και την προστασία των καταναλωτών από τις υψηλές τιμές». Με τη μετάβαση στην ΑΑΗΕ, η Κύπρος θα αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα.
Οικονομικά οφέλη;
Οι τιμές των ΑΠΕ δεν βασίζονται στο πραγματικό κόστος παραγωγής, αλλά στο πιο ακριβό καύσιμο, στην περίπτωση της Κύπρου λόγω της εξάρτησης της ΑΗΚ από το ακριβό ντίζελ/HFO. Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας θα μειωθούν μόνο με την αντικατάσταση παραγωγής από ντίζελ/HFO σε φυσικό αέριο και διασύνδεση με την Ευρώπη, κάτι που μπορεί να ενισχύσει τον ανταγωνισμό. Αυξημένη χρήση ΑΠΕ θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει, αλλά με τις υψηλές τιμές και χωρίς αποθήκευση σε μπαταρίες και αναβάθμιση του δικτύου, αυτό αποτελεί πρόκληση. Με βάση τις τρέχουσες υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας, η προσθήκη περισσότερων ΑΠΕ θα οδηγήσει μόνο σε μεγαλύτερες περικοπές. Αλλά ακόμη και αν εγκατασταθούν μπαταρίες, επιτρέποντας λιγότερες περικοπές και πιθανώς αύξηση της ισχύος των ΑΠΕ, η εισαγωγή της ΑΑΗΕ δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, εφόσον η τιμολόγηση των ΑΠΕ συνεχίζει να βασίζεται στις υψηλές τιμές της ΑΗΚ και όχι στο πραγματικό κόστος παραγωγής. Η διακοπτόμενη λειτουργία των ΑΠΕ και η σταθερότητα του δικτύου θα απαιτούν συμβατική ενέργεια για αρκετά χρόνια ακόμη.
Η ΑΑΗΕ κινδυνεύει να εδραιώσει τις στρεβλώσεις και τα υπερβολικά κέρδη εις βάρος των καταναλωτών. Ο υπουργός Ενέργειας φαίνεται να γνωρίζει τους πιθανούς περιορισμούς της έναρξης της ΑΑΗΕ στην Κύπρο. Είπε «δεν μπορώ να σας πω αν οι τιμές θα μειωθούν, επειδή αυτό το συγκεκριμένο μοντέλο, δηλαδή το 'μοντέλο-στόχος', δεν έχει δοκιμαστεί σε μικρές αγορές όπως η Κύπρος... θα το δούμε με την πάροδο του χρόνου». Έχει δίκιο να μειώνει τις προσδοκίες.
Είπε, επίσης, ότι «εάν ο ανταγωνισμός δεν οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές ή εάν υπάρξουν διαταραχές στο σύστημα... ή εάν δούμε ότι τα πράγματα πηγαίνουν προς λάθος κατεύθυνση, το υπουργείο είναι έτοιμο να παρέμβει για να προστατεύσει τα συμφέροντα των καταναλωτών». Ας ελπίσουμε ότι θα το κάνει στις αρχές του 2026.
Ο σημαντικότερος παράγοντας για τη μείωση των τιμών ηλεκτρισμού είναι η εισαγωγή ΥΦΑ, η οποία θα επιτρέψει στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να στραφεί στο φυσικό αέριο. Με σχεδόν 300 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ΥΦΑ να αναμένεται να εισέλθουν στην αγορά πριν από το 2030, οι τιμές θα μειωθούν σημαντικά. Η συνδυασμένη μείωση του κόστους καυσίμων και δικαιωμάτων εκπομπών και περισσότερο αποδοτικών μονάδων παραγωγής θα μείωνε τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας κατά περισσότερο από 50%. Η εισαγωγή ΥΦΑ επείγει και πρέπει να επιταχυνθεί.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
