Στο σχολείο μαθαίναμε ότι το Βυζάντιο πέθανε το 1453, με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Στην πραγματικότητα, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε πεθάνει πολύ πριν οι Οθωμανοί καταλάβουν την πόλη-σύμβολο· η οποία ήλεγχε μόλις μερικά χιλιόμετρα γης γύρω της και κάποιες άλλες μεμονωμένες περιοχές. Εξάλλου, οι «Φράγκοι» κατείχαν ήδη το μεγαλύτερο μέρος της, αιώνες πριν -σε πολλές περιπτώσεις και για περισσότερους αιώνες απ’ ό,τι οι Οθωμανοί.
Ο κυριότερος λόγος όμως είναι άλλος: Από τις αρχές του 14ου αιώνα, για πρώτη φορά συστηματικά, οι Βυζαντινοί αριστοκράτες διέρρηξαν τα όρια και τους κανόνες, αρχίζοντας να χρησιμοποιούν μονίμως «βαρβάρους» για τις εσωτερικές τους υποθέσεις. Αυτό που άρχισε ο Ιωάννης Καντακουζηνός στη Θράκη, χρησιμοποιώντας λίγο μετά το 1300 τους Τούρκους μισθοφόρους για να ανέβει στον θρόνο, έγινε τελικά ο κανόνας.
Ήταν ένα ρήγμα. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία πέθανε τότε, κυρίως επειδή ηγέτες και πολίτες έχασαν την αίσθηση του σημαντικού. Την αίσθηση του πρωταρχικού στόχου.
Τότε ακριβώς το ασήμαντο (ποιος θα είναι αυτοκράτορας για μερικούς μήνες, αν οι άγγελοι έχουν φύλο, αν οι καθολικοί είναι χριστιανοί ή τρισκατάρατοι) έγινε κυρίαρχο. Οι πραγματικά σημαντικοί άνθρωποι και τα σημαντικά έργα και λόγια τους εξαφανίστηκαν! Με μικρές εξαιρέσεις.
Δεν άλλαξαν μόνο οι χάρτες. Άλλαξε και η ίδια η σημασία του τι είναι σημαντικό.
Η ασημαντότητα και η ευκολία
Από τότε και μετά, η λογική και η στοιχειώδης ιεράρχηση προτεραιοτήτων ηττήθηκαν πολλές φορές ακόμη, σε Ανατολή και Δύση. Ούτε όταν ο Διαφωτισμός στέριωσε και εξαπλώθηκε σταμάτησε το ασήμαντο να αναδύεται σε κρίσιμες στιγμές ως κυρίαρχο. Εκατομμύρια σημαντικοί άνθρωποι με συνεισφορά σε έργα και σε λόγο θάφτηκαν κάτω από βουνά ασημαντότητας. Παρ' όλα αυτά, κάποια αξιόλογη πρόοδος υπήρξε στην ύστερη νεότερη εποχή. Το σημαντικό κέρδισε μια κάποια θέση.
Για λόγους που δεν είναι της ώρας, τα τελευταία 20-30 χρόνια η ασημαντότητα κερδίζει ξανά όλο και περισσότερο έδαφος. Είναι σαν να παρατηρείται μια οπισθοδρόμηση. Μαζί της και οι όλο και πιο ηλίθιοι συμβολισμοί, η συνθηματική σκέψη, το πάθος της σύγκρουσης στη βάση όχι των ιδεολογιών αλλά ιδεοληπτικών παθών -παρόμοιων με το μέγα ερώτημα αν οι άγγελοι έχουν φύλο…
Παρ' όλα αυτά, η λογική φαινόταν να κρατιέται. Σημαντικές κατακτήσεις είχαν στερεοποιηθεί τόσο που ήταν δύσκολο να τις υπερβεί κάποιος χωρίς σοβαρό κόστος. Για παράδειγμα, στις διεθνείς σχέσεις (παρά τις εντάσεις και τις συγκρούσεις, πολλές φορές και θερμές), με βάση την ωρίμανση των διεθνών θεσμών και διπλωματικών κανόνων, υπήρχαν γενικώς αποδεκτοί όροι και όρια. Πόλεμοι και παραβιάσεις γίνονταν αλλά με υψηλό πολιτικό και υλικό κόστος. Τα δε κράτη, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, περιόρισαν τις αμυντικές τους δαπάνες κάτω από το 10% του προϋπολογισμού τους!
Τα τελευταία τρία-τέσσερα χρόνια έπεσε ακόμη και αυτό το προπύργιο της λογικής. Δίπλα στην άνοδο της ασημαντότητας, έχουμε πια και την άνοδο της ευκολίας: Εύκολα σχεδιάζεις και πραγματοποιείς εισβολή, εύκολα απειλείς την υφήλιο με πυρηνικό ολοκαύτωμα, εύκολα εξαγγέλλεις και πραγματοποιείς συστηματική γενοκτονία, εύκολα ως ηγέτης δύναμης ανοίγεις το στόμα σου και λες ό,τι βλακεία σου κατέβει. Και διατηρείς αλώβητους τους υποστηρικτές και θαυμαστές σου!
Οι Πούτιν, Νετανιάχου, Τραμπ, και οι άνθρωποί τους, είναι οι κουμπάροι στη σύγχρονη τραγωδία: Στον γάμο της κυρίαρχης ασημαντότητας με την ευκολία του κακού.
Η μνήμη του σήμερα
Πολλές φορές θέλουμε να ξεφύγουμε από τη δυναστεία του ασήμαντου, γι’ αυτό και επιδιώκουμε να ασχολούμαστε με το σημαντικό. Ακόμη και τότε, όμως, συχνά παραγνωρίζουμε κάτι άλλο σημαντικό που βρίσκεται δίπλα του:
• Το τελευταίο διάστημα ασχολούμαστε με το αν και κατά πόσο ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης έχει αδικηθεί από τη Δικαστική Εξουσία και τις εισαγγελικές Αρχές -ακόμη και από μια ενδεχόμενη συνεννόησή τους με την Εκτελεστική Εξουσία. Το επιβάλλουν οι ειδήσεις, οι δηλώσεις, οι αντιδηλώσεις και οι πολιτικές προεκτάσεις, ενόψει των πολιτικών του στοχεύσεων.
Δεν λέω ότι αδίκως ασχολούμαστε. Αν το δει όμως κάποιος από μιαν απόσταση, μήπως υπάρχουν πρόσωπα που έχουν να μας πουν με την παρουσία τους τουλάχιστον το ίδιο σημαντικά και ουσιαστικά πράγματα στο ίδιο επίπεδο; Για παράδειγμα, η Ανδριάνα Νικολάου. Την οποία θυμόμαστε μόνο όταν υπάρχει κάποια εξέλιξη για την υπόθεση του Θανάση. Ενώ η ίδια η ζωή και ο αγώνας της είναι από μόνα τους τριάντα τόμοι πολιτικής δικονομίας!
Άλλο παράδειγμα: Εξήντα νεκροί από καρκίνο λόγω της λειτουργίας ενός εργοστασίου μέσα σε κατοικημένη περιοχή («Άστρασολ»). Είκοσι πέντε χρόνια αγώνας των συγγενών τους για μετακίνησή του και για δικαίωση. Και η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί ακόμη εφέσεις για να μην αποζημιώσει όσους από τους συγγενείς δεν πέθαναν ακόμα.
• Τιμούμε τη μνήμη πεσόντων. Όσοι πιστεύουν στον αγώνα και στα ιδανικά της ΕΟΚΑ τιμούν κάθε χρόνο τους εμβληματικούς της ήρωες. Δεν θα τους υποβίβαζε καθόλου αν οι τιμώντες θυμόντουσαν λίγο και τη Νίτσα Χατζηγεωργίου. Τη γυναίκα που τόσα πρόσφερε ανυστερόβουλα, βασανίστηκε, τσακίστηκε, εγκαταλείφθηκε και τελικά δολοφονήθηκε. Η περίπτωσή της θα τιμούσε όσους την τιμούν. Και ταυτόχρονα θα δίδασκε όλους μας τι σημαίνει να ασχολείσαι με το σημαντικό και όχι μόνο με το εμβληματικό, να θυμάσαι, να προσεγγίζεις αναλυτικά-συνθετικά, να μαθαίνεις άγνωστες πτυχές που κρύβονται στο σκοτάδι.
• Ένας αρκετά νεότερος από μένα γνωστός μου μού είπε πρόσφατα: «Όλοι μιλάτε και τιμάτε τον Τάκη Χατζηδημητρίου. Και πολύ καλά κάνετε. Πότε θα πείτε όμως κάτι και για την καθηγήτριά μου, την Κάτια Χατζηδημητρίου;». Και έχει δίκαιο. Πότε είπε κάποιος μας δυο κουβέντες για τον άνθρωπο που με θαυμαστή επιστημοσύνη, σε δύσκολους και ταραγμένους καιρούς, έγραψε την πρώτη ολοκληρωμένη συνθετική Ιστορία της Κύπρου, που δίδαξε γενιές νέων και που ποτέ δεν διεκδίκησε τις δάφνες που δικαιούτο;
Δεν πρόκειται απλώς για πράξεις δικαιοσύνης. Το να σταθμίζουμε το σημαντικό και να μην παρασυρόμαστε από το χάος της ασημαντότητας και της ευκολίας το οφείλουμε πρώτα απ’ όλα στον εαυτό μας.
Όσο «άσχετο» και να φαίνεται, είναι απόλυτα σχετικό. Δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα εκτός από το να οργιζόμαστε, να διαμαρτυρόμαστε αλλά και να σκεφτόμαστε. Και το να σκεφτόμαστε το σημαντικό είναι, εντέλει, η ουσιαστικότερη αντίστασή μας στο χάος που επιβάλλει στον κόσμο μας και στη ζωή μας ο κάθε Νετανιάχου, Πούτιν ή Τραμπ.
Το Καλάθι
• …με τους Τυχικούς (1): Ο Ντόναλντ Τραμπ κορυφώνει την κόντρα του με το Χάρβαρντ, απαγορεύοντάς του να εγγράφει ξένους φοιτητές, με το πρόσχημα ότι «υπάρχει ανάγκη να ξεριζωθεί ο αντισημιτισμός που επικράτησε στο πανεπιστήμιο». Στην ουσία, έχουμε ένα δήθεν ιδεολογικό επιχείρημα (προστασία της δημοκρατίας και καταπολέμηση της προκατάληψης) για να επιβάλεις ένα φασιστικό μέτρο. Όπως τον Χίτλερ που κυνηγούσε κομμουνιστές επειδή «είναι κατά της δημοκρατίας και επιδιώκουν τον ολοκληρωτισμό», λίγο πριν κηρύξει σκληρή δικτατορία και γενοκτονίες. Η προσπάθεια του Τραμπ να ελέγξει όχι μόνο το στόμα και τη γραφίδα αλλά και τη σκέψη, κυνηγώντας πανεπιστήμια και καθηγητές, ΜΜΕ και δημοσιογράφους, είναι η πιο ανησυχητική εσωτερική εξέλιξη στις ΗΠΑ. Η αμηχανία της αμερικανικής κοινωνίας, που του δίνει χρόνο για να επιβάλει τους όρους του, κάνει τα πράγματα ακόμη πιο ανησυχητικά.
• …με τους Τυχικούς (2): Ο Νετανιάχου συνεχίζει τη γενοκτονία ασταμάτητος. Ενώ το πρόσχημα είναι η δήθεν δημιουργία θυλάκων ασφάλειας στη Γάζα, όπου δεν θα έχει λόγο η Χαμάς, όλοι οι συνεργάτες του ξέρουν (και δεν το κρύβουν) ότι ο στόχος είναι η δημιουργία του «Μεγάλου Ισραήλ»: Οριστικός και πλήρης έλεγχος της Γάζας με εξόντωση ή/και μετακίνηση των Παλαιστινίων και ο έλεγχος της Δυτικής Όχθης μέσω των όπλων και του εποικισμού. Είναι η κυνική απάντησή του στις διεθνείς αποφάσεις για δύο κράτη. Εθνικιστική μεταφυσική συν εξουσία ίσον φασιστικός παραλογισμός συν αιματοκύλισμα.
• …με τους Τυχικούς (3): Η Σερβία επιθυμεί διακαώς να μπει στην ΕΕ, εδώ και δεκαετίες. «Ευτύχησε» όμως τώρα να έχει στην ηγεσία της τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που θέλει να πατά σε δύο βάρκες. Της Ε.Ε. και της Ρωσίας. Φιλοδοξεί να γίνει νέος Όρμπαν, δηλαδή να αρμέγει τις πιστώσεις της Ε.Ε. και ταυτόχρονα να το παίζει ο δούρειος ίππος του Πούτιν στις Βρυξέλλες. Θα του βγει; Πολύ - πολύ δύσκολα.
