Τα χερσαία σαλιγκάρια της Κύπρου (web tv)

Μέσα από τις ατελείωτές μας περιπλανήσεις (εγώ και η γυναίκα μου Φανή) στην κυπριακή φύση, τα σαλιγκάρια μας είχαν τραβήξει την προσοχή καθώς συναντούσαμε μεγάλη ποικιλία ειδών. Έτσι, το 2004 αρχίσαμε αφιλοκερδώς μια συστηματική έρευνα και συλλογή σαλιγκαριών από ολόκληρη την Κύπρο, και με συνεργασία ξένων επιστημόνων αρχίσαμε να καταμετρούμε και να ταυτοποιήσουμε τα είδη που βρίσκαμε. Το θέμα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς το 26 περίπου τοις εκατό είναι ενδημικά της Κύπρου, και μάλιστα μερικά από αυτά πολύ σπάνια και μοναδικά. Ενδημικό είδος της Κύπρου σημαίνει ότι υπάρχει μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον πλανήτη. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα νησιώτικα περιβάλλοντα λόγω της απομόνωσης που υφίστανται τα είδη αυτά. Με την πάροδο των χιλιάδων χρόνων, και λόγω της απομόνωσής τους στο νησιώτικο περιβάλλον, τα σαλιγκάρια αυτά εξελίχθηκαν σε ενδημικά της Κύπρου.



 

Οκτώ χρόνια έρευνας

Η έρευνα με τα σαλιγκάρια διήρκησε περίπου οκτώ χρόνια, και το 2012 αποφασίσαμε να γράψουμε ένα βιβλίο που λείπει από τον τόπο μας. Το βιβλίο 350 σελίδων και με 500 φωτογραφίες τελείωσε δύο χρόνια μετά, αλλά ακόμα δεν έχει εκδοθεί. Η δουλεία αυτή ήταν πραγματικά πολύ δύσκολη καθώς έπρεπε να ερευνήσουμε σπιθαμή προς σπιθαμή ολόκληρη την Κύπρο για να βρούμε και να αναγνωρίσουμε όλα τα είδη. Ελπίζουμε επίσης ότι το βιβλίο μας, που αφορά αυτή τη μικρή ενότητα της πλούσιας βιοποικιλότητας του τόπου μας, όταν εκδοθεί να αποτελέσει πηγή μάθησης για το θέμα αυτό για τις τωρινές και μελλοντικές γενιές. Παρά το ότι δεν έχουμε τύχει καμιάς αναγνώρισης και καμιάς βοήθειας από την πολιτεία, εμείς νιώθουμε υπερήφανοι για αυτά που έχουμε κάνει και θα κάνουμε ακόμα βάζοντας και εμείς το λιθαράκι μας στη διάσωση της φυσικής μας κληρονομίας, στην έρευνα και την προστασία της σπάνιας βιοποικιλότητας της Κύπρου μας. Τα σαλιγκάρια είναι γαστερόποδα, πνευμονοφόρα μαλάκια, και το σώμα τους προφυλάσσεται από όστρακο, με εξαίρεση τους γυμνοσάλιαγκες που ανήκουν και αυτοί στα σαλιγκάρια. Σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουν καταγραφεί χιλιάδες διαφορετικά είδη σαλιγκαριών.



 

Στην Κύπρο υπάρχουν 35 οικογένειες σαλιγκαριών με 110 διαφορετικά είδη. Οι περισσότεροι Κύπριοι δεν γνωρίζουν ότι έχουμε τόσα πολλά είδη, καθώς τα περισσότερα είδη είναι πολύ μικρά και γνωρίζουν μόνο τα μεγάλα και εδώδιμα είδη. Μερικά από αυτά είναι μεγέθους κεφαλής καρφίτσας, ενώ μερικά ενδημικά είδη ζουν μόνο σε μερικούς μικρούς βιότοπους και κινδυνεύουν με αφανισμό. Τα σαλιγκάρια δραστηριοποιούνται κατά τις υγρές περιόδους του χειμώνα, από τον Νοέμβριο μέχρι και τον Απρίλιο, ενώ το καλοκαίρι βρίσκονται σε μια κατάσταση καλοκαιρινής νάρκης. Όλα τα σαλιγκάρια είναι φυτοφάγα, ενώ μερικά είδη τρέφονται εκτός από φυτικά είδη και με άλλα είδη σαλιγκαριών. Αναπαράγονται όλα κατά το φθινόπωρο μετά τις πρώτες βροχές, τοποθετώντας τα αβγά τους σε τρύπες στο έδαφος που ανοίγουν τα ίδια. Τα συναντούμε σχεδόν σε όλους τους βιότοπους, από παράλιες περιοχές μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Πολλά από τα ενδημικά μας είδη έχουν κηρυχτεί ως είδη προς εξαφάνιση από την IUCN. Στην Κύπρο υπάρχει το κόκκινο βιβλίο τις χλωρίδας του τόπου μας με όλα τα είδη προς εξαφάνιση φυτών της Κύπρου. Επείγεται να γίνει και το κόκκινο βιβλίο της πανίδας της Κύπρου. Μερικά είδη έχουν μεταφερθεί άμεσα η έμμεσα από τους ανθρώπους και έχουν εγκλιματιστεί στο κλίμα του τόπου μας.

 

 

Δέκα είδη Helix

Δέκα από τα είδη της οικογένειας Helix τα συναντούμε στην Κύπρο και αποτελούν τα μεγαλύτερα από όλα τα άλλα. Είναι όλα εδώδιμα και ζουν σε διάφορες περιοχές, όπως σε βουνά, κήπους, κάμπους, λόφους και χωράφια ή εκτρέφονται σε φάρμες σαλιγκαριών. Αρκετά διαδεδομένο είναι και το μάζεμα σαλιγκαριών στην Κύπρο, συνήθως με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου. Κάποια από τα πιο διαδεδομένα εδώδιμα σαλιγκάρια που βρίσκονται στη χώρα μας είναι: Cantareus aspersus, Theba pisana, Helix cincta και Eobania Vermiculata.

 



 

Τα χερσαία σαλιγκάρια έχουν διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρολό στην διατροφή των πρώτων νεολιθικών κάτοικων της Κύπρου. Έχουν βρεθεί σε ανασκαφές νεολιθικών οικισμών σε τροφικά κατάλοιπα χερσαία σαλιγκάρια που αποτελούσαν μέρος της διατροφής των τότε κατοίκων. Έχουν βρεθεί στον οικισμό Καντού-Κουφόβουνος, στη θέση Αγ. Επίκτητος – Βρυσί, στον οικισμό Σωτήρα-Τεππές και στη Xοιροκοιτία, που χρονολογείται από τη μεταγενέστερη φάση της ακεραμικής νεολιθικής περιόδου (γύρω στο 7.000 π.X.). Επίσης, στο κατεχόμενο χωριό Αγία Ειρήνη έχουμε βρει σε συλημένο ρωμαϊκό βασιλικό τάφο χερσαίο σαλιγκάρι του ενδημικού είδους Assyriella Bellardii που ήταν τοποθετημένο μαζί με τον νεκρό, που πολύ πιθανόν να χρησιμοποιείτο ως δακρυδόχος. Χερσαία σαλιγκάρια έχουν βρεθεί και σε πολλές άλλες νεολιθικές θέσεις.



 

Οι εχθροί τους

Εχθροί των σαλιγκαριών, ξεκινώντας από τον ανθρώπινο παράγοντα, είναι: Μετά από βροχή, κυρίως το φθινόπωρο, χιλιάδες σαλιγκάρια σκοτώνονται από αυτοκίνητα στους δρόμους. Το αλόγιστο μάζεμα σαλιγκαριών που γίνεται από τους ανθρώπους για σκοπούς τροφής και εμπορίας αποτελεί επίσης μεγάλο κίνδυνο αφανισμού ορισμένων ειδών εδώδιμων σαλιγκαριών. Το μάζεμά τους γίνεται συνήθως το φθινόπωρο μετά τις πρώτες βροχές, εποχή που τα σαλιγκάρια γενούν, και αυτά μαζεύονται πριν φτάσουν να γεννήσουν. Ξέρω άτομα μαζεύουν σε μια νύχτα πέραν των 100 κιλών με σκοπό την εμπορία. Αυτό δεν απαγορεύεται από τον νόμο στην Κύπρο (κακώς), αλλά η ζημιά που γίνεται είναι τεράστια. Πρέπει επειγόντως να γίνουν νόμοι για αυτό το θέμα, όπως υπάρχουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Οι πυρκαγιές είναι ένας από τους πιο μεγάλους εχθρούς των σαλιγκαριών που τα αποδεκατίζουν κατά χιλιάδες, και που σχεδόν πάντα οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα, καταστρέφοντας ολόκληρες αποικίες με σπάνια ενδημικά σαλιγκάρια που χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια για να δημιουργηθούν.

Η οικιστική και βιομηχανική ανάπτυξη αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για τα σαλιγκάρια, καθώς καταστρέφονται ανεπανόρθωτα οι βιότοποί τους και αποδεκατίζονται ολόκληροι πληθυσμοί από σπάνια και ενδημικά είδη.

Εχθροί των σαλιγκαριών, που οφείλονται σε φυσικούς παράγοντες, είναι:

Η παρατεταμένη ανομβρία καθώς και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες επιδρούν αρνητικά στα σαλιγκάρια με καταστρεπτικές συνέπειες. Αν και τα σαλιγκάρια αντέχουν μέχρι και τρία χρόνια σε νάρκη, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η ανομβρία έχουν ως αποτέλεσμα τον μαζικό τους θάνατο.

 



 

 

Ένα είδος κολεοπτέρου, το Ablattaria arenaria, της οικογενειας Silphidae

Το έντομο αυτό παρασιτεί στα σαλιγκάρια και οι προνύμφες του, όπως και τα ενήλικα έντομα, τρέφονται με αυτά.

Διάφορα είδη μύγας της οικογενείας Sciomyzidae, όπως η Euthycera Formosa, παρασιτούν πάνω στα σαλιγκάρια και τους γυμνοσάλιαγκες. Γεννούν τα αβγά τους πάνω στα σαλιγκάρια, και από αυτά εκκολάπτονται οι κάμπιες, οι οποίες αρχίζουν να τρέφονται με το ζωντανό σαλιγκάρι, με αποτέλεσμα αυτό να πεθάνει. Οι κάμπιες συνεχίζουν να τρέφονται από το νεκρό σαλιγκάρι μέχρι να μεταμορφωθούν σε τέλεια έντομα. Από ένα σαλιγκάρι μεγέθους ρεβιθιού μπορεί να εκκολαφτούν μέχρι και τρεις μύγες.

Rattus rattus και Rattus norvegicus (ποντίκες). Είναι παμφάγα θηλαστικά και το διαιτολόγιό τους περιλαμβάνει και σαλιγκάρια.

Eumeces schneideri: Η μεγαλύτερη από τα έντεκα είδη σαύρας που έχουμε στην Κύπρο και συμπεριλαμβάνει και τα σαλιγκάρια στο διαιτολόγιό της.

Acomys nesiotes, ο Κυπριακός Ακανθοποντικός: Σπάνιο θηλαστικό για την Κύπρο, που το διαιτολόγιό του αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από σαλιγκάρια.

Κυπριακός Σκαντζόχοιρος, ενδημικό υποείδος της Κύπρου: Ακόμη ένας φυσικός εχθρός των σαλιγκαριών, καθώς το διαιτολόγιό του περιλαμβάνει και τα σαλιγκάρια. Αρκετά είδη πουλιών επίσης τρέφονται με σαλιγκάρια.