Τον Ιούνη 1900 ένας ιερωμένος, ο Frank Newham, έφθασε στην Κύπρο ως καθηγητή αγγλικών. Η ίδρυση της ΑΣ τέθηκε ως όρος του αρχικού διορισμού του Newham από τον υπουργό Αποικιών. Την επόμενη χρονιά ο τότε ύπατος αρμοστής, William Haynes-Smith, διόρισε τον Newham ως επιθεωρητή σχολείων του νησιού, σε αντικατάσταση ενός άλλου ιερωμένου Josiah Spencer, με όρο ότι θα διευθύνει το σχολείο, το οποίο θα ήταν ιδιωτικό, και για το οποίο η κυβέρνηση δεν αναλάμβανε καμία ευθύνη (παρόλο που το βοηθούσε με επιχορήγηση).
Οι στόχοι της ΑΣ αρχικά ήταν να δώσει τη δυνατότητα στους Κύπριους υπαλλήλους των κυβερνητικών γραφείων να αποκτήσουν γνώση της αγγλικής και για τους γιους των Βρετανών υπηκόων να μάθουν τη γλώσσα τους. Ο άλλος στόχος του Newham ήταν «να διαμορφώσει χαρακτήρες».[1]
Η ίδρυση Αγγλικών Σχολών στη βρετανική αυτοκρατορία ήταν πολιτική της αυτοκρατορίας: Η εκπαίδευση δεν ήταν απλώς μια πράξη διδασκαλίας, αλλά ένα σκόπιμο μέσο αυτοκρατορικού ελέγχου, σχεδιασμένο για να επεκτείνει τη βρετανική επιρροή και να αναδιαμορφώσει τις κοινωνίες των αποικιών σύμφωνα με το πρότυπο της μητρόπολης. Ο κύριος σκοπός αυτών των σχολών ήταν να εδραιώσουν την αποικιακή κυριαρχία και να ενσταλάξουν τις βρετανικές αξίες.
Οι Βρετανοί αποικιοκράτες συχνά προτιμούσαν να ιδρύουν σχολεία στις αποικίες τους μέσω χριστιανικών ιεραποστολών. Ένας λόγος ήταν ότι ήταν φθηνότερο για την αποικιακή κυβέρνηση αφού υπήρχαν περιορισμένοι αποικιακοί προϋπολογισμοί. Οι ιεραπόστολοι χρηματοδοτούσαν τα δικά τους σχολεία μέσω δωρεών και εκκλησιαστικών πόρων, οπότε οι Βρετανοί εξοικονομούσαν χρήματα.
Άλλος λόγος ήταν ότι χρησιμοποιώντας ιεραπόστολους, οι Βρετανοί μπορούσαν να διαδώσουν αξίες που υποστήριζαν την αποικιακή κυριαρχία (υπακοή, σεβασμός στην εξουσία, αποδοχή της κοινωνικής ιεραρχίας) χωρίς να εμφανίζονται ανοιχτά καταναγκαστικοί.
Στα πρώτα στάδια θεωρούσαν την εκπαίδευση χρήσιμη μόνο για την παραγωγή μιας μικρής τάξης λειτουργών, διερμηνέων και χαμηλόβαθμων διοικητικών υπαλλήλων.
Υπήρχε όμως και εκπολιτιστική αποστολή: Οι ιεραπόστολοι θεωρούνταν ικανοί να διδάξουν όχι μόνο ανάγνωση και γραφή αλλά και ευρωπαϊκά ήθη, πειθαρχία και πίστη στο βρετανικό στέμμα.
Δεν πρέπει να ήταν καθόλου τυχαίο που τόσο ο ιδρυτής/Newham όσο και ο προκάτοχός του/επιθεωρητής σχολείων Josiah Spencer ήταν ιερωμένοι, αλλά ταυτόχρονα υπάλληλοι του αποικιακού καθεστώτος.
Η ΑΣ του Newham ουσιαστικά τέλειωσε τη δεκαετία του 1930. Η εξέγερση του Οκτώβρη 1931 και οι πολιτικές εξελίξεις υποχρέωσαν την αποικιακή διοίκηση να περάσει νομοσχέδια για τη δημοτική (1933) και μέση εκπαίδευση (1935). Ταυτόχρονα ο κυβερνήτης Palmer πίστευε ότι υπήρχε ανάγκη για τη δημιουργία Σχολής Μέσης Εκπαίδευσης που θα διοικείται με βάση τις αρχές που υποστήριζε το καθεστώς και με δηλωμένο στόχο να προετοιμάζει υποψηφίους για τη δημόσια υπηρεσία και για ανώτερες σπουδές: η Αγγλική Σχολή μπορούσε να εκπληρώσει αυτούς τους σκοπούς. Ήδη η ΑΣ αντιμετώπιζε από καιρό σημαντικά οικονομικά προβλήματα και τόσο οι διαχειριστές/κηδεμόνες/(trustees) όσο και ο Newham ήθελαν να μεταφέρουν την ευθύνη της σχολής στην αποικιακή κυβέρνηση.
Την περίοδο 1936-1960 η αποικιακή κυβέρνηση είχε τον πλήρη έλεγχο της ΑΣ και άρχισε η υλοποίηση των στόχων της όπως της διάδοσης των βρετανικών πολιτιστικών αξιών και κοινωνικών κανόνων. Η ενστάλαξη εννοιών όπως η πειθαρχία, η ορθολογικότητα και η χριστιανική ηθική. Η έμφαση στην αγγλική γλώσσα ήταν μέσο και σύμβολο εξουσίας η δε γνώση της αγγλικής γλώσσας έγινε συνώνυμη με την πρόσβαση στην κοινωνική κινητικότητα, την εξουσία και τη νεωτερικότητα.
Μετά το 1936 η ΑΣ προσάρμοσε/άλλαξε τους στόχους/επιδιώξεις της σχολής. Όπως αργότερα το έθεσε ο διευθυντής Griffin (7-3-1956) «Ο Newham ίδρυσε την ΑΣ με σκοπό να παρέχει υπαλλήλους για τις κυβερνητικές υπηρεσίες… ωστόσο, έχει επίσης παράσχει άνδρες που σήμερα είναι δικαστές, εισαγγελείς, βοηθοί έπαρχοι, εκπρόσωποι του Evkaf, ηγετικοί επιχειρηματίες και άλλα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα σε ολόκληρο το νησί. Ένας σύγχρονος στόχος του σχολείου πρέπει να είναι να παρέχει ηγέτες στην κυπριακή κοινότητα».
Έγιναν τεράστιες επενδύσεις σε υποδομές ιδιαίτερα σε οικοτροφεία. Άλλαξε το φανερό και το κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα. Προχώρησε σε σχεδόν πλήρη ανανέωση του προσωπικού και εισήγαγε επαγγελματισμό στη διοίκηση. Άλλαξε η σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού αφού έγινε δικοινοτικό εξυπηρετώντας στόχους της αποικιοκρατίας.
Αυτή την ΑΣ κληρονόμησε η κυπριακή κοινωνία το 1960 και όχι την ΑΣ του Newham.
Τα πρακτικά προβλήματα
Σε προηγούμενο άρθρο («Πολίτης» 10-8-2025) εξηγήθηκε πως από πολύ νωρίς 1956/7 οι αποικιακές αρχές άρχισαν να κάνουν τα απαραίτητα βήματα για τη διατήρηση/ενίσχυση της ΑΣ (και δευτερευόντως άλλων κυβερνητικών σχολών) και προετοιμασία για μετάβαση στην μετααποικιακή περίοδο. Όπως το έθεσε ο διευθυντής του Γραφείου Παιδείας (3-11-1958): «Από εκπαιδευτικής άποψης είμαι πεπεισμένος ότι η πολιτική μας θα πρέπει να είναι να διατηρήσουμε αυτά τα σχολεία σε λειτουργία με όλες τις δυσκολίες, έτσι ώστε όταν επιστρέψουν πιο ειρηνικοί καιροί να μπορέσουν και πάλι να πάρουν τη θέση που τους αρμόζει στην εκπαίδευση των παιδιών στην Κύπρο».
Φαίνεται για τους Βρετανούς η πιο σημαντική πρόκληση στη μετααποικιακή περίοδο ήταν η οικονομική βιωσιμότητα της ΑΣ σε ένα περιβάλλον όπου δεν θα υπήρχαν πλέον οι πλουσιοπάροχες επιδοτήσεις και η ασφάλεια των εκπαιδευτικών ως δημόσιων υπαλλήλων. Γι’ αυτό τον λόγο οι Βρετανοί επικεντρώθηκαν στη μεταβατική περίοδο σε τρία σημαντικά θέματα:
1. Η γη/κτήρια της ΑΣ να παραχωρηθούν από την Κυπριακή Δημοκρατία στην σχολή χωρίς επιβάρυνση
2. Το βρετανικό συμβούλιο να είναι υπεύθυνο για τη (οικονομική) διοίκηση του σχολείου
3. Να παραχωρηθούν επιδοτήσεις από τη βρετανική κυβέρνηση (£43.000 ετησίως για 2 χρόνια).
Η τελική απόφαση για συνέχιση της ΑΣ πάρθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1960 και διαβιβάστηκε στην ΑΣ. Αμέσως άρχισε ένας αγώνας για να γίνει προσαρμογή της σχολής στα νέα δεδομένα. Για τον σκοπό αυτό δύο αξιωματούχοι του βρετανικού συμβουλίου από το Λονδίνο έφτασαν εκείνες τις μέρες στην Κύπρο και έκαναν εισηγήσεις για τα επόμενα βήματα ο δε πρόεδρος του δ.σ. επισκέφτηκε το Λονδίνο για διαβουλεύσεις τον Μάιο 1960. Όλες αυτές οι επαφές πρώτον εντόπισαν τις διάφορες προκλήσεις και δεύτερον δρομολόγησαν κάποιες λύσεις.
Ποιες ήταν οι πιο σοβαρές προκλήσεις;
Σίγουρα η συνέχιση εργοδότησης των εκπαιδευτικών ήταν στα κορυφαία ζητήματα. Με την αλλαγή καθεστώτος οι καθηγητές της ΑΣ έπαυαν να είναι δημόσιοι υπάλληλοι χάνοντας πολλά ωφελήματα. Η παραμονή των έμπειρων εκπαιδευτικών ήταν εκ των ων ουκ άνευ. Η ΑΣ ήταν η πρώτη/μόνη σχολή που πρόσφερε προετοιμασία για A Level για εισαγωγή στα βρετανικά πανεπιστήμια και αυτοί οι καθηγητές ήταν σημαντικά κεφάλαια για τη σχολή.
Έπρεπε να ετοιμαστούν νέα συμβόλαια και να πειστεί η πλειοψηφία να παραμείνει. Αυτό το πολύ δύσκολο έργο ανέλαβαν κύρια ο διευθυντής, με τη βοήθεια του Γραφείου Παιδείας. Ταυτόχρονα το βρετανικό συμβούλιο ανακοίνωσε ότι εγγυάται τα νέα συμβόλαια χωρίς να διευκρινίζει ποια συμβόλαια εννοούσε. Πέρα από τα συμβόλαια υπήρχε το θέμα με την ιατρική περίθαλψη, τα ταμεία για συντάξεις και φιλοδωρήματος και οι πληρωμές για κοινωνικές ασφαλίσεις.
Εκ του αποτελέσματος φαίνεται να έγινε πολύ καλή δουλειά. Όταν έγιναν οι πρώτες διαβουλεύσεις το φθινόπωρο 1959 υπήρχε μούδιασμα αλλά φαίνεται ο διευθυντής κατάφερε να πείσει την πλειοψηφία των καθηγητών να παραμείνει. Να υπογραμμιστεί ότι ο διευθυντής Griffin είχε πολύ καλές σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και από το 1956 που ανέλαβε υποστήριξε αυξήσεις των επιδομάτων των εκπαιδευτικών (μέχρι και των μισθών των καθαριστριών). Αποχώρησαν κάποιοι Βρετανοί (όπως ο υπεύθυνος ασφαλείας Brown για ευνόητους λόγους) και Ελληνοκύπριοι (όπως ο μετέπειτα υπουργός Παιδείας Πάνος Ιωάννου) και γι’ αυτό τον λόγο έπρεπε να εργοδοτηθούν νέοι καθηγητές.
Μεγάλη πρόκληση ήταν και η ανάγκη για νέα νομοθεσία περί Αγγλικής Σχολής. Τη δουλειά αυτή ανέλαβαν τα μέλη του δ.σ., ο δικαστής Σταυρινίδης και ο Στυλιανάκης σε στενή συνεργασία με την Εισαγγελία. Μικρότερο πρόβλημα ήταν να διαχωριστεί από το Κτηματολόγιο η γη/περιουσία της ΑΣ
και του Junior School.
Ο πρώτος προϋπολογισμός(1960/61) απεικονίζει την οικονομική κατάσταση που επικρατούσε:
Έξοδα: £53.114
1. Οι μισθοί των εκπαιδευτικών (που μέχρι τότε πληρώνονταν από την κυβέρνηση) £25,000 (47%)
2. Επιδόματα προσωπικού £12.772 (24%)
3. Συντήρηση/επιδιορθώσεις £1.200 (2,3%)
4. Επιδότηση οικοτροφείων £1.250 (2,4%)
5. Μισθοί άλλου προσωπικού £1.400 (2,6%)
Εισόδημα:
Δίδακτρα £7.000 (13,2%)
Έλλειμα που θα καλυφτεί από τη χορηγία £43.256 (81,6%)
Εδώ φαίνεται ότι το σύνολο της επιδότησης της βρετανικής κυβέρνησης θα χρειαζόταν για να καλύψει τα ελλείματα και να επιτρέψει στην ΑΣ να λειτουργήσει.
Επίλογος
Σ’ αυτό το άρθρο, συνέχεια του προηγούμενου («Πολίτης» 10-8-2025), φαίνεται ότι η ΑΣ συνέχισε τη λειτουργία της χάρη στις προσπάθειες και την επιμονή της αποικιακής δύναμης. Ιδιαίτερα οι τελευταίοι έξι μήνες ήταν πολύ εντατικοί όπου παράχθηκε ένας τεράστιος όγκος δουλειάς ιδιαίτερα από τον διευθυντή Griffin και ορισμένα μέλη του δ.σ. Η συνεισφορά του βρετανικού συμβουλίου είναι μεγάλη που για τα επόμενα χρόνια θα είχε τον πλήρη εποπτικό ρόλο στα οικονομικά.
Όμως η ανάμειξη της βρετανικής κυβέρνησης συνεχίστηκε και μετά το 1960. Στις 6 Ιουλίου 1961 το Υπουργικό Συμβούλιο συζήτησε το ερώτημα που έθεσε ο ύπατος αρμοστής της Βρετανίας προς τον Πρόεδρο Μακάριο: αν η κυβέρνηση της Δημοκρατίας θα ήταν πρόθυμη να συνεχίσει να διαθέτει στην ΑΣ για αγόρια και ΑΣ για κορίτσια χωρίς χρέωση για μια περαιτέρω περίοδο 5 ετών τις κυβερνητικές εγκαταστάσεις και τη γη που χρησιμοποιούνται σήμερα από αυτά τα σχολεία. Η κυβέρνηση της Βρετανίας θα συνέχιζε να βοηθά τα σχολεία με επιχορήγηση £50.000 ετησίως.
Στη συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου ο υπουργός Γεωργίας, Fazıl Plümer, δήλωσε ότι η ΑΣ κάνει καλή δουλειά και τάχθηκε υπέρ της ικανοποίησης του αιτήματος.
Ο υπουργός Οικονομικών, Ρηγίνος Θεοχάρης, δήλωσε ότι το ακίνητο το οποίο είναι πολύτιμο θα μπορούσε είτε να αξιοποιηθεί είτε να χρησιμοποιηθεί για τη στέγαση κυβερνητικών γραφείων. Ο υπουργός Συγκοινωνιών ζήτησε να καταβληθεί το κατάλληλο ενοίκιο.
Το Υπουργικό Συμβούλιο, με διαφωνία του υπουργού Συγκοινωνιών αποφάσισε ότι τα κυβερνητικά κτήρια/γη, εξαιρουμένων των κατοικιών, θα πρέπει να συνεχίσουν να διατίθενται στα σχολεία χωρίς χρέωση για τα σχολικά έτη 1963/4 και 1964/5, εφόσον δεν χρειάζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία.
Την επόμενη χρονιά υποβλήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο υπόμνημα του ΥΠΕΣ (αρ 237/62) συνοδευόμενο από επιστολή του ύπατου αρμοστή της Βρετανίας Arthur Clarke. Στο υπόμνημα αναφέρετε ότι ο πρέσβης πληροφορεί το ΥΠΕΣ ότι η βρετανική κυβέρνηση σκοπεύει να συνεχίσει την ετήσια επιχορήγηση των £50.000 ετησίως για τα επόμενα 5 χρόνια νοουμένου ότι θα εγκριθούν από το Υπουργικό Συμβούλιο οι πιο κάτω προτάσεις:
1. Η ΑΣ από τον Σεπτέμβρη 1962 θα λειτουργεί σαν σχολή για αγόρια και κορίτσια.
2. Το κτήριο/γη/κινητή περιουσία της ΑΣ για κορίτσια θα παραχωρηθεί στην ΑΣ χωρίς νοίκι.
3. Nα επιτραπούν οι προσαρμογές/βελτιώσεις των κτηρίων που θα αποφασίσει να κάνει το δ.σ. χρησιμοποιώντας την επιχορήγηση της βρετανικής κυβέρνησης.
Το ΥΠΕΣ σημειώνει ότι αποδέχεται την πρώτη και τρίτη εισήγηση του πρέσβη. Όσο για τη δεύτερη πρόταση εισηγείται να διαπραγματευτούν με τον πρεσβευτή να παραχωρηθεί στη Δημοκρατία το κτήριο της ΑΣ για κορίτσια (σημερινό Λύκειο Ακροπόλεως) πρόταση που εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο.
Σε νέο Υπόμνημα (5-4-1962) του ΥΠΕΣ προς το Υπουργικό Συμβούλιο πληροφορεί ότι ο ΥΠΕΣ συναντήθηκε με τον πρέσβη και συζήτησαν την επιθυμία της κυβέρνησης για παραχώρηση των κτηρίων της ΑΣ για κορίτσια στην κυπριακή κυβέρνηση. Ο Arthur Clarke ανέφερε ότι λόγω του μεγάλου αριθμού των μαθητών -635, η ΑΣ ήταν αδύνατο να λειτουργήσει χωρίς τα κτήρια της ΑΣ για κορίτσια. Με βάση τα πιο πάνω το ΥΠΕΣ εισηγείται να παραχωρηθούν χωρίς νοίκι τα κτήρια στην ΑΣ. Η πρόταση έγινε αποδεχτή από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 12-4-1962.
Κλείνοντας να τονιστεί, για άλλη μια φορά, ότι αυτό το πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της ΑΣ απουσιάζει από το επίσημο αφήγημα. Γιορτάζοντας τα 125 χρόνια ζωής, η ΑΣ πρέπει να συμφιλιωθεί με την ιστορία της.
Πηγή: [1] Antigone Heraclidou: Imperial control in Cyprus
*Απόφοιτου εκπαιδευτικού και πρώην υποδιευθυντή της Αγγλικής Σχολής
