Πάμε πάλι λίγο πίσω· ίσως έτσι μπορέσουμε και δούμε λίγο μπροστά, να καταλάβουμε τι μας γίνεται και τι μας περιμένει…
Γύρω στο 1500, άρχισαν στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη να σχηματίζονται οι κρατικές οντότητες όπως εξελίχθηκαν σε αυτό που ξέρουμε σήμερα. Ξεκίνησε μια μακρόσυρτη πορεία σταδιακής υποχώρησης της φεουδαρχίας, η οποία έδινε τη θέση της στα οργανωμένα κράτη με ισχυρή κεντρική διοίκηση. Άρχισαν να σταθεροποιούνται σιγά-σιγά κάποια σύνορα, και τα κράτη ξεκίνησαν τη διαδικασία οικοδόμησης θεσμών, που μπορούμε να τους θεωρήσουμε ως πρόδρομους των σημερινών.
Το σημαντικότερο: Δίνοντάς τους διάφορα ονόματα (βούληση του ηγεμόνα, χάρτα, κανόνας, νόμος, κ.λπ.) οι κρατικές οντότητες εγκαινίασαν μιαν εποχή που εκ των υστέρων θα μπορούσαμε σήμερα να αποκαλέσουμε καταχρηστικά ως «η εποχή της κανονικότητας».
Οι δύο κανόνες
Σ’ όλη αυτή την περίοδο των πεντακοσίων χρόνων, οι ηγεμόνες επιδίωκαν δύο πράγματα:
1. Εσωτερική ρύθμιση των κανόνων λειτουργίας του κράτους, με τρόπο που οι πολίτες να είναι πεπεισμένοι ότι το κοινό καλό συνδέεται άμεσα με την τήρηση των νόμων.
2. Ανάλογα με το ισοζύγιο δυνάμεων, συγκρούσεις για αλλαγή των συνόρων και των επιρροών, προκειμένου να δημιουργηθεί μια καλύτερη κανονικότητα για εμάς, έστω κι αν θα είναι χειρότερη για τους άλλους.
Πάντως, ακόμη και οι «αναθεωρητικές δυνάμεις» (οι Γάλλοι που ήθελαν να ανατρέψουν την παγκόσμια αποικιακή κυριαρχία των Βρετανών, οι Γερμανοί που ήθελαν να ανατρέψουν την αγγλογαλλική κυριαρχία), μέχρι τον 21ο αιώνα, δεν ήθελαν έναν κόσμο χωρίς κανονικότητα. Ήθελαν μια νέα κανονικότητα, απλώς πιο ευνοϊκή για τους ίδιους. Το ίδιο ίσχυε και με τις επαναστάσεις, εθνοκεντρικές ή πολιτικο-κοινωνικές. Κατά κανόνα, δεν αρνούνταν εξ ορισμού και εκ βάθρων την έννοια της κανονικότητας. Απλώς ήθελαν μια νέα κανονικότητα με νέους όρους. Π.χ. τα εθνοκεντρικά κινήματα δεν επιδίωκαν την αναρχία, αλλά τη δημιουργία ενός κανονικού, δικού τους, κράτους. Ή οι μπολσεβίκοι δεν επιδίωκαν το χάος. Επιδίωκαν ένα κράτος με δομές και κανονικότητα που να συνάδει με την ιδεολογία τους.
Η μεγάλη άρνηση
Από τα τέλη του 20ού αιώνα, και κυρίως από τη δεκαετία του 2010 αυτό αλλάζει. Η κανονικότητα αρχίζει πλέον να γίνεται μισητή. Όχι μόνο από οργισμένους πολίτες που ψάχνουν το «αντισυστημικό», αλλά και από ολόκληρες κοινωνίες. Οι οποίες επιλέγουν τη μόνιμη δύσπνοια, μέσα στον ωκεανό μιας ατέρμονης άρνησης της κανονικότητας (για χάρη κάποιας ουτοπίας), αντί της όποιας κανονικότητας.
Μάλιστα, συχνά, η άρνηση της κανονικότητας συγγενεύει πλέον επικίνδυνα με την αυτοκαταστροφή.
Για να κατανοήσουμε την ποιοτική αλλαγή, θα πρέπει να δούμε κάποια παραδείγματα:
• Η Χαμάς και η Χεζμπολάχ δεν αγωνίζονται π.χ. για τη δημιουργία ενός κανονικού παλαιστινιακού κράτους. Μίσησαν την ίδια την κανονικότητα και ορκίστηκαν σε μια αιώνια κυριαρχία του χάους, μέχρι κάποια στιγμή σε βάθος χρόνου να επιτευχθεί η ουτοπία της εξαφάνισης του κράτους του Ισραήλ. Από την άλλη, οι φανατικοί στο Ισραήλ δεν επιδιώκουν την ειρήνη μέσω της ολοκλήρωσης των συμφωνιών του Όσλο και την εφαρμογή των διεθνών αποφάσεων για δημιουργία δύο κρατών. Με επικεφαλής τον Νετανιάχου, έχουν αποδυθεί σ’ έναν ουτοπικό αγώνα εξάλειψης των Παλαιστινίων. Δεν οραματίζονται επιστροφή στην ειρηνική κανονικότητα. Έχουν ερωτευτεί την ιδέα του αέναου πολέμου, μέχρι την πλήρη εξάλειψη του εχθρού. Κι αυτή η μερίδα στο Ισραήλ γίνεται όλο και πιο κυνικά εκδηλωτική για τους στόχους και τις προθέσεις της. Ακόμη και την ώρα που η δημοτικότητα του Νετανιάχου υποχωρεί.
• Ανάλογα, ο Ρώσος ηγέτης αποδεικνύει πλέον έμπρακτα δύο πράγματα: (α) Ακόμη κι αν ο πόλεμος με την Ουκρανία δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στη Ρωσία, είναι διατεθειμένος να τον συνεχίσει εφ’ όρου ζωής. Οι όροι του για ειρήνη είναι τόσο μαξιμαλιστικοί, που δημιουργούν την υποψία ότι θα ήταν ο δυστυχέστερος των θνητών αν οι Ουκρανοί τους αποδέχονταν και επιτυγχανόταν ειρήνη. Ο εχθρός φαίνεται να είναι η ίδια η κανονικότητα. (β) Οι φόβοι πολλών ότι η Ουκρανία είναι μόνο η αρχή, δεν είναι εντελώς αβάσιμοι. Κείμενα και δηλώσεις του για άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ακόμη και πριν το 2014, υποδεικνύουν μιαν αντίληψη προσωπικής αποστολής για διαρκή πάλη κατά της κανονικότητας στην Ευρώπη. Δεν πρόκειται για ιδεολογική πάλη - ούτε αριστερός είναι, ούτε οραματιστής μιας νέας διεθνούς τάξης και κανονικότητας. Πρόκειται για την προσήλωση στο απόλυτο, στο περίπου μεταφυσικό, όσα χρόνια κι αν χρειαστούν.
Σε όλα τα επίπεδα
Όμως, ας μην εγκλωβιστούμε στα πιο πάνω παραδείγματα. Εξάλλου, επειδή υπάρχουν παραδοσιακές συμπάθειες και αντιπάθειες, η προσέγγισή τους μπορεί να είναι φορτισμένη.
Σε όλο και περισσότερες περιοχές του πλανήτη, με γρήγορους μάλιστα ρυθμούς, το μίσος προς την κανονικότητα γίνεται όλο και πιο ευδιάκριτο. Από τον Τραμπ και τους οπαδούς του, μέχρι τους αυτοκαταστροφικούς δικτάτορες που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια και τα ακροδεξιά ή λαϊκιστικά κινήματα, βλέπουμε παντού το κύτταρο της άρνησης της κανονικότητας.
Η μέχρι πρόσφατα ερμηνεία μας ότι πρόκειται για «αντισυστημική ψήφο», ή ότι η δυσαρέσκεια των πολιτών από την αδυναμία των παραδοσιακών κομμάτων να λύσουν τα προβλήματα μετατρέπεται σε οργή, και η οργή σε στήριξη του ακραίου, δεν επαρκεί πλέον. Το ζήτημα είναι δομικό. Η φασίζουσα πολιτική συμπεριφορά είναι πια «συστημική», επειδή ακριβώς το κίνητρο μεγάλης μερίδας πολιτών είναι η «ερωτική» διάθεση προς ό,τι αντιστρατεύεται την κανονικότητα - όσο καταστροφικό ή παράλογο και να είναι.
Εμείς, το παράδειγμα
Τις προηγούμενες δεκαετίες, υπήρχε μια αντιπαράθεση στο Κυπριακό. Ανάμεσα στους υποστηρικτές της λύσης στη βάση των μέχρι τότε συγκλίσεων από τη μία, και από την άλλη στους υποστηρικτές άλλων μορφών λύσης: Ενιαίο κράτος, ομοσπονδία με πολύ ενισχυμένη κεντρική εξουσία (στα όρια του ενιαίου κράτους), αγώνας για απελευθέρωση από την τουρκική κατοχή, λύση δύο κρατών.
Σήμερα, αυτή η αντιπαράθεση ξεθωριάζει. Κατά βάση, υπάρχει από τη μια πλευρά μια ξέπνοη επιθυμία για λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, και από την άλλη η σιωπή. Μια σιωπή που ως αποτέλεσμα έχει στην πραγματικότητα τον ενστερνισμό της μη κανονικότητας. Δηλαδή, το να μην έχεις κανονικό κράτος, το να μην μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο εκτός από το να διαμαρτύρεσαι, το να μην μπορείς να κάνεις στοιχειώδη πράγματα (από το να απλώσεις ένα ηλεκτρικό καλώδιο, μέχρι το να ενταχθείς στη ζώνη Σένγκεν χωρίς σοβαρές παρενέργειες).
Αν θέλεις απελευθέρωση, προετοιμάζεις την κοινωνία για δυναμική αντίσταση σε κάθε πτυχή της κατοχής. Αν θέλεις ενιαίο κράτος, ακολουθείς πολιτικές προσεταιρισμού των Τουρκοκυπρίων στη λογική του. Αν θέλεις δύο κράτη, υποστηρίζεις δυναμικά τον ηγέτη που το πρότεινε. Αν όμως αυτό που πραγματικά θέλεις είναι η διατήρηση της μη κανονικότητας, σιωπάς, δεν κάνεις τίποτε. Η πλειονότητα πολιτικών σχηματισμών και πολιτών κάνουν το τελευταίο.
Το μίσος προς την κανονικότητα γίνεται πλέον η εθνική μας επιλογή. Θέλουμε να μείνουμε μακριά της, όποιο περιεχόμενο και να έχει. Το μόνιμο διαζύγιο με την κανονικότητα είναι ο κρυφός μας έρωτας…
Το καλάθι
• … με τους εμπόρους (1): Η ασύλληπτη τραγωδία με το σιδηροδρομικό ατύχημα στα Τέμπη οπωσδήποτε έχει ενόχους. Από αυτό το σημείο όμως, μέχρι τα μακρόσυρτα παρασκήνια και παζάρια κομμάτων και βουλευτών (γύρω από τις προτάσεις για προανακριτικές επιτροπές της Βουλής), τα παιγνίδια, τις διασπάσεις και τις συμμαχίες, υπάρχει μεγάλη απόσταση. Ένα κακόγουστο λαϊκιστικό θέατρο, χωρίς τέλος. Οι έμποροι των Τεμπών!
• … με τους εμπόρους (2): Μια ομάδα βουλευτών διαφόρων κομμάτων (πέρα από την Ειρήνη Χαραλαμπίδου) βρίσκονται σε αναμονή. Κάποιοι που δεν μπορούν να είναι ξανά υποψήφιοι με το κόμμα τους, ή θεωρούν ότι δεν έχουν πιθανότητες επανεκλογής, περιμένουν τις δημοσκοπήσεις για τη δυναμική του κόμματος του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, ώστε να μεταπηδήσουν στο στρατόπεδό του. Δεν μιλάμε για ανθρώπους που πιστεύουν ειλικρινά στην προσπάθεια… Το πρόβλημα είναι πώς θα αποκτήσει δυναμική χωρίς να συνταχθούν μαζί του έγκαιρα; Η κότα και το αβγό…
• … με τους εμπόρους (3): Ρωγμές στα στρατόπεδα των εμπόρων της ακρότητας. Παραίτηση Βίλντερς στην Ολλανδία, σφαγή με χοντρές αλληλοκατηγορίες μεταξύ Τραμπ και Μασκ, ακαδημαϊκοί στο Ισραήλ σπάζουν τη σιωπή τους και ξεσηκώνονται κατά του Νετανιάχου, ήττα των ακροδεξιών αντι-Ευρωπαίων στη Ρουμανία. Ίσως, μικρές ανάσες, χωρίς μεγάλες προσδοκίες…
