To GSI (Great Sea Interconnector) προκαλεί κραδασμούς στις κυβερνήσεις Ελλάδας - Κύπρου, αποκαλύπτοντας πόσο προβληματικές εξελίσσονται στον χρόνο οι σχέσεις τους, όσο παραμένουν άλυτα τα προβλήματα: το Κυπριακό και οι θαλάσσιες διαφορές Ελλάδας - Τουρκίας. Όσο αποφεύγουν οι δύο κυβερνήσεις να καθορίσουν στρατηγική επίλυσης και τα βάζουν όλα «κάτω από το χαλί», τόσο περισσότερο οι σχέσεις τους περιπλέκονται και τα συμφέροντά τους αποκλίνουν.
Το GSI δεν είναι κάτι διαφορετικό από ένα ακόμα φιλόδοξο έργο ενέργειας, το οποίο θα μείνει στα χαρτιά γιατί προσκρούει στο αδιέξοδο του Κυπριακού που όχι μόνο είναι άλυτο, αλλά προκαλεί επιπρόσθετα μέτωπα και εντάσεις με την Τουρκία.
Η φιλονικία
Αυτή την περίοδο κρίνεται οριστικά η υλοποίηση ή όχι του GSI. Οι δύο κυβερνήσεις φιλονικούν, αναζητώντας με υπεκφυγές την αποδέσμευσή τους από ένα έργο που ξέρουν πολύ καλά ότι εξαρτάται από αστάθμητους παράγοντες. «Πρόκειται για έργο που θα ωφελήσει πολύ την Κύπρο που είναι ενεργειακά απομονωμένη. Για να γίνει το έργο, πρέπει και εκείνη (η Κύπρος) να αποδείξει έμπρακτα ότι το θέλει», είπε στην ΔΕΘ (6/9) ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Η απάντηση του Κυπρίου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη ήρθε δύο ημέρες αργότερα (8/6): «Η Κυπριακή Δημοκρατία, τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει θα τις εκπληρώσει. Ελπίζω όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτό το έργο να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους».
Δημοσίως, η ελληνική κυβέρνηση επικρίνει τη Λευκωσία γιατί δεν προχώρησε στην καταβολή δόσης 25 εκατομμυρίων ευρώ για να προχωρήσει η πόντιση του καλωδίου. Η Λευκωσία θεωρεί ότι η οικονομική βιωσιμότητα του έργου είναι αμφίβολη. Αυτά ισχύουν ως συνέπειες του προβλήματος. Στην πραγματικότητα, η διαμάχη για τις πληρωμές είναι η δικαιολογία γιατί όσα εξαγγέλθηκαν, δεν υποστηρίζονται από εφικτά σχέδια, με κυριότερο την αντιμετώπιση του γεωπολιτικού ρίσκου που λέγεται «Τουρκία».
Αγωγός και καλώδιο
Μία ακόμα μεγαλεπίβολη ιδέα αποδεικνύεται αυταπάτη. Αυτό συνέβη και με το αντίστοιχο έργο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου EastMed που όλοι τώρα προσποιούνται ότι το έχουν ξεχάσει. Την προηγούμενη φορά, το 2022, χρειάστηκε να διαρρεύσει (5/1/2022) άτυπο σημείωμα της κυβέρνησης των ΗΠΑ για να σταματήσουν οι διακηρύξεις με κενό περιεχόμενο σε κάθε τριμερή με το Ισραήλ. Τώρα, ξανά το GSI προσκρούει στα βράχια της ωμής πραγματικότητας και, ξανά, ο «σύμμαχος» Νετανιάχου τηρεί σιγή ιχθύος.
Γκρίζες ζώνες
Από το 2010, όμως, μεσολάβησαν γεγονότα που έχουν καταστήσει την Ανατολική Μεσόγειο ένα πεδίο αμφισβητήσεων. Μεγάλες περιοχές δυνητικής ΑΟΖ έμειναν χωρίς οριοθέτηση και έχουν γίνει γκρίζες: Κύπρος, Ρόδος, Καστελόριζο, Κάρπαθος, ακόμα και Κρήτη. Με βάση αυτό που συνέβη στην Κάσο τον Ιούλιο του 2024, δεν μπορεί να αποκλειστεί πλέον μια επικίνδυνη συγκέντρωση πολεμικών αν επιχειρηθεί πόντιση καλωδίου GSI. Τότε όλοι αποχώρησαν, «καταγράφοντας στο πεδίο» τις θέσεις τους.
Τι θα γίνει αν την επόμενη φορά δεν τραβήξει κανείς πίσω; Ο ΥΠΕΞ της Τουρκίας Χακάν Φιντάν (29/8) προειδοποίησε ότι «δεν διστάζουμε να μπούμε σε πολεμική μαζί τους, δεν διστάζουμε να τους απαντήσουμε σε κάθε ζήτημα… και λάβαμε τα μέτρα μας…» Βέβαια, ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης αντέδρασε αιχμηρά λέγοντας ότι «δεν δεχόμαστε υποδείξεις από κανέναν». Αυτά καταγράφονται μόνο σε ρητορικό επίπεδο.
Η άμαξα και το άλογο
Η Τουρκία θεωρεί ότι με τον GSI από Ελλάδα - Κύπρο - Ισραήλ μεθοδεύεται η απομόνωσή της στον κόλπο της Αττάλειας. Δηλώνει ότι τα ενεργειακά έργα στην Ανατολική Μεσόγειο προϋποθέτουν τη συγκατάθεση και συμμετοχή της. Κάτι τέτοιο, συμφωνούν Ελλάδα και Κύπρος, είναι εφικτό μόνο αν ξεπεραστούν τα πολιτικά προβλήματα. Κανείς δεν αρνείται τέτοια προοπτική.
Όμως, αντί οι κυβερνήσεις Ελλάδας - Κύπρου να προσηλωθούν σε στρατηγική για επίλυση των προβλημάτων - άρα την πιο βέβαιη και εφικτή οδό για ενεργειακά έργα, έθεσαν…την άμαξα μπροστά από το άλογο. Το GSI, όπως πριν ο EastMed, όχι μόνο δεν προχωρά, αλλά άνοιξε περισσότερο τη βεντάλια των τουρκικών διεκδικήσεων για τις θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας (υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ). Στην απουσία συμφωνημένων οριοθετήσεων με το Δίκαιο της Θάλασσας, η κάθε πλευρά τραβά τις γραμμές της.
Αμοιβαίο όφελος
Τα προβλήματα που χρονίζουν, ξεκινώντας από το Κυπριακό, είναι απείρως πιο ζωτικά για επίλυση, αφού αφορούν κατοχή εδάφους κι όχι μόνο αμφισβήτηση δικαιωμάτων οικονομικής εκμετάλλευσης. Οι Κύπριοι γνωρίζουν ότι η μόνη οδός για αυτούς είναι οι διαπραγματεύσεις υπό τον ΟΗΕ, ενώ μπορούν να το επιδιώξουν με ενισχυμένη διπλωματική θέση και άπειρα διαθέσιμα εργαλεία, τα οποία προσφέρει η ΕΕ. Ένα από αυτά είναι ο σχεδιασμός ενεργειακών έργων αμοιβαίας ωφέλειας με τη συμμετοχή της ΕΕ και της Τουρκίας και όχι με τον αποκλεισμό της τελευταίας στην προοπτική επίλυσης των προβλημάτων.
Για την Ελλάδα, η δική της οδός το ξέρει ότι είναι ο διμερής διάλογος για καθορισμό θαλασσίων ζωνών με προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Θα μπορούσε να επιχειρήσει ξανά να θέσει χρονοδιαγράμματα με την ΕΕ στις σχέσεις της με την Τουρκία - παράδειγμα η στρατηγική Ελσίνκι (1999).
Έργα στα χαρτιά
Η αυταπάτη για μεγαλεπίβολα ενεργειακά έργα χωρίς να λύνονται τα προβλήματα φθάνει στο τέλος της. Η Κύπρος πρώτα, από το 2004 και μετά και ακολούθως η Ελλάδα, προσπαθούν εδώ και δύο δεκατίες να τα προωθήσουν, αλλά - πέρα από το γεωπολιτικό ρίκκο - παρουσιάζουν επίσης σοβαρά τεχνικά προβλήματα λόγω βάθους και απόστασης με αποτέλεσμα να μην βρίσκουν ξένους επενδυτές. Στα 15 χρόνια που πέρασαν, το γεωτρητικό πρόγραμμα της κυπριακής κυβέρνησης δεν φαίνεται να απέδωσε επαρκείς ποσότητες και η γεώτρηση της Exxon Mobile αρχές του 2025 είναι η τελευταία που θα γίνει. Δεν έγιναν άλλες ανακοινώσεις ή προγραμματισμός. Οι εταιρείες ανομολόγητα αποσύρονται.
Η εφικτή οδός
Είναι καιρός να σκεφτούν τη διαζευτική οδό; Η ελληνοτουρκική συνεννόηση που ξεκίνησε ως πολύ υποσχόμενη τον Δεκέμβριο του 2023 - Διακήρυξη Αθηνών - δημιούργησε ελπίδες και για την Κύπρο. Τώρα καρκινοβατεί και από τον Νοέμβριο του 2024 η πρόοδος στα πολιτικά ζητήματα έχει παγώσει. Ο Μητσοτάκης ανέβαλε ταξίδι στην Άγκυρα, ασχέτως αν τώρα αναζητεί τον Ερντογάν για να τον δει στη Νέα Υόρκη τέλη Σεπτεμβρίου. Αν και εξακολουθούν να είναι «ήρεμα» τα νερά του Αιγαίου, οι συνθήκες έχουν χειροτερέψει.
Στην Κύπρο οι προσπάθεις του ΟΗΕ για επανάληψη συνομιλιών και οικοδόμηση εμπιστοσύνης είναι άκαρπες. Αντίθετα, παρατηρούνται εντάσεις στη νεκρά ζώνη 180 χλμ. Η Λευκωσία καλλιεργεί μια νεφελώδη «συμμαχία» ασφάλειας με το Ισραήλ, που οξύνει την αντίδραση της Τουρκίας στο πεδίο που ευνοεί μόνο την τελευταία με την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση της μοιρασμένης νήσου.
Από τις αρχές του 2025, υπάρχει μια νέα τάξη πραγμάτων από τον Πρόεδρο Τραμπ στο γεωπολιτικό παιχνίδι της Μέσης Ανατολής που ευνοεί τις σχέσεις του με τον Ερντογάν. Οι Ευρωπαίοι δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη ενός γεωπολιτικού ρίσκου με την Τουρκία, ασχέτως αν το GSI έχει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Οι πιο βασικές κυβερνήσεις - Γερμανία, Γαλλία - είναι απορροφημένες από τις προσπάθειες για τη συγκρότηση της Συμμαχίας των Προθύμων για την Ουκρανία και η Τουρκία, όπως και το ΗΒ που είναι εκτός ΕΕ, είναι βασικοί συνεισφορείς.
Με αυτά τα δεδομένα, η προειδοποίηση Μητσοτάκη για προβολή βέτο στη συμμετοχή της Τουρκίας στον κανονισμό SAFE μοιάζει περισσότερο με παραδοχή αδυναμίας παρά ισχυρό χαρτί πίεσης. Το είπε μόνος, κανείς στην Ευρώπη δεν θα το ήθελε σε τέτοια συγκυρία και το απεύχονται. Για τη δε κυπριακή διπλωματία, ούτε λόγος. Ο Χριστοδουλίδης θα ήταν ικανοποιημένος να διατείνεται πως κάνει συνομιλίες με τον ΟΗΕ για το Κυπριακό, αλλά στην πράξη τίποτα να μην προχωρά για να μην βρεθεί σε διλήμματα.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
