Στον μαγικό κόσμο των φυτών της Κύπρου ξεχωριστή θέση για μένα αλλά και για πολλούς άλλους ανθρώπους κατέχουν τα πανέμορφα κυκλάμινα. Στον πλανήτη μας υπάρχουν 23 είδη κυκλάμινων που ανήκουν όλα στην οικογένεια των ηρανθοειδών (Primulaceae), που συμπεριλαμβάνει άλλα 2.790 είδη φυτών. Όλα τα είδη κυκλάμινων φυτρώνουν στην Ευρώπη, σε μεσογειακές χώρες μέχρι το Ιράν, εκτός από ένα είδος που φυτρώνει στη Σομαλία. Πρόκειται για βολβώδη, πολυετή, ποώδη φυτά και τα περισσότερα είδη ανθίζουν από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Στην Κύπρο υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη κυκλάμινων, που είναι τα πιο κάτω:
- Cyclamen cyprium Kotschy - κυπριακό κυκλάμινο.
- Cyclamen graecum subsp. anatolicum Ietsw - κυκλάμινο το γραικό ή ελληνικό κυκλάμινο.
- Cyclamen persicum Mill. - κυκλάμινο ή κυκλάμινο το περσικό.
Cyclamen graecum subsp. anatolicum Ietsw - Κυκλάμινο το Γραικό
Εχθροί των φυτών αυτών είναι όπως πάντα οι άνθρωποι που πολύ συχνά ξεριζώνουν τους βολβούς για να τους φυτέψουν στους κήπους τους ή έχουν σκοπό την εμπορία τους. Η καταστροφή είναι μεγάλη καθώς οι βολβοί συνήθως βρίσκονται σε μεγάλο βάθος και στην προσπάθειά τους να τους αφαιρέσουν τους καταστρέφουν με αποτέλεσμα για να πάρουν έναν βολβό να καταστρέφουν άλλους δέκα. Πολλές είναι οι φορές που είδα αμέτρητες τρύπες στο έδαφος από την αφαίρεση των βολβών. Πολλοί φυτεύουν κυκλάμινα στους κήπους και τα καταστρέφουν αφού τα φυτεύουν μαζί με άλλα φυτά που ποτίζονται το καλοκαίρι με αποτέλεσμα να σαπίζουν οι βολβοί. Εχθρούς των φυτών επίσης αποτελούν οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η ανομβρία που έχουν ως αποτέλεσμα την αφυδάτωση των βολβών και τον θάνατο των φυτών.
Cyclamen persicum Mill. - Κυκλάμινο ή κυκλάμινο το περσικό
Το κυπριακό
Το κυπριακό κυκλάμινο -Cyclamen cyprium- αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου, δηλαδή υπάρχει στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο και έχει επιλεχθεί ως το εθνικό λουλούδι της χώρας μας. Το κυπριακό κυκλάμινο είναι πολυετές, ποώδες φυτό που μεγαλώνει από 7 έως και 15 εκατοστά σε ύψος. Έχει σαρκώδη φύλλα σε σχήμα καρδιάς. Η κάτω επιφάνεια των φύλλων έχει ένα χαρακτηριστικό μοβ ή κοκκινωπό χρώμα. Το φυτό φυτρώνει κυρίως στην οροσειρά του Τροόδους σε σκιώδεις περιοχές, σε όχθες ποταμών συνήθως κάτω από δέντρα σε υψόμετρο από 50 έως 1.200 μέτρα.
Cyclamen cyprium Kotschy - Κυπριακό Κυκλάμινο
Η περίοδος ανθοφορίας του είναι από το τέλος Σεπτεμβρίου μέχρι τον Ιανουάριο, αλλά συχνά παρατείνεται ακόμη και μέχρι τον Μάρτιο. Το κυπριακό κυκλάμινο έχει τα πιο μικρά άνθη από τα τρία είδη κυκλάμινων που έχουμε. Το είδος αυτό συνήθως ανθίζει και μετά αναπτύσσει το φύλλωμά του. Εξαιτίας της ξεχωριστής σημασίας που έχει το κυκλάμινο στη χλωρίδα του νησιού έχει καθοριστεί ως το εθνικό φυτό της Κύπρου με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Δημοκρατίας την 1η Φεβρουαρίου 2006, μετά από πρόταση του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος και εισήγηση του Τμήματος Δασών. Αποτελεί ένα από τα εθνικά μας εμβλήματα, ενώ παράλληλα έχει απεικονιστεί σε ένα από τα γραμματόσημα του κυπριακού ταχυδρομείου.
Το ελληνικό
Το ελληνικό κυκλάμινο ή κυκλάμινο το γραικό -Cyclamen graecum-, ενώ στην Ελλάδα αποτελεί το πιο κοινό είδος κυκλάμινου, στην Κύπρο είναι το σπανιότερο από τα τρία είδη που έχουμε. Την ονομασία του την οφείλει στο γεγονός ότι συναντάται κυρίως στην Ελλάδα καθώς και στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου. Είναι και αυτό πολυετές, ποώδες φυτό που μεγαλώνει από 7 έως και 15 εκατοστά σε ύψος και η περίοδος ανθοφορίας του είναι από τον Σεπτέμβριο μέχρι και τον Νοέμβριο. Κάποτε όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν μπορούμε να το βρούμε ανθισμένο και τον Αύγουστο.
https://www.youtube.com/watch?v=IzW3W8wLOJg
Το ελληνικό κυκλάμινο το συναντάμε σε τέσσερα υποείδη:
- Cyclamen graecum subsp. graecum, το οποίο απαντά στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη.
- Cyclamen graecum subsp. graecum f. album, το οποίο συναντάται στην Πελοπόννησο και την Κρήτη.
- Cyclamen graecum subsp. mindleri Hildebr., το οποίο συναντάται στη δυτική Κρήτη.
- Cyclamen graecum subsp. anatolicum Ietsw., το οποίο απαντά στην ανατολική Τουρκία και στη βόρεια Κύπρο μόνο στο κατεχόμενο χωριό Λιβερά και συμπεριλαμβάνεται στο κυπριακό κόκκινο βιβλίο των φυτών που κινδυνεύουν με εξάλειψη. Το φυτό φυτρώνει σε σκιώδεις περιοχές συνήθως μέσα σε πυκνούς θάμνους (σχινιές και αόρατους). Το είδος αυτό μπορεί να αναπτύξει τεράστιους βολβούς.
Το περσικό
Το κυκλάμινο το περσικό -Cyclamen persicum- αποτελεί το πιο κοινό και πιο γνωστό είδος της Κύπρου και το συναντάμε σε πολλές περιοχές του νησιού, όπως τον Ακάμα, το ακρωτήριο Πύλας, τον ποταμό του Λιοπετρίου, την Καρπασία και σχεδόν ολόκληρη την οροσειρά του Πενταδακτύλου. Είναι και αυτό πολυετές, ποώδες φυτό που μεγαλώνει από 7 έως και 15 εκατοστά σε ύψος και η περίοδος ανθοφορίας του είναι από τον Δεκέμβριο μέχρι και τον Μάρτιο. Το είδος αυτό, αντιθέτως με τα άλλα δύο είδη που έχουμε, αναπτύσσει πρώτα το φύλλωμα και μετά ανθίζει, μπορεί να φυτρώσει παντού, ακόμα και σε σχισμές βράχων.
https://www.youtube.com/watch?v=MprGzK0xBWY
Τα πιο πολλά κυκλάμινα του είδους αυτού βρίσκονται στο κατεχόμενο χωριό Ακανθού και την εποχή κατά την οποία ανθίζουν προσφέρουν ένα απίστευτο θέαμα, καθώς ολόκληρες πλαγιές γίνονται ολόασπρες από τους ανθούς των κυκλάμινων, κάτι που κάθε χρόνο ανυπομονώ να δω. Στα χωριά της επαρχίας Κερύνειας οι κάτοικοι πριν το 1974 έφτιαχναν με τα μεγάλα φύλλα των κυκλάμινων τα γνωστά μας κουπέπια και οφείλω να ομολογήσω ότι είναι πολύ πιο νόστιμα από τα κληματόφυλλα. Ακόμα και σήμερα πολλοί Κερυνειώτες επισκέπτονται τα κατεχόμενα χωριά τους για να μαζέψουν φύλλα για κουπέπια. Αυτό ευτυχώς δεν προκαλεί κανένα πρόβλημα στα φυτά, αφού από τα πολλά φύλλα του φυτού αφαιρούνται ένα ή δύο μεγάλα. Να σημειώσω ότι οι βολβοί των κυκλάμινων είναι δηλητηριώδεις, ενώ τα φύλλα τους είναι εδώδιμα. Τα κυκλάμινα στην Κύπρο αναλόγως της περιοχής άλλαζε και η ονομασία τους, όπως κυκλάμινα, καντήλες και κούκουνοι.
