Σε λίγες ημέρες θα συγκληθεί Πενταμερής για το Κυπριακό στη Νέα Υόρκη (16-17/7) αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι όλα βρίσκονται στο απόλυτο μηδέν. Ύστερα από 51 χρόνια, οι προσπάθειες για την επίλυση και επανένωση βρίσκονται στο πιο τραγικό αδιέξοδο. Πώς βλέπει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, τους πρωταγωνιστές της μακροχρόνιας διένεξης;
Η Προσωπική Απεσταλμένη του Γ.Γ., Μαρία Άνχελα Ολγκίν, βρέθηκε στο νησί για λίγες μέρες ώστε να προετοιμάσει τη Πενταμερή. Αυτή τη φορά περιορίστηκε μόνο στα επιμέρους, τα σχεδόν ασήμαντα σε σχέση με την ουσία του προβλήματος. Αυτά της προσφέρουν πλέον για να ασχοληθεί οι δύο συνομιλητές της, ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης και ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ με αποτέλεσμα ο ΟΗΕ να τηρεί συνειδητά αποστάσεις. Διατηρεί την προσπάθεια για να μην γίνουν χειρότερα τα πράγματα αλλά ελαχιστοποιεί την παρέμβασή του. Ο λόγος είναι γιατί γνωρίζει τι πραγματικά συνέβη στα τελευταία 8 χρόνια της ακινησίας: «Μία από τις συνέπειες της αποτυχίας στο Κράν Μοντανά είναι ότι η Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία δεν αποτελεί πλέον κοινό σημείο αναφοράς και για τις δύο πλευρές», είπε (8/7) η Ολγκίν σε συνέντευξή της στην εφημερίδα Πολίτης.
Ειλικρίνεια
Η Ολγκίν δεν διαπιστώνει ειλικρίνεια στις προθέσεις Χριστοδουλίδη - Τατάρ: «Αν οι ηγέτες αντιληφθούν ότι μια λύση είναι προς όφελος όλων, τότε, θα βρουν τον τρόπο», σχολίασε στην ίδια συνέντευξη. Στην αξιολόγηση που κάνει ο ΟΗΕ είναι βέβαια και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι στο άλυτο πρόβλημα, η Τουρκία και η Ελλάδα κυρίως, που ως Εγγυήτριες Δυνάμεις μαζί με το Η.Β. θα στείλουν τους ΥΠΕΞ τους στη Νέα Υόρκη. Γράφει ο Γκουτέρες στην έκθεση που έστειλε (3/7) στο Συμβούλιο Ασφαλείας: «Καλώ (τις Εγγυήτριες Δυνάμεις) να συνεχίσουν να συμβάλλουν εποικοδομητικά στις εν εξελίξει προσπάθειες για να βρεθεί μια κοινώς αποδεκτή οδός μπροστά…»
Το Προεδρικό κρύβει τις επαναλαμβανόμενες αναφορές στον εποικοδομητικό ρόλο της Τουρκίας γιατί δεν εξηγούν γιατί ο Χριστοδουλίδης δηλώνει ότι «αναμένει από την Τουρκία να κάνει την κίνηση» (για να σπάσει το αδιέξοδο), ούτε απαντά στη συνήθη καταφυγή του περί της «τουρκικής αδιαλλαξίας». Δυστυχώς αυτά λέγονται μόνο για εσωτερική κατανάλωση και δεν «μετρούν» διεθνώς, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να συμβαίνει και το αντίθετο.
Αδιέξοδο
Η Κολομβιανή διπλωμάτης φαίνεται να έχει εγκαταλείψει την προσπάθεια να δημιουργήσει ανοίγματα στη διαπραγμάτευση επί της ουσίας του προβλήματος. Στην αξιολόγηση του ΟΗΕ, η ε/κ πλευρά σηκώθηκε και έφυγε από το τραπέζι στο Κραν Μοντανά «στο παρά πέντε της επίλυσης». Τώρα ζητά «επανάληψη των συνομιλιών από εκεί που έμειναν». Η Ολγκίν εξήγησε στον Χριστοδουλίδη ότι αυτός επωμίζεται το βάρος να προτείνει ανοίγματα για ανασυγκρότηση του διαπραγματευτικού κεκτημένου που χάθηκε για 8 χρόνια!
Μάλιστα ο Χριστοδουλίδης είχε και την ευθύνη να αναλάβει την πρωτοβουλία με πειστικό τρόπο. Τα γεγονότα δεν συνηγορούσαν υπέρ του, αφού ο ΟΗΕ έχει καταγεγραμμένα τα «τεχνάσματα» που έκανε τόσο καιρό ο Αναστασιάδης: το παρασκήνιο για «δύο κράτη»(2017), τη δημόσια απόρριψη του Πλαισίου Γκουτέρες για καταληκτική διαπραγμάτευση (πρόταση Ακιντζί 2018), την αποστασιοποίηση από ΔΔΟ (2019, Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ), την ταλάντευση σε νεφελώδεις ιδέες (2020), χωρίς προτάσεις (αποκεντρωμένη ομοσπονδία, επιστροφή στο ‘60). Μόλις εξελέγη ο Τατάρ, η ε/κ ηγεσία εμφανίστηκε έτοιμη για συνομιλίες με βάση τη ΔΔΟ.
Ατελέσφορη προσπάθεια
Η Ολγκίν άσκησε ενεργό διπλωματία με Τουρκία και Ελλάδα μέχρι τον Ιούλιο του 2024, ζητώντας παράλληλα από τον Χριστοδουλίδη να της δώσει προτάσεις στο καίριο ζήτημα του διαμοιρασμού εξουσίας για να τις μεταφέρει στον Φιντάν. Η εκτίμηση του ΟΗΕ παραμένει: Μόνο έτσι μπορεί να ανασυγκροτηθεί το συμφωνημένο πλαίσιο και να ανακτηθούν συγκλίσεις, περιλαμβανομένων και των ζητημάτων εγγυήσεων-στρατευμάτων που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τους Ε/Κ.
Αντί ο Χριστοδουλίδης να ανοίξει τα χαρτιά του στα επίμαχα ζητήματα (εκ περιτροπής Προεδρία, διασταυρούμενη ψηφοφορία, «μία τ/κ ψήφος» στις εκτελεστικές αποφάσεις), αντιπρότεινε «μέτρα εμπιστοσύνης» της Κυπριακής Δημοκρατίας προς την Τουρκία στο πλαίσιο των Ευρωτουρκικών. Στον Φιντάν πρότεινε τον Μάρτιο στη Γενεύη «να ανοίξει ένα τουρκικό λιμάνι» για κυπριακά πλοία, ώστε να ανάψει η Κύπρος πράσινο φως στην ΕΕ για απελευθέρωση βίζας σε Τούρκους βιομηχάνους και φοιτητές.
Τέτοιου είδους «διασυνδέσεις» στο κενό, χωρίς να υπάρχει πλαίσιο για οριστικές λύσεις στα χρόνια προβλήματα, κρίνονται από τον ΟΗΕ και την ΕΕ εντελώς ανεδαφικές, για αυτό και εύκολα απορρίπτονται από την Τουρκία ως «φαντασιώσεις».
Μέτρα Εμπιστοσύνης
Τον Μάρτιο στη Γενεύη ο ΟΗΕ δοκίμασε την εφαρμογή ουσιαστικών Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Η Ολγκίν στις διαβουλεύσεις της με την ΕΕ συμφώνησε ότι τα πλέον ουσιαστικά ΜΟΕ αφορούν το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης και τη διεύρυνση εμπορικών σχέσεων και συνεργασίας μέσω της Πράσινης Γραμμής, καθώς και ορισμένα εμβληματικά κοινά δικοινοτικά έργα βιώσιμης ανάπτυξης. Στην έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (03/07), ο Γκουτέρες περιγράφει μηδενική πρόοδο σε σχέση με τα 4 νέα σημεία διέλευσης που υποτίθεται ότι συμφωνήθηκαν τον Μάρτιο. Μάλιστα επικρίνει και τα «διοικητικά» εμπόδια που βάζει συστηματικά η Κυπριακή Δημοκρατία στα σημεία διέλευσης για να περιορίσει αντί να διευρύνει το δικοινοτικό εμπόριο. Σε αυτά ο Χριστοδουλίδης προτίθεται να προσθέσει μονομερώς ελέγχους με προδιαγραφές «Σένγκεν», χωρίς να έχει κάνει πολιτική διαβούλευση με την ΕΕ και τα κράτη μέλη, αν συναινούν σε ντε φάκτο «σκληρό σύνορο». Αυτά επικαλείται ο Τατάρ, αντιδρώντας προσχηματικά για να ζητήσει τα «3 D» (Direct - Απευθείας Εμπόριο, Πτήσεις, Επαφές). Έτσι όλα μένουν στο μηδέν.
Παραπλάνηση
Το πιο οξύμωρο είναι ότι ο Χριστοδουλίδης και ο Τατάρ εμπαίζουν την κοινή γνώμη μέσω πλειάδας ΜΜΕ που αναπαράγουν το αφήγημά τους ότι κάνουν δήθεν πρόοδο. Προβάλλουν τη συμφωνία για… καθαρισμό κοιμητηρίων, ασχέτως αν οι ζωντανοί βιώνουν την ντε φάκτο διχοτόμηση και συνεχίσουν να ταλαιπωρούνται στα σημεία διέλευσης με περιορισμένες δυνατότητες επικοινωνίας, συναλλαγών, συνεργασίας.
Πρόοδο θεωρούν και τη συγκρότηση μιας μικτής επιτροπής νέων. Αλλά οι δύο συνεχίζουν να καλλιεργούν εχθρικό κλίμα! Γράφει ο Γκουτέρες: «Είναι βαθύτατα ανησυχητικό το γεγονός ότι διχαστικές αφηγήσεις στο νησί συχνά επισκιάζουν τις αφηγήσεις υπέρ της ειρήνης. Παραμένω ανήσυχος για τις επιβλαβείς επιπτώσεις της παραπληροφόρησης, η οποία συνεχίζει να διαβρώνει την εμπιστοσύνη, να πολώνει τις κοινότητες και να υπονομεύει τις προσπάθειες για ένα κοινό και ειρηνικό μέλλον».
Πρόοδος ισχυρίζονται ότι είναι να συζητούν θεωρητικά διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά να εμποδίζουν την ανέγερση του φωτοβολταϊκού πάρκου στη νεκρά ζώνη με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.
Με τη συνήθη διπλωματική αβρότητα, ο ΟΗΕ κρατά ανοιχτή μία ακόμα ευκαιρία με την ελπίδα ότι κάτι μπορεί να αλλάξει σε επερχόμενες εκλογές στην Κύπρο. Όμως, διατηρεί ένα ύστατο όπλο και κάποια στιγμή δεν αποκλείεται να το χρησιμοποιήσει. «Η συνεχής παρουσία της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ δεν μπορεί να αντικαθιστά επ' αόριστον την απουσία επίσημων διαπραγματεύσεων», είπε η Ολγκίν στον «Πολίτη».
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
