Βυζαντινής Ιστορίας συνέχεια: Τα τελευταία διακόσια χρόνια του Βυζαντίου, μια σειρά από αυτοκράτορες έκαναν προσπάθειες για επανένωση της Ορθόδοξης με την Καθολική Εκκλησία. Πίστευαν ότι μέσω της θα εξασφαλιζόταν η βοήθεια της Δύσης για απόκρουση των Οθωμανών.
Οι αλλεπάλληλες προσπάθειες οδήγησαν σε επιτυχία, σε δύο περιπτώσεις. Και τις δύο φορές όμως, η εσωτερική πίεση στο Βυζάντιο οδήγησε είτε σε κατάργηση (της συμφωνίας της Λυών) είτε σε ανάκληση των υπογραφών από τους ορθόδοξους ιεράρχες (στη συμφωνία της Φλωρεντίας).
Ο λόγος: Οι φανατικοί και δεισιδαίμονες ηγέτες των πανίσχυρων μοναστηριών (ιδιαίτερα του Αγίου Όρους), οι φανατικοί λαϊκοί («Ζηλωτές») στη Μακεδονία και στη Θράκη, καθώς και το πλήθος στην Κωνσταντινούπολη, μετέτρεψαν σε εφιάλτη τη ζωή των ενωτικών. Ιδιαίτερα οι Παλαιολόγοι είχαν στις προσπάθειές τους τη στήριξη μόνο των μορφωμένων. Όταν ο Κωνσταντίνος, παραμονές της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης, τόλμησε να οργανώσει συλλείτουργο ορθοδόξων και καθολικών στην Αγία Σοφία, αμέσως μετά οι πλειοψηφούντες ανθενωτικοί σφράγισαν την εκκλησία ως χώρο μιαρό και καταραμένο.
Όλο αυτό το διάστημα, ο λόγος των αυτοκρατόρων και των μορφωμένων έπεφτε στο κενό. Όσα γεγονότα και αλήθειες και να επικαλούνταν, προσέκρουαν σε έναν τοίχο από απίστευτες ψευδολογίες και παραμύθια.
Οι ενωτικοί, απελπισμένοι πια, παραιτήθηκαν κάθε προσπάθειας. Πολλοί εγκατέλειψαν την Πόλη για να γλυτώσουν τη ζωή τους από τους φανατικούς ανθενωτικούς.
Ήταν ίσως η πρώτη μεγάλη νίκη του συμψηφισμού στη νεότερη Ιστορία: Η βαρύτητα αλήθειας και προφανούς ψεύδους συμψηφίστηκε. Και επειδή οι περισσότεροι ήθελαν να πιστεύουν στο ψέμα, όσο παράλογο κι αν ήταν αυτό, η βαρύτητα της αλήθειας εκμηδενίστηκε εντελώς.
«Ό,τι και να λες δεν ακούω»
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει χυθεί άπειρο μελάνι, δηλώσεις, αναλύσεις και αναρτήσεις, για τις δημοκρατικές αρχές και αξίες, το ευρωπαϊκό μοντέλο του ειρηνικού ανθρωπισμού, για το αντιπολεμικό αίτημα.
Παρ' όλα αυτά, στην Ευρώπη (και στις ΗΠΑ), η φασίζουσα ακροδεξιά κερδίζει συνεχώς έδαφος. Στον ευσεβή μας πόθο ότι δεν πρόκειται για συνειδητή ψήφο αλλά για αντισυστημική ψήφο διαμαρτυρίας, έρχονται τα ίδια τα γεγονότα να μας διαψεύσουν. Ένα από αυτά είναι και μια πρόσφατη δημοσκόπηση στην Κύπρο, όπου τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων απάντησαν ότι θαυμάζουν τους ηγέτες της Ρωσίας και της Κίνας· ενώ ταυτόχρονα ρίχνουν στα τάρταρα τους δημοκρατικά εκλεγμένους Ευρωπαίους ηγέτες.
Όσο και να παρακαλάμε κάτι να πήγε λάθος με αυτή τη δημοσκόπηση, όλα δείχνουν ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό:
1. Η προφανής αλήθεια ότι η δημοκρατία είναι το καλύτερο δυνατό πολίτευμα καταρρέει σαν χάρτινος πύργος μπροστά σε ένα οποιοδήποτε ψεύδος. Για παράδειγμα, όλη η πληροφόρηση και οι αναλύσεις για τα δικτατορικά χαρακτηριστικά του Πούτιν, για τον επιθετικό επεκτατισμό του, για την εισβολή στην Ουκρανία συμψηφίζονται με δύο αβάσιμους μύθους. Ότι (α) είναι ο πιο αποτελεσματικός αντίπαλος του δυτικού ιμπεριαλισμού, και (β) οι Ουκρανοί είναι όλοι φιλοναζιστές, τους οποίους τσακίζει ο δυναμικός Ρώσος ηγέτης.
2. Όσο προφανής και να είναι η αλήθεια, όση επίκληση και να γίνεται στον ειρηνικό και δημοκρατικό ανθρωπισμό, η αλήθεια και η δημοκρατία δεν είναι πια κριτήρια υψηλής προτεραιότητας. Αρκεί ένας θελκτικός μύθος (π.χ. περί «δυναμικού» Πούτιν) ώστε υπολογίσιμο τμήμα της κοινωνίας να βάλει στην άκρη τα υποτιθέμενα πρωταρχικά κριτήρια (ειρήνη, δημοκρατία κ.λπ.) και να δηλώσει πίστη στον εκφραστή του αντίποδά τους.
Ο ορθολογισμός περνά νέα κρίση: Δεν είναι μόνο το ότι πέρασε σε φάση υποτίμησης το ιδεολογικό κίνημα που ο ίδιος γέννησε (αλλά και που τον στέριωσε), ο διαφωτισμός. Είναι και η τρομακτική άνοδος του αντίποδά του, δηλαδή του θυμικού· του πώς με βολεύει συνειδησιακά να είναι τα πράγματα. Στην εποχή της γνώσης, η ίδια η γνώση μπαίνει σε δεύτερη μοίρα.
Περνάμε από τη φάση του «δεν ξέρω» στη φάση του «δεν θέλω να ξέρω». Και του «ό,τι και να λες εγώ δεν ακούω».
Η δυσάρεστη αλήθεια
Όσο πιο δυσάρεστη είναι μια αλήθεια τόσο πιο λίγες πιθανότητες έχει να επιβιώσει στον συμψηφισμό.
Η Τουρκία έχει πάνω από οκταπλάσιο πληθυσμό από Ελλάδα και ελεύθερη Κύπρο μαζί, πάνω από πενταπλάσιο ΑΕΠ, σχεδόν δεκαπλάσιας δυναμικότητας αμυντική βιομηχανία, στρατιωτικές βάσεις σε πολλές χώρες, σημαντική επιρροή σε επτά χώρες, ηγείται των τουρκογενών και τουρκόφωνων κρατών και περιοχών (που εκτείνονται από τη δυτική Κίνα μέχρι την Κασπία και από τη Συρία μέχρι την Ευρώπη).
Απέναντι σε μια τέτοια Τουρκία, η λογική λέει ότι εκτός από το ότι πρέπει να μαζέψεις τα μυαλά σου όπου τα έχεις και να ακολουθήσεις πολιτικές ενίσχυσης της θέσης σου, επιδιώκεις παράλληλα αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων σου (π.χ. Ε.Ε.) για συμφωνίες αμοιβαίου οφέλους, λύνεις τις διμερείς διαφορές όσο έχεις ακόμη υπόσταση (Χάγη για ελληνοτουρκικά, λύση ΔΔΟ στο Κυπριακό), αξιοποιείς κάθε ευκαιρία ισότιμης συνεννόησης, πριν αρχίσεις να θεωρείσαι αμελητέο κουνούπι.
Αντί αυτού, όλο και περισσότεροι πολίτες εκδηλώνουν μιαν απίστευτη ετοιμότητα για να υιοθετήσουν ακόμη πιο ανεδαφικές/φαντασιακές προσεγγίσεις -οι οποίες αξιοποιούνται όλο και περισσότερο από την ηγεσία:
• Οι Δένδιες και οι Βελόπουλοι στην Ελλάδα κερδίζουν έδαφος, ενώ ακόμη και αριστεροί ή αριστερίζοντες υιοθετούν τον εθνικολαϊκισμό για να αυξήσουν τα ποσοστά τους.
• Στην Κύπρο, το ΕΛΑΜ αυξάνει ραγδαία τα ποσοστά του, με πρόταγμα το «Ελλάς-Κύπρος Ένωσις». Από κοντά, συνωθούνται κόμματα και πολιτευτές με ελαμοειδείς θέσεις, προκειμένου να αρπάξουν ποσοστά –με ηπιότερο λεξιλόγιο αλλά με ίδιο αποτέλεσμα.
• Ρίχνουμε όλα τα «λεφτά μας» στο να εμποδίσουμε την Τουρκία (με την τεράστια και απαραίτητη για την Ευρώπη αμυντική βιομηχανία) να έχει μέρισμα στα 150 δις του προγράμματος SAFE. Την ώρα που για τα υπόλοιπα 650 δις για την ευρωπαϊκή άμυνα έχει ήδη συμφωνίες πολλών δισεκατομμυρίων και θα τις πολλαπλασιάσει ανεμπόδιστα.
• Κι όλα αυτά, χωρίς κανένα κέρδος για Ελλάδα και Κύπρο! Απλά: Καταγγελίες, εμπόδια, παιδιάστικες κακοφανισμένες αντιδράσεις, χωρίς κανένα κέρδος μέσα από μια θετική ατζέντα. Όπου η Τουρκία θα έπαιρνε τα ίδια αλλά Ελλάδα και Κύπρος θα έπαιρναν έστω κάποια «μικρά» (π.χ. Interconnector, ακώλυτες έρευνες, δρομολόγηση Χάγης, δυο θετικά βήματα πριν την πενταμερή).
Το να κερδίζεις ως πολιτικός σε εικόνα «μαγκιάς» στο εσωτερικό της κοινωνίας σου είναι πιο σημαντικό από το να κερδίζεις στην ουσία. Γιατί η ουσία προϋποθέτει την αλήθεια. Όταν αυτή έχει όλο και μικρότερο ειδικό βάρος έναντι του βολικού ψεύδους και της νικητήριας φαντασίωσης, τότε, μένει στην πραγματικότητα ορφανή…
Η διαφθορά
Περάσαμε πριν από τρία-τέσσερα χρόνια από μια φάση έντονης αντίδρασης υπολογίσιμου μέρους της κοινωνίας για τα φαινόμενα διαφθοράς. Αποκορύφωμα ήταν οι αποκαλύψεις του Al Jazeera και του Μακάριου Δρουσιώτη.
Τα πράγματα όμως τώρα έχουν αλλάξει αρκετά: Οι εικόνες του Al Jazeera πλέον συμψηφίζονται με τα ψεύδη για στημένες συκοφαντίες. Και οι χιλιάδες σελίδες του Μ. Δρουσιώτη με ένα «γιατί δεν τα είπες όταν ήσουν υπάλληλος του Αναστασιάδη και τα λες τώρα;».
Φυσικά, από τον συμψηφισμό βγαίνουν κερδισμένα το ψεύδος και η παραμυθία: Σήμερα, με νέα σκάνδαλα να βγαίνουν στο φως σχεδόν κάθε μέρα, η αντίδραση πολλών πολιτών είναι «ψηφίζω αντισυστημικό ΕΛΑΜ» ή άλλους φωνακλάδες με απεριόριστη άγνοια (δεν υπονοώ τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη) ή δεν ψηφίζω «κανέναν τους». Μόνο μέσω δημοσκοπήσεων…
Ο μητροπολίτης Εφέσου Μάρκος Ευγενικός πήρε για πρώτη φορά την εκδίκησή του απέναντι στον ορθολογισμό, στη Φλωρεντία, το 1439. Την παίρνει για δεύτερη φορά, στην Κύπρο, σήμερα.
